Kết quả khảo sát kỳ thi THPT quốc gia 2018, Ủy ban VHGDTNTN&NĐ Quốc hội cho rằng đề thi tại kỳ thi THPT quốc gia đóng vai trò hết sức quan trọng, đặc biệt với Kỳ thi THPT ở qui mô toàn quốc và kết quả Kỳ thi phục vụ đồng thời hai mục tiêu là xét công nhận tốt nghiệp THPT và xét tuyển sinh ĐH,CĐ.
Việc xây dựng đề thi đã được Bộ GD&ĐT đặc biệt đầu tư; đề thi qua từng năm được Bộ bám sát lộ trình và mục tiêu, phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông. Bộ GD&ĐT đã sớm công bố đề thi tham khảo, để có tính chất định hướng cho giáo viên và học sinh trong dạy học và ôn tập.
Phổ điểm chung năm 2018 cho thấy tính phân hóa rõ rệt, tạo thuận lợi cho xét tuyển ĐH. Bộ GD&ĐT và các địa phương đã chú trọng công tác bảo mật đề thi và các tài liệu liên quan đến kỳ thi theo quy định đối với tài liệu thuộc danh mục bí mật nhà nước.
Theo đánh giá chung, các khâu tiếp nhận, bảo quản đề thi gốc, in sao đề thi và vận chuyển đề thi tới các điểm thi được nhiều địa phương giám sát chặt chẽ, cơ bản bảo đảm an toàn và bí mật. Kết quả thi là một kênh thông tin về chất lượng giáo dục phổ thông ở các vùng miền, thậm chí ở từng cơ sở giáo dục.
Tuy nhiên, Ủy ban cũng cho rằng đề thi THPT quốc gia cũng còn nhiều hạn chế. Theo báo cáo của Bộ GD&ĐT, đề thi dựa trên cơ sở ngân hàng đề thi được xây dựng “theo hướng chuẩn hóa”, mô phỏng quy trình xây dựng ngân hàng câu hỏi chuẩn hoá của các nước tiên tiến trên thế giới.
Nhưng trên thực tế, cách thức xây dựng ngân hàng câu hỏi đề thi của Bộ chưa đảm bảo các tiêu chí về chuẩn hóa (quy trình triển khai thực tế chưa được thẩm định, giám sát và đánh giá độc lập về tính khách quan, khoa học khi đây là những yêu cầu với việc ra đề thi cấp quốc gia). Phần lớn ngân hàng câu hỏi dựa trên nguồn là mẫu đề thi của các trường THPT trên cả nước, vì vậy, khó đáp ứng yêu cầu đặt ra vì đây chưa phải là ngân hàng câu hỏi chuẩn hóa.
Mặt khác, hình thức thi trắc nghiệm khá mới ở một số môn, kinh nghiệm làm đề thi trắc nghiệm của đội ngũ giáo viên các trường chưa nhiều. Chất lượng đề thi ở một số môn còn bất cập: Mức độ khó/dễ của từng đề trong mỗi môn thi, độ chênh nhau quá lớn giữa năm sau với năm trước nên kết quả thi chưa phản ánh chính xác, công bằng về năng lực của một bộ phận học sinh. Điều đó cho thấy sự chuẩn hoá của ngân hàng đề thi chưa bảo đảm; quy trình xây dựng ngân hàng câu hỏi thi chưa đủ minh bạch đối với xã hội.
Giao cho địa phương các khâu tổ chức thi là chưa phù hợp
Cũng theo báo cáo của Ủy ban VHGDTNTN&NĐ Quốc hội, Bộ đã chủ động xây dựng các quy chế, ban hành các văn bản hướng dẫn, tổ chức tập huấn và chuẩn bị các phần mềm phục vụ cho kỳ thi. Các bộ ngành đã phối hợp và lập kế hoạch cụ thể để triển khai trong toàn hệ thống.
Tuy nhiên, kết quả giám sát cho thấy, trong công tác chỉ đạo, triển khai tổ chức thi, Bộ GD&ĐT còn một số hạn chế.
Thứ nhất, trách nhiệm của Bộ GD&ĐT, dù đã có quy chế, tuy nhiên trong công tác chỉ đạo, quản lý tổ chức thi chưa gắn kết mật thiết với chính quyền của địa phương; nhất là trong công tác kiểm tra, giám sát ở từng khâu của các quy trình tổ chức thi và chấm thi.
Quy trình tổ chức thi được đánh giá là chặt chẽ, quy chế thi rõ ràng; nhưng khi kết quả thi THPT được sử dụng để xét tuyển vào ĐH, CĐ thì việc giao cho địa phương thực hiện từ khâu tổ chức thi đến chấm thi là chưa phù hợp.
