Đối tượng và phương thức cho vay khác nhau
Trước câu hỏi vì sao lãi suất CVTD của các công ty tài chính (CTTC) tiêu dùng lại thường cao hơn ở các ngân hàng thương mại (NHTM), ông Phạm Xuân Hòe, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược NHNN cho biết: Bản chất quan trọng nhất của vấn đề này là do đối tượng và phương thức cho vay của NHTM và CTTC khác nhau nên mức độ rủi ro của khoản vay cũng rất khác nhau.
Các NHTM tập trung vào nhóm khách hàng đạt chuẩn cấp tín dụng (có thu nhập thường niên từ khá trở lên, có điểm tín dụng cao, có lịch sử tín dụng tốt) và cung cấp các khoản vay tiêu dùng có tài sản đảm bảo, gói vay lớn (chủ yếu là các khoản cho vay mua nhà, xây mới hoặc sửa chữa nhà ở, mua ô tô; chi tiêu qua thẻ…) nên rủi ro thấp và đương nhiên lãi suất cũng sẽ thấp. Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể tiếp cận những khoản vay này.
Trong khi đó, các CTTC thường cung cấp các sản phẩm vay mà ngân hàng không có hoặc ngân hàng không thể đáp ứng cho những khách hàng không thỏa được các điều kiện tín dụng.
Nghĩa là, các CTTC hướng đến nhóm đối tượng dưới chuẩn cấp tín dụng của ngân hàng (người có thu nhập trung bình hoặc thấp, không chứng minh được thu nhập; chưa có lịch sử tín dụng hoặc điểm tín dụng thấp...). Đồng thời, họ cung cấp các khoản vay nhỏ, không tài sản đảm bảo, phục vụ nhu cầu mua sắm trang thiết bị gia đình, xe máy, tiền mặt phục vụ nhu cầu đột xuất… thủ tục lại phải nhanh chóng, thuận tiện.
Chính vì vậy, nguy cơ rủi ro rất lớn, cộng với chi phí đầu vào cao do không được trực tiếp huy động vốn từ dân cư, giá trị của khoản vay thấp, kỳ hạn ngắn (khoảng 6 - 18 tháng) nên chi phí thu hồi nợ, quản lý, phí phục vụ cao hơn bình thường… dẫn đến việc họ buộc phải áp dụng mức lãi suất cao.
Một ví dụ nhỏ là khoản vay của CTTC là 5 triệu đồng với mức phí cần thiết để hoàn thiện là 50 ngàn đồng thì tính cộng vào lãi suất cho vay đã là 1%, nhưng khoản vay của NHTM lớn 50 triệu thì mức phí tính vào lãi suất cho vay chỉ là 0,1% đã có sự chênh lệch tới 10 lần khi tính trên đầu khoản vay.
“Thực tế, mặt bằng lãi suất của CTTC cao hơn NH nhưng khi bóc tách các chi phí sẽ thấy mức lãi suất là hợp lý. Vì thế, chính khách hàng cần phải hiểu loại hình vay tiêu dùng của mình là gì, mình thuộc diện khách hàng chuẩn hay dưới chuẩn, khoản vay của mình là tín chấp hay thế chấp và vay để làm gì, từ đó xác định rõ trách nhiệm trước khi vay để tránh những thắc mắc không đáng có...”, ông Hòe cho hay.
Cũng về vấn đề lãi suất CVTD của các CTTC, vị Phó Viện trưởng này cũng cho biết thêm: “Một số khách hàng thường kêu ca họ phải vay với mức lãi suất “cắt cổ”, lên tới 70% nhưng họ không hiểu rằng hồ sơ vay của mình quá yếu, bị xếp cuối bảng. Chính các CTTC cũng rất “run” khi duyệt vay cho các đối tượng này vì chẳng khác nào họ phải “cầm dao đằng lưỡi”.
CTTC thường không có mức lãi suất cố định mà sẽ dao động ở một dải lãi suất rất rộng tùy vào đối tượng khách hàng, tùy từng sản phẩm vay. Theo khảo sát của chúng tôi, con số khách hàng vay với lãi suất 70%/năm là rất ít còn phần lớn khách hàng đang vay ở mức lãi suất trên 30%/năm. So với lãi suất cho vay qua thẻ (với điều kiện rất khó đáp ứng…) của một số ngân hàng hiện dao động từ 25 - 35%, chưa kể vô số các loại phí khác; tôi cho rằng đó là mức lãi suất hợp lý.”.
