Ký ức về Nhà giáo Nhân dân Thái Thị Liên

Nhà Lý luận phê bình âm nhạc Nguyễn Thị Minh Châu: 'Bà là thầy của rất nhiều người thầy'

Năm 1951, vừa tốt nghiệp Nhạc viện Praha, bà ôm con gái 22 tháng tuổi bay từ Tiệp đến Bắc Kinh, rồi theo đường bí mật trở về Việt Nam. Dù phải bỏ lại quần áo, đồ dùng, nhưng sách nhạc bà nhất định phải mang theo. Gia tài ấy chẳng may bị mất hết trong lúc chạy bom, may còn giữ lại được tấm bằng tốt nghiệp Nhạc viện.

Ngày lánh tạm nhà dân, đêm địu con cuốc bộ xuyên rừng với hai bàn chân trần sưng tấy, sau hai tuần bà mới về tới ATK (an toàn khu) cùng người chồng đang bệnh nặng. Bàn tay nghệ sĩ dương cầm làm đủ thứ, kể cả nuôi gà, nuôi lợn, chăn dê… Bà thèm vô cùng được đặt tay lên phím đàn. Dịch lời những bài hát kháng chiến sang tiếng Pháp để tuyên truyền địch vận hay hát cho bọn trẻ ở lớp học chữ nghe giúp bà được gần âm nhạc hơn. Bà chính thức hoạt động âm nhạc từ khi tham gia Đoàn Ca Múa nhân dân Trung ương, là nơi bà gặp người chồng sau này - chính trị viên của Đoàn, nhà thơ, nhạc sĩ Đặng Đình Hưng.

Sau hòa bình lập lại, bà Thái Thị Liên cùng với các nhạc sĩ Tạ Phước, Nguyễn Xuân Khoát, Tô Vũ, Lê Yên, Doãn Mẫn, Vũ Thuận là những người thầy đầu tiên đặt nền móng cho Trường Âm nhạc Việt Nam. Trong đó bà là người duy nhất có bằng đại học về âm nhạc.

Nhiệm vụ cấp bách được giao cho vị Chủ nhiệm đầu tiên của Khoa piano là tìm giảng viên. Bà tập hợp được một số cô giáo dạy đàn nghiệp dư tại Hà Nội lúc bấy giờ rồi bồi dưỡng thêm về chuyên môn trong gần một năm. Bà không những gánh vác vai trò đầu tàu trong đào tạo, còn đảm đương cả hoạt động biểu diễn. Buổi biểu diễn đầu tiên của khoa Piano là chương trình Chopin do hai “nữ tướng” Thái Thị Liên và Vũ Thị Hiển (thân mẫu của nghệ sĩ piano Tôn Nữ Nguyệt Minh) trình bày. Bà còn đi diễn cùng các chuyên gia, kể cả lúc đang mang bầu sáu tháng cậu con trai út...

Cuộc đời của bà lại sang trang sau chiến thắng của Đặng Thái Sơn tại cuộc thi Chopin 1980. Bà theo con ra nước ngoài và trở thành thư ký, kiêm quản lý, kiêm nội trợ cho con. Trở về sống ở Hà Nội trong những năm gần đây, bà không những vẫn làm bạn với cây đàn, mà còn đi nghe hòa nhạc, theo dõi trực tuyến các cuộc thi piano quốc tế. Bà dự hầu hết các buổi thi và biểu diễn báo cáo của Concours Piano quốc tế 2015 tại Hà Nội. Bà dành nhiều thời gian và mối quan tâm cho các thế hệ sau, chia sẻ kinh nghiệm với các giảng viên trẻ và khích lệ những em có năng khiếu.

Lần cuối cùng tôi gặp bà vào 27 tháng Chạp năm Nhâm Dần (2022). Bà hơi mệt nhưng vẫn cố nói nhiều, thương lắm nên tôi không dám ngồi lâu. Cứ ôm bà, can khi bà cố nói và hẹn lần tới bác khỏe hơn bác cháu mình tâm sự thật nhiều...

NSND Phạm Ngọc Khôi: 'Chúng tôi gọi bà sư tổ'

Tôi thi vào Khoa piano năm 1971, người đưa tôi vào con đường âm nhạc chuyên nghiệp là bà. Tôi được học với bà từ nhỏ. Bà là người được học hành bài bản đầu tiên ở nước ngoài về nên mọi người tranh thủ học bà được rất nhiều. Hồi tôi mới đến học, bà nhìn vào hai bàn tay tôi nói: “Khôi có tay mười tay tám”. Lúc đấy tôi không hiểu. Hóa ra người rất nhà nghề mới phát hiện ra tay thuận của mình phát triển hơn tay kia. Khi dạy, bà khắc phục cho tôi trở thành hai tay như một.

Nhìn lại Trường Âm nhạc Việt Nam mà bà là một trong 7 người đặt nền móng, chỉ 24 năm sau khi thành lập đã có Đặng Thái Sơn - Nhất Concour Chopin. Sơn chỉ học ba năm ở Liên Xô cũ thôi nhưng đến mười mấy năm ở trường Âm nhạc Việt Nam, chủ yếu mẹ dạy. Tôn Nữ Nguyệt Minh năm 1974 đi thi Concour Tchaikovsky với mấy chục nước tham gia vẫn vào đến vòng 2, cả Ngô Văn Thành bên violon. Phải nói đó là sự thần kỳ, ngoài tài năng cá nhân của nghệ sĩ, còn phải nhờ người thầy có trình độ, phương pháp, tầm nhìn để tìm ra cách tiếp cận với thế giới nhanh như vậy.

Bà có đóng góp lớn trong xây dựng nền tảng giáo dục âm nhạc chuyên nghiệp. Chúng ta hội nhập với thế giới một cách toàn diện từ phương pháp học piano. Không chỉ rất giỏi về phương pháp sư phạm, bà còn sáng tác kế thừa dân ca để đưa vào giáo trình. Hầu như bà tự làm một mình vì dù ở trong tập thể nhưng những người còn lại không được đào tạo bài bản như bà. Bà đã sớm nhìn rất xa sự toàn diện của âm nhạc chuyên nghiệp Việt Nam phải mang màu sắc Việt Nam. Những chuyên gia nước ngoài gặp bà cũng nể lắm. Chúng tôi gọi bà là “sư tổ”.

Tiếng đàn của bà rất hay, bay bổng, thả lỏng, cảm tưởng nghe như tiếng hát ấy. Ấn tượng vô cùng sâu sắc về thẩm mỹ âm nhạc đến tai của học sinh. Cái đó không giải thích bằng miệng được, mà phải thị phạm. Cách đây hơn 50 năm rồi mà đến giờ tôi vẫn nhớ.