Hơn 400 năm với nghề làm… sừng

Một chiếc lược-  30 công đoạn

Vừa qua cổng làng đã nghe những âm thanh rè rè vang lên từ những ngôi nhà bên đường. Anh Nguyễn Hồng Chăm (Phó Chủ tịch UBND xã Hòa Bình) giải thích với tôi, đó là tiếng mài sừng. Rồi anh cười bảo, thế này vẫn là trầm lắng, bởi như mọi năm, không bị ảnh hưởng của dịch COVID-19 thì tầm này, xe cộ vào ra xuất nhập hàng, tắc cả đường đi.

Trước khi về làng, tôi có nghe đồn “dân Thụy Ứng giàu lắm”. Mà giàu thật. Ðường thông hè thoáng. Nhà cửa cao tầng san sát nhau, cách một đoạn lại thấy ô tô đỗ cửa. Anh Chăm khoe: “Ở đây, hầu như rất ít nhà sống bằng nghề nông, nếu có ruộng cũng thuê người làm, để tập trung hết nhân lực làm lược sừng. Nhờ công việc này mà bao nhiêu hộ sắm được xe hơi, xây nhà lầu”. Nói về nghề làm lược ở làng, anh cũng tự hào cho biết, theo sách về những làng nghề trên đất nước Việt Nam, cả nước có hai làng làm lược là làng lược sừng Thụy Ứng và làng lược tre (lược bí) Trầm Vạc (Hưng Yên). Tuy nhiên, đến nay, làng lược bí hầu như đã mai một. Duy chỉ còn làng lược sừng Thụy Ứng vẫn tồn tại và “sống khỏe” qua hơn 400 năm.

Chúng tôi đến nhà ông Nguyễn Văn Sử, một trong những hộ làm lược sừng quy mô và lâu đời nhất ở Thụy Ứng. Khoảng sân rộng ngổn ngang đống sừng trâu, bò Châu Phi kích cỡ lớn. Phía sau là khu nhà xưởng, những người thợ vẫn đang miệt mài cắt, xẻ, mài… từng miếng sừng.

Ông Sử chẳng thế nhớ nổi gia đình mình bắt đầu làm nghề lược sừng từ bao giờ, chỉ biết năm lên 9 - 10 tuổi, ông đã phụ giúp cha mẹ mài sừng. Từ đó đến nay, hơn nửa đời người, ông gắn bó với nghề này. “Cũng gian nan lắm! Thời bao cấp, hàng hóa phân phối theo chế độ tem phiếu, việc mua bán trên thị trường bị cấm nên đàn ông chúng tôi phải dắt lược khắp người đi bán trộm. Chị em phụ nữ thì độn vào bụng giả vờ mang bầu để bán lược rong”, ông nhớ.

Nghe tin nơi nào có lễ hội, cỗ bàn, mổ trâu bò là lại kéo đến. Mua được ít sừng thì dấm dúi bí mật đi đêm mới mang được về nhà. Rồi âm thầm trong phòng tối chế tác sừng thành những lá mỏng để làm lược… Ngày nay, việc thu mua sừng trâu không khó khăn nữa nhưng khi nguồn sừng trong nước không đủ, ông Sử và người làng vẫn phải nhập sừng nguyên liệu từ Lào, Thái Lan, Campuchia và các nước châu Phi.

Một số tác phẩm, ông Sử phải miệt mài hàng tháng mới xong. “Mỗi chiếc sừng một vẻ, người thợ phải tùy theo đó mà hơ, ép, pha, cắt. Lược màu trắng, làm từ sừng trâu trắng có giá hơn lược đen. Lược làm từ sừng có giá trị hơn lược làm từ móng”, nghệ nhân đầy kinh nghiệm phân tích.

Vươn xa khỏi lũy tre làng

Từ những chiếc sừng thô cứng, những người thợ Thụy Ứng không chỉ dừng lại ở những chiếc lược, mà vài năm gần đây còn làm ra các sản phẩm tinh xảo như: Khung tranh, ảnh nghệ thuật, long phượng, tẩu thuốc, quân cờ, môi thìa, bát đĩa... Nhiều thợ khéo tay còn sáng tạo ra mặt hàng mỹ nghệ bằng sừng như con tôm, con rồng, phượng hoàng, con đại bàng, hộp đựng đồ trang sức và các con giống để gắn vào túi xách, trang trí ở các nhà hàng, khách sạn, công sở…

Các sản phẩm của làng Thụy Ứng còn được xuất khẩu sang các quốc gia khác như: Trung Quốc, Thái Lan, Anh, Mỹ, Singapore, Campuchia, Thái Lan... Cặp sừng qua chế tác, được bán đắt hơn giá của cả con trâu, con bò.

Anh Nguyễn Thành Trung, con trai ông Sử, hiện cũng theo cha giữ nghề. Nhận thấy làm thủ công đạt sản lượng thấp, cách đây vài năm, Trung đã mạnh dạn đầu tư máy móc hàng trăm triệu đồng, cải tiến mẫu mã và áp dụng những kiến thức về công nghệ thông tin, đồ hoạ, marketing đã học được ở trường đại học vào công việc kinh doanh. Anh cũng đầu tư học ngoại ngữ, làm website giới thiệu sản phẩm, kết nối với thị trường nước ngoài.