Nhà văn Nguyễn Bảo, nguyên Tổng biên tập tạp chí Văn nghệ Quân đội, nói với tôi, hồi nhà thơ Nguyễn Bao làm Trưởng ban liên lạc văn nghệ sĩ - nhà báo Thanh Hóa tại Hà Nội, Nguyễn Bảo làm Phó ban. Chúng tôi gặp mặt anh em văn nghệ, báo chí ở tạp chí Văn nghệ Quân đội (số 4 Lý Nam Đế, Hà Nội) bác Lê Khả Phiêu đến thăm. Dịp ấy là vào khoảng sau Tết âm lịch năm 2000.
Nhà văn Nguyễn Bảo nói: “Bàn chuyện tổ chức gặp mặt anh em văn nghệ Thanh Hóa, có ý kiến đề xuất mời bác Lê Khả Phiêu đến dự. Bác nhà thơ Nguyễn Bao, Phó giám đốc Nhà xuất bản Văn học, cho là ý ấy hay và giao tôi đến mời bác Phiêu. Nhưng mời thì mời chưa chắc bác đã đến. Chúng tôi đoán vậy. Nhà bác ở gần tạp chí Văn Nghệ Quân đội, bác đi bộ từ 36 Lý Nam Đế cũng qua được.
Tôi mạnh dạn nói thư ký của bác: Tôi, Phó tổng biên tập Tạp chí Văn nghệ Quân đội đến chơi chúc Tết bác năm sớm. Tôi với anh em cảnh vệ cho bác đều quen cả. Tôi đến chả cần thủ tục gì phiền phức. Tôi mời, bác đồng ý đến ngay. Tôi báo tin vui, anh em thích lắm, không ai nghĩ là bác Phiêu đến. Là Tổng Bí thư, bác nhiều việc, chưa chắc đã đến được”. Nhà văn Nguyễn Bảo còn nói: Hôm ấy, bác đến một mình, không có thư ký Nguyễn Chí Trung. Bác nói chuyện vui vẻ, không nghi lễ gì cả. Hôm ấy mà hỏi ý kiến thư ký riêng Nguyễn Chí Trung, chưa chắc ông Trung để bác Phiêu đến vì sợ bị lãnh đạo cảnh vệ phê bình. (Tổng Bí thư đi thăm phải kiểm soát an ninh chặt chẽ).
Một lần, nhân dịp ra mắt tuyển tập Nguyễn Hiền (cháu họ Trạng Quỳnh) tại Hà Nội, tôi không nhớ năm, bác Lê Khả Phiêu đến dự và phát biểu ý kiến về Nguyễn Hiền. Lúc ấy, bác đã nghỉ công việc nhà nước. Tôi rất ngạc nghiên nghe bác Lê Khả Phiêu nói về Nguyễn Hiền, người đồng đội cá tính, phong cách rất Thanh Hóa và rất Trạng Quỳnh. Nguyễn Hiền thẳng thắn, dám làm dám nói những ý kiến trái chiều, cả khi bác Lê Khả Phiêu đang còn đương chức.
Một lần khác, tôi đến dự khai mạc triển lãm hai anh em họa sĩ Lê Huyên và Lê Hàn ở 16 Ngô Quyền, Hà Nội. Tôi đến đã thấy có bác Lê Khả Phiêu ở đó. Bác nhỏ người đứng lẫn trong những người đến dự triển lãm. Phóng viên đề nghị bác phát biểu ý kiến, bác khiêm tốn nói: “Đừng đưa tôi lên truyền hình”.