Bản chất nằm ở độ rủi ro
Đồng quan điểm trên, Tiến sĩ Đinh Thế Hiển chia sẻ: “Việc lãi suất thấp hay cao không có sự khác biệt theo góc độ tổ chức tín dụng mà thực chất là theo mức độ rủi ro của việc thu hồi vốn, và đây mới chính là bản chất kinh tế của thị trường vốn. NHTM luôn có lãi suất tốt nhất trong các hoạt động cho vay, nhưng họ cũng đòi hỏi chỉ tiêu chặt chẽ về khả năng trả nợ như đòi hỏi có tài sản thuế chấp hoặc chứng minh thu nhập an toàn.
Còn các CTTC có mức độ yêu cầu cho vay thoáng hơn so với NHTM nhưng tất nhiên họ cũng có lãi suất cao hơn để bù đắp lại rủi ro. Chúng ta cũng cần biết rằng ngay cả các nước phát triển như Đức, Mỹ thì các khoản cho vay tiêu dùng của các CTTC cũng có mức cao từ 0,5 đến 3 so với mức lãi suất cho vay ngân hàng. Ví dụ: mức lãi suất cho vay của ngân hàng thương mại của Đức có thuế chấp khoảng 2-6% /năm trong khi mức cho vay tín dụng tiêu dùng có thể lên đến 9% /năm”.
“Rõ ràng nếu cùng một tính chất và sản phẩm cho vay mà CTTC có lãi suất cao hơn thì họ đã không thể cho vay được bởi vì khách hàng hoàn toàn có quyền chọn lựa vay của ngân hàng. Tuy nhiên, trong thực tế ngân hàng và CTTC đều có những đối tượng khách hàng của mình điều này nói lên sự hợp lý của sự phân chia các đối tượng khách hàng và các đối tượng cho vay. Giả sử không có các tổ chức tài chính CVTD thì có một bộ phận lớn khách hàng không thể vay để mua hàng hóa được bởi vì họ không đủ tiêu chuẩn của ngân hàng, khi đó họ phải tìm đến việc vay ngoài, vay “tín dụng đen” với lãi suất cực cao.” ông Hiển phân tích thêm.
Trước câu hỏi “Mặc dù Luật Các tổ chức tín dụng quy định mức lãi suất là do thỏa thuận giữa các bên, nhưng nhiều khách hàng của các CTTC khi không trả được nợ lại thường kêu ca lãi suất cao và viện đến Bộ luật Dân sự với quy định lãi suất cho vay không vượt quá 150% lãi suất cơ bản để kiện?”, TS. Hiển cho rằng: Đúng là đã có những nhầm lẫn như vậy, nhưng chúng ta cần phải hiểu các sản phẩm CVTD của các tổ chức tài chính tín dụng đều phải xin phép và được NHNH chấp nhận. Việc thành lập và hoạt động của các CTTC được xem xét và quản lý rất nghiêm ngặt và họ hoạt động nghiệp vụ theo luật chuyên ngành.
Theo các chuyên gia, mức lãi suất CVTD hiện vẫn hiện vẫn tồn tại những băn khoăn, song không thể cản trở sự phát triển tất yếu của loại hình sản phẩm tài chính này, bởi những lợi ích mang lại, đó là đáp ứng được những nhu cầu cá nhân trong tiêu dùng trước khi có thu nhập. Lợi ích này chắc chắn lớn hơn mức chênh lệch lãi suất phải trả cao hơn cho vay thương mại.
Hơn nữa, cũng theo các chuyên gia, lãi suất trong thị trường cũng như các loại giá cả khác, quan trọng nhất là cần phải được tự do thoả thuận, tự khắc thị trường sẽ định hình ra một mức lãi suất thấp nhất, hợp lý nhất và cạnh tranh nhất.
Xu hướng phát triển và cạnh tranh trong ngành tín dụng tiêu dùng sẽ ngày càng lớn và khốc liệt. Việc phát triển thị trường theo hướng tự do và cạnh tranh lành mạnh sẽ giúp người dân sẽ được tiếp cận nhiều sản phẩm tối ưu, dịch vụ khách hàng tốt hơn cũng như với mức lãi suất cạnh tranh hơn.
Bằng chứng là chỉ trong gần 2 năm qua, lãi suất cho vay trung bình tại các CTTC đã giảm từ 16 - 20%, tùy vào sản phẩm vay. Không chỉ vậy, để xác lập và mở rộng, nhiều CTTC hiện nay còn đang triển khai nhiều sản phẩm ưu đãi dành cho khách hàng với mức lãi suất rất thấp, thậm chí có cả những sản phẩm với mức lãi suất 0% trong suốt thời hạn vay.