Mỗi khi nhắc đến giai đoạn đi khắp nơi chữa bệnh, anh em Dũng - Hòa (Khánh Thượng, Ba Vì) vẫn không khỏi rùng mình. Câu đầu tiên anh Dũng nói là: "Cạch đến già, không bao giờ đụng đũa đến đồ ăn sống, trong đó có gỏi cá!". Món ăn này đã khiến hai anh mắc bệnh một thời gian dài, tinh thần kiệt quệ.
Anh Dũng kể lại: “Công việc nặng nhọc, nóng nực nên mỗi chiều, chúng tôi rất thích uống bia ăn cùng với gỏi cá (đặc sản vùng này) chấm nước bổi. Hơn một năm sau, sức khỏe của cả hai đều xuống, người gầy rộc, ăn không muốn ăn, làm cũng không muốn làm. Chúng tôi cứ ngỡ bị ung thư nhưng khám khắp nơi không tìm ra bệnh”.
Khi đến Viện Sốt rét Ký sinh trùng Côn trùng Trung ương hai anh mới được xét nghiệm và phát hiện ra bị nhiễm sán lá gan nhỏ do ăn gỏi cá. Cả hai không ngờ, chính món khoái khẩu đó đã khiến cho mình bị nhiễm bệnh.
Thạc sĩ, bác sĩ Đỗ Trung Dũng, Viện Sốt rét Ký sinh trùng Côn trùng Trung ương, cho biết không chỉ ở Khánh Thượng, Ba Vì mà người dân ở một số địa phương như Nam Định, Hòa Bình, Thanh Hóa, Ninh Bình đều có sở thích ăn gỏi cá. Người dân ở những địa phương này thường có thói quen dùng thịt cá mè, cá trắm sống trộn với thính ăn kèm rau thơm. Chính thói quen ăn gỏi cá sống này khiến tại những vùng trên tỷ lệ người dân nhiễm sán lá gan nhỏ cao hơn nơi khác.
“Do quá trình vệ sinh của con người, trứng sán lá gan nhỏ bị nhiễm vào ao, hồ, đồng ruộng... Sau đó sán lá gan nhỏ nhiễm vào ốc. Sống tại ốc một thời gian, đến giai đoạn ấu trùng thì sán thoát ra ngoài và tìm đến cá để ký sinh”- Thạc sĩ Dũng cho biết thêm.
Theo các bác sĩ bệnh sán lá gan nhỏ, sán lá phổi chủ yếu xuất hiện ở người có tiền sử ăn thủy sản chưa chín như gỏi cá, gỏi cua. Nhiều người nghĩ đơn giản rửa qua nước sạch là các loài ký sinh trùng gây bệnh sẽ bị trôi đi, hoặc ăn gỏi cùng thật nhiều gia vị sẽ giết được sán.
Tuy nhiên, trong gỏi cá đã chế biến (trộn với đủ loại gia vị: giấm, mẻ, riềng, lá mơ) và đưa vào sử dụng, ấu trùng sán lá gan còn sống đến 95%, cua nướng đến vàng vỏ ấu trùng sán lá phổi vẫn còn sống 65%, và với cua nướng cháy vỏ ấu trùng này vẫn còn sống 23,3%.
Bệnh sán lá gan diễn tiến âm thầm, ở giai đoạn sớm hầu hết đều không có triệu chứng lâm sàng, một số bệnh nhân rối loạn tiêu hóa nhẹ. Ở giai đoạn muộn bệnh biểu hiện bằng trạng thái đầy bụng, cảm giác như bị đau dạ dày, khi lao động nặng người bệnh có cảm giác đau tức hạ sườn phải và vùng gan.
Ngoài ra, sán lá gan ký sinh trong đường mật, làm đường mật dày lên, xơ hóa, thoái hóa mỡ gan, cổ trướng với kích thước gan to gấp 2-3 lần bình thường. Bệnh còn gây sỏi mật, thậm chí là nguyên nhân quan trọng dẫn đến ung thư đường mật.
GS.TS Nguyễn Văn Đề, nguyên Chủ nhiệm Bộ môn Ký sinh trùng, Đại học Y Hà Nội, cho biết thêm tỷ lệ ấu trùng có trong một con cá không phụ thuộc vào trọng lượng và kích thước lớn nhỏ của cá, có con nhiễm đến 603 ấu trùng sán.
Vì thế, GS Đề khuyến cáo người dân không nên ăn gỏi cá, khi chế biến phải chọn cá thật tươi, nhìn thớ thịt có bất thường hay không để tránh các ổ sán. Trước khi ăn, cá phải ngâm với nước chanh. Rau sống ăn kèm gỏi cũng phải chọn rau sạch, ngâm rửa cẩn thận.
Theo kết quả thống kê của Viện Sốt rét Ký sinh trùng Côn trùng Trung ương, tại một số địa phương ở miền Trung có 60-70% người dân ăn gỏi cá.
Theo một kết quả nghiên cứu khác của Bộ Y tế và Bộ Tài nguyên – Môi trường đánh giá, tình trạng ô nhiễm ký sinh trùng trên thủy sản tại các chợ và trong hồ nuôi cá nước ngọt, 24 tỉnh, thành phố có bệnh sán lá gan nhỏ lưu hành. Cao nhất ở Nam Định, Phú Yên (37%), Hà Nội (tỷ lệ nhiễm Hà Tây cũ là 40,1%)...
Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ước lượng có 40 triệu người trên thế giới đang bị nhiễm ký sinh trùng vì ăn cá sống. Tại Việt Nam, hơn 5 triệu người có nguy cơ nhiễm sán lá gan do tập quán ăn gỏi cá.