Năm 2015, khi Hội Cựu Thanh niên xung phong (TNXP) Thanh Hóa đề nghị tôi cộng tác viết cuốn “65 năm TNXP Thanh Hóa anh hùng”, chuẩn bị xuất bản, tôi nói Lê Trung Sơn, Chủ tịch Hội Cựu TNXP Thanh Hóa: Ít nhất phải có bác Lê Khả Phiêu viết lời giới thiệu. Đây là việc khó. Anh Sơn bảo: Thôi để anh Hồng thư ký cho bác thảo văn bản, đánh máy để bác ký bản đánh máy là được. Tôi điện cho anh Hồng. Bác Phiêu đồng ý nhưng yêu cầu đưa bản thảo đến bác xem. Tôi mạnh dạn thưa bác: “Anh em chúng cháu muốn bác viết tay và xin được chụp nguyên bút tích của bác. Bác chỉ cười và nói một từ: Được!”. Hai tuần sau tôi và anh Sơn đến, bác nói thư ký chuẩn bị chè nước, bánh kẹo tiếp nhà văn và thật bất ngờ: Bản viết tay, mực màu xanh đã được hoàn thành với nét chữ chân phương.
Năm 2017, chuẩn bị hoàn thành bộ sách “Văn nghệ sĩ - nhà báo xứ Thanh tại Hà Nội với quê Thanh”, tôi báo cáo Thường trực Tỉnh ủy Thanh Hóa về việc người viết lời giới thiệu. Các anh tỉnh ủy cho ý kiến chỉ đạo: Chỉ có một lời giới thiệu của bác Lê Khả Phiêu cho bộ sách quí này. Tôi báo cáo bác Lê Huy Ngọ, Chủ tịch Hội đồng hương Thanh Hóa tại Hà Nội. Bác Ngọ nói: Chuẩn bị bản thảo thật tốt, nói thư ký để xin ý kiến bác Phiêu. Nếu bác đồng ý thì tôi sẽ cùng các anh đến bác.
Sau đó hai ngày, bác Ngọ cùng anh em thường trực ban liên lạc Văn nghệ sĩ - Nhà báo hẹn với anh Sáng thư ký, xin phép được đến thăm bác và xin ý kiến để bác cho lời giới thiệu. Hôm ấy có bác Ngọ, tôi, NSND Tâm Chính, nhà văn - dịch giả Lê Bá Thự, nhà báo Đào Xuân Hưng, Tổng biên tập báo Người Hà Nội. Lên tầng 2, tôi bất ngờ thấy trên bàn đã chuẩn bị bánh kẹo ngon và hoa quả để tiếp chúng tôi. Lúc về, bác Phiêu còn bảo NSND Tâm Chính: “Kẹo ngon, mang hết về chia cho các cháu”. Chúng tôi chia nhau mỗi người mươi cái kẹo về khoe với bạn bè là kẹo của bác Lê Khả Phiêu.
Nghe tin bác Lê Khả Phiêu mất, NSND Tâm Chính nói với tôi: “Thực sự nghe tin bác Phiêu mất, riêng tôi rất đau đớn. Bác như là người cha, người chú của tôi. Người có một cái tâm rất sáng. Với Liên đoàn Xiếc Việt Nam, bác rất quan tâm đến các nghệ sĩ, đặc biệt là với tôi và gia đình tôi. Bác đã xem tôi biểu diễn, xem các nghệ sĩ biểu diễn. Thậm chí ngày kỷ niệm “45 năm ngành Xiếc Việt Nam”, năm 2001, tôi đến báo cáo bác về cuốn sách “45 năm ngành Xiếc Việt Nam”.