Thứ hai, Sở GD&ĐT tại một số địa phương, đã không bám sát quy chế, trong tham mưu và tổ chức thi, chưa chủ động xây dựng hoặc đề xuất giải pháp hữu hiệu nhằm ngăn chặn tình trạng tiêu cực, gian lận trong thi cử, có Sở vi phạm vào quy chế quản lý, tổ chức thi, chấm thi.
Thứ ba, trách nhiệm của một bộ phận cán bộ thanh tra cắm chốt chưa nhận thức, thực hiện đúng vai trò, nhiệm vụ của mình, thậm chí vi phạm nghiêm trọng quy chế thi, để lại hậu quả nặng nề cho xã hội.
Điểm thi nào phản ánh thực chất giáo dục phổ thông?
Từ thực tiễn 3 năm triển khai với những thành công và hạn chế, Ủy ban VHGDTNTN&NĐ Quốc hội cho rằng kỳ thi THPTQG đã và đang đặt ra nhiều vấn đề, cần được tiếp tục nghiên cứu, chỉnh sửa và hoàn thiện:
Việc gộp 2 kỳ thi (thi THPT và tuyển sinh ĐH, CĐ) thành kỳ thi THPTQG là một chủ trương lớn, cần tổng kết, luật hoá để có căn cứ pháp lý rõ ràng (Luật Giáo dục hiện hành chỉ quy định về kỳ thi THPT để xét tốt nghiệp THPT).
Chủ trương tổ chức kỳ thi THPTQG với 2 mục tiêu (2 trong 1) vẫn chưa được khẳng định gây khó khăn cho khâu xây dựng đề thi chuẩn hoá, trực tiếp ảnh hưởng tới chất lượng kỳ thi. Đây là lý do dẫn tới đề thi năm quá dễ, năm quá khó, không thể hiện tính “chuẩn hóa” trong đánh giá chất lượng giáo dục THPT mà mục tiêu kỳ thi đặt ra.
Phương thức thi trắc nghiệm khách quan có nhiều ưu điểm nhưng vẫn có một số hạn chế nhất định (như khó đánh giá năng lực tư duy suy luận, khái quát và sáng tạo của học sinh); chứa đựng yếu tố may rủi (xác suất đúng 25% ở mỗi câu hỏi); cần nghiên cứu khi áp dụng với một số môn học, nhất là môn toán trong điều kiện khả năng biên soạn câu hỏi chưa đáp ứng chuẩn mực chung.
Chất lượng đề thi trắc nghiệm khách quan khó bảo đảm, khi ngân hàng câu hỏi thi trắc nghiệm chủ yếu dựa trên nguồn cung cấp là hệ thống đề mẫu từ các địa phương, chưa bảo đảm về cả chất lượng và số lượng.
Việc giao cho các Sở GDĐT tự tổ chức chấm thi chỉ phù hợp với yêu cầu công nhận kết quả tốt nghiệp THPT, không phù hợp với việc tuyển sinh CĐ, ĐH. Đây chính là kẽ hở để phát sinh tiêu cực, sai phạm nghiêm trọng tại các địa phương, ảnh hưởng tới chất lượng tuyển sinh của các trường CĐ, ĐH.
Theo quy chế, điểm xét tốt nghiệp gồm: cộng điểm trung bình thi THPTQG và điểm trung bình cả năm lớp 12, chia 2; cách tính tạo ra nghịch lý: điểm thi THPTQG thấp, nhưng kết quả tốt nghiệp lại cao. Điều này đang được dư luận xã hội đặt câu hỏi: Điểm học bạ hay điểm thi THPT sẽ phản ánh đúng chất lượng giáo dục phổ thông? Nếu điểm học bạ đóng vai trò quyết định kết quả xét tốt nghiệp thì có cần tổ chức kỳ thi THPT? Nếu bỏ kỳ thi THPT sẽ có ảnh hưởng tiêu cực nào tới hoạt động dạy và học?
Điểm thi THPTQG được đánh giá chưa phản ánh đúng thực chất năng lực học sinh, nên khó đáp ứng mục tiêu sử dụng xét tuyển CĐ, ĐH. Các trường CĐ, ĐH đa số hiện đang xét tuyển dựa trên kết quả thi THPTQG, có thể tuyển đủ chỉ tiêu, nhưng chất lượng đầu vào của các trường ĐH, CĐ chưa được cải thiện, phần nào ảnh hưởng tới sự công bằng trong tuyển sinh và chất lượng đào tạo.