>> Kỳ 1: Anoonh - như phố giữa rừng già
Bin Laden nghiện thuốc lào
Nếu không có dòng chữ Bản Ka Lô - huyện Kà Lừm tỉnh Sê Kông (Lào) ngay trên cổng, chắc chúng tôi đã đặt ngay cho bản dân tộc Lào giữa mịt mù Trường Sơn này là “bản thuốc lào” bởi dường như già trẻ gái trai ở đây, ai cũng cầm ống điếu rít thiện nghệ. Hút thuốc lào và đẻ nhiều con, đó là 2 điều khiến tôi nhớ mãi về Ka Lô.
Nếu bản mới Arooc chỉ 2 người biết tiếng Việt trọ trẹ thì chỉ với 62 hộ, Ka Lô đã có đến 8 người nói tiếng Việt rất sõi. Trong đó phải kể đến trưởng thôn San Chăn. San Chăn vừa rít thuốc lào, vừa xoè tay nhẩm đếm: 62 hộ, nhà nào cũng có trên 3 đứa con, nhiều nhất có 12 đứa. Những cặp vợ chồng trẻ có 3 con là bởi chưa kịp sinh tiếp. Cứ đà này, lại phải đốt rừng, lập thêm bản mới mất thôi.
San Chăn năm nay 45 tuổi, 1 vợ 5 con và đang có kế hoạch sinh thêm em bé vào giữa năm nay. Tuy nhiên, kỷ lục sinh nhiều con nhất bản Ka Lô phải kể đến một người có cái tên rất đặc biệt: Bin Laden. Lúc chúng tôi vượt qua con dốc vào bản, người đàn ông đen nhẻm, cường tráng này ngồi vắt vẻo bên hiên nhà rít thuốc lào như đốt rạ.
Bin Laden cũng nói tiếng Việt rất sõi, trả lời rành rọt tiếng nào ra tiếng đó. Nói chuyện chưa được 2 câu, anh lại đưa ống điếu lên rít. “Mình cũng không biết vì sao bố mẹ đặt cái tên này. Gần đây có điện câu lên từ ngoài suối, xem ti vi mới biết ở nước ngoài cũng có cái ông tên Bin Laden. Nói chung tên mình là tên mình, còn ông ta kệ ông ta”.
Lúc đầu nghe anh xưng tên, tôi tưởng đùa, nhưng sau đó, chính trưởng thôn San Chăn xác nhận. “Cũng chẳng hiểu vì sao, cả thôn chỉ có cái tên thằng này là lạc loài” - trưởng thôn San Chăn nói. Bin Laden cao lớn vạm vỡ, không râu ria nhiều như trùm khủng bố quốc tế Osama Bin Laden, ngược lại thường xuyên cười rất nhiều.
Ngoài cái tên giống nhau, Bin Laden của bản Ka Lô còn giống trùm khủng bố một điểm nữa là … đông con. Tính tổng cộng, anh giờ đây có tới 8 đứa con trong khi tuổi đời chỉ suýt soát 40. Triết lý của Bin Laden về việc sinh nở: Trời sinh voi sinh cỏ, nó chui ra được thì đương nhiên phải sống được, mình nghĩ nhiều làm gì cho đau đầu hả cán bộ?
Con nhiều đến nỗi khi tôi hỏi tên từng đứa, anh chỉ nhớ được vài đứa đầu, mấy đứa sau thì “phải chờ vợ đi rẫy về mới biết được cán bộ ơi”. Vợ Bin Laden mới sinh đứa con út năm ngoái, đi rẫy đã 2 ngày vẫn chưa thấy về. “Xa lắm, đem theo cơm nắm, muối, ngủ luôn trên rẫy, mấy ngày mới về” - San Chăn giải thích.
Đàn bà không thuốc lào, chẳng ai lấy !
Ngoài vợ chồng Bin Laden thì vợ chồng Coong Hoài cũng đang mon men với tới hộ đẻ con nhiều nhất bản. Hoài đứng bên bờ suối gọi mấy đứa nhỏ về ăn cơm trưa. Có 3 đứa con trai. Còn cô gái đứng cạnh mẹ là con đầu, tên là - Mai. Hoài năm nay mới 17 tuổi, da trắng căng tròn, vừa gọi con vừa cầm ống điếu rít liên tục.
Hoài kể: “Em lấy chồng trong bản năm 13 tuổi, cưới xong thì đẻ, mỗi năm mỗi đứa. Bây giờ tổng cộng có 1 trai 3 gái. Chờ mấy đứa sau này lớn chút, lại đẻ tiếp”. Vốn tiếng Việt của Hoài rất ít, chủ yếu học mót lại từ trưởng thôn San Chăn và mấy người khác.
Hoài kể rằng em biết hút thuốc lào từ năm lên 10, mỗi lần thấy mẹ hút em cũng tập hút theo. Mẹ Hoài năm nay mới xấp xỉ 40 nhưng do ngày ngày lên rừng cuốc rẫy nên trông già hơn tuổi rất nhiều. Dù còn trẻ, nhưng mẹ Hoài cũng đã có gần 10 cháu nội ngoại. “Ở bản này không biết hút thuốc lào thì coi như chưa phải người của bản. Mà con trai nó cũng không thèm hỏi làm vợ đâu” - Hoài cho biết.