Bác hỏi: Sách thế nào? Tôi bảo: Báo cáo anh (Lúc ấy tôi gọi anh), công việc chuẩn bị nhiều việc quá, để tuyên truyền chỉ có một cuốn sách về quá trình 45 năm ngành Xiếc và 17 năm em làm giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam. Bác nói ngay: Đưa cuốn sách đến để tôi viết lời giới thiệu cho. Tôi rất cảm động vì bất ngờ quá. Bác đang là Tổng Bí thư, nếu bình thường, phải trình lên trình xuống còn chưa gặp bác được, đằng này bác chủ động đề xuất làm tôi xúc động quá cuống cả lên. Sao lại có một vị lãnh đạo cấp cao khiêm tốn, giản dị, nói những điều quan trọng mà như quá bình thường”. NSND Tâm Chính đưa tôi xem cuốn sách kỷ niệm 45 năm ngành Xiếc, có bút tích của bác Lê Khả Phiêu, nét chữ nghiêng nghiêng, màu mực xanh. “...Rồi NSND Tâm Chính rưng rưng nước mắt: “Bác đã 90 tuổi rồi, thọ rồi nhưng nghe bác mất tôi đột ngột như cha mình mất. Nhớ bác, tôi đang giở lại những ảnh được chụp chung với bác như một kỷ niệm không bao giờ có lại”.
Hôm 4/4/2019, sau khi sách quí “Với quê Thanh” ra đời, anh em chúng tôi mang sách đến tặng bác Phiêu. Bác Ngọ bảo: “Lần này các cậu tự đến, không cần mình đi cùng đâu”. Tôi, NSND Tâm Chính, nhà thơ Trịnh Xuân Thu đến. Ý chúng tôi là chỉ đến báo cáo sách đã in xong và tặng sách cho bác thôi. Thư ký cũng bảo: “Chỉ được gặp bác 10 phút thôi nhé, để giữ sức khỏe cho bác”. Tôi và NSND Tâm Chính tặng sách cho bác, xin chụp ảnh chung xong, bác bảo: “Chờ tôi xem chút”. Chúng tôi chờ... Một hai, ba phút... rồi nửa tiếng. Thư ký lên làm hiệu đã hết giờ. Tôi vội đứng dậy. Bác quay lại nhìn thư ký, nói một câu ngắn gọn: “Tôi đang xem”. Anh thư ký sợ quá quay ra. Lúc bác gấp bộ sách dịp lễ kỷ niệm 990 năm Thanh Hóa dày cộp bìa cứng lại, tôi xem đồng hồ thì đã gần một tiếng đồng hồ.
Sáng 7/8/2020, tôi đang làm việc với các đồng chí ở Đại học Hồng Đức Thanh Hóa, TS Nguyễn Văn Thế, Phó phòng quản lý khoa học nói nhỏ với tôi: “Trên mạng nói bác Phiêu ốm nặng lắm, đúng không anh?”. Tôi bảo Thế: “Bác ốm nặng lâu rồi. Anh em tôi đã đến thăm”. Nhưng chỉ mấy phút sau đó, Thế báo tin: “Bác Phiêu mất rồi, nhiều mạng đưa tin”. Tôi điện cho bác Ngọ, bác bảo: “Bác Phiêu mất lúc 2h52 phút sáng nay”. Thế là một người tiên phong cho công tác chỉnh đốn Đảng ta với cái tên Nghị quyết TW 6 lần 2, người đại biểu chống tham nhũng quyết liệt đã ra đi...
Quốc tang nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu trong 2 ngày
Để tỏ lòng tưởng nhớ nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam quyết định tổ chức tang lễ với nghi thức quốc tang trong 2 ngày 14-15/8. Ban lễ tang gồm 35 đồng chí; Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng làm Trưởng ban.
Linh cữu nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu được quàn tại Nhà tang lễ quốc gia (số 5 Trần Thánh Tông, Hà Nội). Lễ viếng được tổ chức tại Nhà tang lễ quốc gia từ 8h ngày 14/8 đến 12h ngày 15/8. Lễ truy điệu được tổ chức vào 12h30 ngày 15/8 tại Nhà tang lễ quốc gia. Lễ an táng diễn ra lúc 14 giờ cùng ngày tại Nghĩa trang Mai Dịch, Hà Nội. Cùng thời gian này, tại Hội trường Thống Nhất, TPHCM và Hội trường 25B, đường Quang Trung, thành phố Thanh Hoá, tỉnh Thanh Hoá cũng diễn ra lễ viếng, lễ truy điệu nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu.
Văn Kiên