Một năm ngày mất nhà thơ Tế Hanh (16.7.2009 - 16.7.2010):
Tế Hanh: Một hồn thơ thuần phác
>>Nhà thơ Tế Hanh dừng cuộc dạo chơi
>>Nhớ một chiều Hà Nội với Tế Hanh
Nhà thơ Tế Hanh: Ảnh tư liệu
Có rất nhiều người quê Quảng Ngãi ở nhiều thế hệ đã yêu và thuộc thơ Tế Hanh. Không hẳn vì thơ Tế Hanh viết nhiều về quê hương ông: “Làng tôi ở vốn làm nghề chài lưới/Nước bao vây cách biển nửa ngày sông”, dù những bài thơ viết về quê hương Bình Dương, Bình Sơn, Quảng Ngãi đã khiến Tế Hanh nổi tiếng và được mến mộ trên khắp đất nước này.
Vì những lý do lịch sử, địa lý và những gì khác nữa, mà tâm hồn người Quảng Ngãi đặc biệt thuần phác. Tâm hồn ấy có thể mãnh liệt, có thể cực đoan, và đôi khi có thể tinh tế, nhưng cái nổi bật nhất của nó là sự thuần phác, ngây thơ, nghiêng hẳn về nội cảm, một nội cảm nhiều khi cô đơn, nhiều khi tủi thân, và cũng nhiều khi đầy một cảm giác bơ vơ:
“Chim bay về núi tối rồi/Không cây chim đậu không mồi chim ăn”. Đó là ca dao. Còn với thơ Tế Hanh, đó là: “Tôi con đường nhỏ chạy lang thang/Kéo nỗi buồn không dạo khắp làng”, hay: “Tôi thấy tôi thương những chiếc tàu/Ngàn đời không đủ sức đi mau/Có chi vương víu trong hơi máy/Mấy chiếc toa đầy nặng khổ đau”.
Mấy câu thơ ấy bộc lộ một khía cạnh tình cảm của người Quảng Ngãi: rất dễ mủi lòng, dễ thương thân. “Sầm Sơn có những cặp bên nhau/Mắt trong mắt, tay trong tay, âu yếm/Sao ta vẫn một mình với biển/Em ở đâu rồi, em ở đâu?”. Hay: “Anh nhìn giếng giếng sâu trong vắt/Nước như gương soi lẻ bóng hình anh”.
Cảm giác bơ vơ trong thơ Tế Hanh là cảm giác bơ vơ của một đứa trẻ, nó trong trẻo và buồn dịu nhẹ nhưng đôi khi day dứt. Đó cũng là một cảm giác của nhiều người Quảng Ngãi khi phải xa cách quê hương mình.
Bây giờ, ta cứ đọc một đoạn thơ về tình cảm, về quê hương nào đó của Tế Hanh cho những người quê Quảng Ngãi đang phải bôn ba lặn lội kiếm sống cực nhọc tại Sài Gòn, tôi bảo đảm họ sẽ òa lên khóc. Thơ Tế Hanh viết cho những con người ấy, chứ không dành cho những ai no cơm ấm cật, vô cảm với đồng loại hay với quê nhà.
Có lẽ sau khi Tế Hanh đã đi xa mãi mãi, mà ta cảm thấy thơ ông ngày càng gần gũi với người Quảng Ngãi nói riêng, và người dân Việt nói chung. Tế Hanh làm thơ dễ dàng như giọng nói của ông, đó là một chất giọng nhỏ nhẹ, miên man như nước sông và đậm đặc âm sắc Quảng Ngãi.
Suốt đời, dù sống ở Hà Nội lâu hơn ở quê nhà, Tế Hanh vẫn giữ nguyên giọng nói của người Quảng Ngãi, không một chút pha trộn. Hãy nghe trong chất giọng mộc mạc ấy cái tình của người Quảng Ngãi, nó sâu đậm và thảng thốt hơn là ta tưởng: “Chiêm bao bừng tỉnh giấc/Biết là em đã xa/Trên tường một tia nắng/Biết là đêm đã qua”.
Sự giản dị đến tinh lọc đã khiến thơ Tế Hanh thoạt đọc thoạt nghe tưởng như không có gì, nhưng khi ngẫm lại, từng trải qua, thấm thía với, ta mới cảm nhận được chiều sâu của nó. Đó là chiều sâu của một lòng sông nước xanh đậm, của một cái giếng đá ong mà ta không nhìn được thấu đáy.
Thơ Tế Hanh bộc lộ, thân thiện nhưng không phải loại thơ phân tích, thơ cấu trúc, thơ biểu tượng. Thơ ấy không làm cho ai choáng ngợp. Vậy mà không phải dễ để ta có thể cảm nhận nó hoàn toàn. Vì đó là thơ nội cảm, nó như mặt nước luôn bị rung nhòe, khó nắm bắt dù rất gần gũi. Mỗi nhà thơ lớn đều có những đóng góp rất riêng của mình cho thơ nói chung.
Tế Hanh góp cho thơ tiếng nói nhỏ nhẹ của tâm hồn ông, tâm hồn của một đứa trẻ nhà quê không bị tàn phá bởi cuộc sống đô thị: “Phố này anh đến tìm em/Người qua lại tưởng anh tìm bóng cây”. “Người qua lại” ấy là người của đô thị, của thành phố, họ không thể nào biết đứa bé nhà quê kia đang tìm cái gì, mơ tưởng đến cái gì...
Theo Thanh Thảo
Thanh Niên