Cái ống điếu mà Hoài cặp kè bên người được làm rất công phu. “Đây là cái điếu em mới làm, còn cái điếu mẹ làm cho năm lên 10 đã bị chồng nó đập vỡ mất rồi”. Chả là con gái lên 10 tuổi, bắt đầu tập tành hút thuốc lào, mẹ Hoài làm ngay cho con gái một ống điếu để hút.
Vật bất ly thân đó theo Hoài về tận nhà chồng trong bản, dùng được 6 năm thì trong một lần say rượu, chồng Hoài đã đập tan tành cái ống điếu. Vì hành động đó, Hoài bỏ về nhà mẹ đẻ cả tuần, trưởng thôn San Chăn phải họp lại, bắt chồng Hoài xin lỗi và làm cái ống điếu khác đẹp hơn cho vợ. “Sau lần đó em ngủ riêng cả tháng trời. Đến khi chồng chịu không nổi, phải cầu cứu cả thôn em mới tha cho. Cái ống điếu là của mẹ làm” - Hoài cười tủm tỉm.
Ống điếu cày của anh Bin Laden tính đến nay đã dùng được 10 năm, nước lên bóng chỗ tay cầm loang loáng, vàng ươm như vẫn gỗ Pơmu. Bin kể đàn ông ở Ka Lô cần phải biết hút thuốc lào, như anh ta, mỗi ngày đốt ít nhất một cuộn to.
Thuốc trong nỏ ống điếu của Bin không bao giờ tắt lửa, để khi cần, anh có thể rít được ngay mà không cần châm đóm như phong cách hút của người Việt. Trong bản Ka Lô chỉ có một chàng trai đã 26 tuổi mà vẫn chỉ có 1 đứa con, đó là San Lan - con trai của bản trưởng San Chăn.
San Lan may mắn hơn những chàng trai trong bản, khi đã được một lần về thị trấn A Lưới (TT - Huế), chứng kiến phố xá, xe cộ và cuộc sống sung túc của người Việt. San Lan mãi đến năm 20 tuổi mới biết hút thuốc lào cũng bởi không thể nào tìm được vợ nên đành tập hút.
Cưới được vợ, Lan dần dần bỏ thuốc. Anh cùng vợ dẫn chúng tôi đi thăm các nhà trong bản, không ngại ngần ôm vợ, cười vui: “Ở đây muốn yêu nhau phải bắt đầu từ điếu thuốc lào, không thì ế vợ mất. Nhưng mình lại không thích hút thuốc, có lẽ vợ giành mất phần rồi”.
Vợ Lan là Hiên, mới 16 tuổi nhưng cũng như đàn chị Coong Hoài, Hiên biết hút thuốc từ năm lên 10. Lấy chồng không thích thuốc lào, Hiên chẳng ngại ngần hút luôn cho phần của chồng. “Mình không thích hút nên không làm điếu, nhưng có dịp quây quần, cũng luôn rít vài hơi cho vui. Cũng nhờ thuốc lào mà mình có vợ đấy” - San Lan vui vẻ.
Một điều kỳ lạ là phần lớn đàn ông phụ nữ ở Ka Lô biết hút thuốc lào từ nhỏ và ống điếu luôn cặp kè bên người nhưng tuyệt không ai bị bệnh gì liên quan đến thuốc. Trưởng bản San Chăn đùa: Nước suối ở đây mát lạnh và trong veo, uống vào hết bệnh tật, có con ma bệnh nào dám bắt mình được nữa!
Ka Lô cũng là bản mới, vừa được 2 đồn biên phòng Tà Vàng và A Đớt dựng nhà cách đây 2 năm. Bản nằm trên đồi cao, bên cạnh dòng sông Troong chảy ngược. Bản quanh năm chìm trong sương mù, nhưng nhà nào cũng được BĐBP đánh số cẩn thận. Dù vậy, đời sống kinh tế ở đây cũng như nhiều bản khác dọc vùng biên đang gặp rất nhiều khó khăn.
Trưởng bản San Chăn ngậm ngùi: “Cực nhất là mùa lũ về dâng đầy sông Troong, bản bị cô lập có khi cả nửa tháng, lương thực cạn kiệt, may lúc nào các anh biên phòng ở Tà Vàng và A Đớt cũng quan tâm ghé thăm, nếu không dân bản lại dời vào rừng thẳm lâu rồi”.
Rừng thẳm mà San Chăn nói cách bản 30km đường chim bay, và tất nhiên không có lối mòn đi vào, hoàn toàn mất hút giữa đại ngàn Tây Trường Sơn. Bản mới, dẫu quanh năm mây mù bao phủ tứ bề, nhưng thỉnh thoảng vẫn có người qua lại.
Ký sự của Nam Cường