Dịch hạch là bệnh truyền nhiễm rất nguy hiểm do vi khuẩn yersinia pestis gây ra. Bệnh lây truyền chủ yếu từ động vật gặm nhấm (chuột, thỏ...) sang người qua vật trung gian là bọ chét. Đến nay, thế giới đã xảy ra ba đại dịch và số người chết vì bệnh này lên tới hàng trăm triệu.
Theo ước tính của Bệnh viện nhiệt đới TP HCM, trước năm 1980 số mắc bệnh ở Việt Nam là cao nhất thế giới. Trong thời kỳ 1960 và 1970, mỗi năm Việt Nam có khoảng 10.000 ca bệnh (chủ yếu ở miền Nam). Từ 1996-2000 cả nước chỉ còn khoảng 140 trường hợp với 7 ca tử vong. Hai ca mắc bệnh cuối cùng tại Việt Nam được ghi nhận vào tháng 8/2002. Những năm gần đây, bệnh dịch hạch hầu như không xuất hiện tại các bệnh viện.
- Bọ chét hút máu động vật mang bệnh (chuột, thỏ, nhím…) rồi cắn người.
- Người bị truyền trực tiếp virus từ động vật nhiễm bệnh qua da trầy xước hoặc bị động vật mang bệnh cào, cắn.
- Người hít trực tiếp vi khuẩn từ không khí.
Có 4 thể dịch hạch: Thể hạch, thể phổi, thể màng não, thể nhiễm trùng huyết. Hay gặp nhất là thể hạch (chiếm 94-98% tại Việt Nam trước đây):
Thể hạch:
Các triệu chứng:
- Rét run, sốt cao trên 38 độ C.
- Nổi hạch ở bẹn, nách, cổ.
Nếu không được điều trị, dịch hạch thể hạch sẽ diễn chuyển thành các thể còn lại nặng hơn dưới đây:
Thể phổi - thể đáng sợ nhất:
Bệnh thể này tiến triển nhanh và nguy cơ lây lan cao. Bệnh nhân có các triệu chứng:
- Sốt cao, rét run, đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, bứt rứt.
- Khoảng 24 giờ sau bệnh nhân sẽ thấy đau tức ngực, khó thở, thở nhanh nông.
- Ho có đờm nhầy và loãng, sau đặc dần, có máu hoặc có nước bọt.
Thể nhiễm trùng huyết:
Số bệnh nhân mắc thể bệnh này cao, chỉ đứng sau thể hạch. Bệnh nhân có các triệu chứng:
- Sốt cao 40-41 độ C, rét run, đau đầu dữ dội, tiêu chảy và nôn mửa nhiều lần.
- Bệnh nhân hốt hoảng, vật vã, kích động, nói sảng, thở nhanh nông…
Dịch hạch thể màng não:
Các trường hợp mắc thể này ít gặp, thường xuất hiện kèm sau thể hạch, thể nhiễm trùng huyết.
Biểu hiện của các thể dịch hạch, từ trái qua phải: Thể hạch, thể nhiễm trùng huyết, thể phổi. Ảnh: Cdc.gov.
Cách phòng, chống dịch hạch
Theo Trung tâm kiểm soát và ngăn ngừa dịch bệnh Mỹ, để phòng bệnh cần lưu ý:
- Vệ sinh môi trường, cải thiện nhà cửa, kho bãi nơi làm việc, cất giữ lương thực cho người, gia súc kín đáo, để chuột và các loài gặm nhấm không có nguồn thực phẩm và môi trường thuận lợi để sống, sinh sôi.
- Đeo găng tay khi xử lý động vật chết để tránh tiếp xúc da với vi khuẩn dịch hạch (nếu có).
- Dùng thuốc chống, diệt côn trùng nếu nghĩ mình có thể đã tiếp xúc với bọ chét qua các hoạt động như cắm trại, trú ẩn hay làm việc ngoài trời. Những sản phẩm chứa DEET thoa lên da, quần áo, các sản phẩm chứa permethrin chỉ bôi ngoài trang phục (theo hướng dẫn sử dụng ngoài nhãn).
- Tránh cho các vật nuôi khỏi bọ chét bằng cách dùng thuốc diệt bọ chét. Chó, mèo... thả rông có nhiều khả năng tiếp xúc với chuột bị dịch hạch hay bọ chét và có thể mang bệnh về nhà. Nếu vật nuôi bị ốm, nên đưa đến bác sĩ thú y ngay. Ngoài ra, không cho chó, mèo hoang vào nhà, nhất là ngủ trên giường.
- Diệt chuột, bọ chét (đặt bẫy, phun thuốc, nuôi mèo, rắn, chim để bắt chuột...).
- Khám và thông báo ngay cho cơ quan y tế khi có biểu hiện bệnh.
Chẩn đoán và điều trị
Dấu hiệu thường gặp nhất của bệnh là bệnh nhân bỗng nổi hạch và đau đớn. Nhiều trường hợp, đặc biệt trong nhiễm trùng huyết và viêm phổi, không có dấu hiệu rõ ràng. Khi đó, việc chẩn đoán dựa vào các xét nghiệm mẫu bệnh phẩm như máu hay dịch từ hạch bạch huyết. Nếu xác định chính xác là dịch hạch, bệnh nhân cần được điều trị ngay lập tức.
Bệnh dịch hạch vô cùng nguy hiểm nhưng có thể chữa được bằng các kháng sinh thông thường và sẵn có. Phát hiện bệnh sớm và can thiệp kịp thời sẽ mang lại cơ hội hồi phục hoàn toàn. Những người có tiếp xúc gần với bệnh nhân bị dịch hạch thể phổi cần được theo dõi và cách ly. Điều trị kháng sinh dự phòng với những người này có thể cần thiết, tùy thuộc vào từng thể bệnh và thời gian tiếp xúc với người bệnh.