Trong năm 2012, lần đầu tiên từ sau thế chiến thứ II, Nhật Bản viện trợ quân sự cho quốc gia nước ngoài là Campuchia và Đông Timor với trị giá khoảng 2 triệu USD cùng các kỹ sư quân sự nhằm giúp đào tạo quân đội, giúp phòng ngừa thảm họa thiên tai và giải quyết các vấn đề còn sót lại của chiến tranh.
Tàu chiến của Nhật Bản đã phối hợp nhiều hơn với các lực lượng quân sự ở châu Á - Thái Bình Dương để tiến hành các cuộc tập trận chung với tần suất và quy mô ngày càng tăng.
Sau khi đẩy mạnh các chương trình viện trợ dân sự để đào tạo và trang bị cho lực lượng bảo vệ bờ biển của các quốc gia khác, các quan chức quốc phòng Nhật Bản tuyên bố, Nhật Bản có thể sớm đạt cột mốc quan trọng: đứng đầu khu vực châu Á – Thái Bình Dương về cung cấp các trang thiết bị quân sự cũng như thủy phi cơ cho các nước trong khu vực
Chính quyền Tokyo cũng không ngần ngại cho biết kế hoạch sắp tới là xuất khẩu các loại tàu ngầm diesel - điện tàng hình, loại được coi phù hợp với vùng biển nước nông, những nơi Trung Quốc đang tuyên bố chủ quyền lãnh thổ và ngày càng có các hành động quyết đoán…
Keiro Kitagami, cố vấn đặc biệt về các vấn đề an ninh của Thủ tướng Yoshihiko Noda cho biết: "Trong thời gian chiến tranh lạnh, Nhật Bản đã theo Mỹ. Với Trung Quốc, Nhật Bản hoàn toàn khác. Nhật Bản cần có chỗ đứng của riêng mình”.
Thực tế cho thấy, sau khi nâng cấp thành Bộ Quốc phòng, lực lượng quân sự nước này đã bắt đầu thực hiện các nhiệm vụ ở ở Iraq và Afghanistan, nơi Nhật Bản đã và đang ủng hộ Mỹ và dẫn đầu các chiến dịch bằng cách triển khai các tàu chở dầu để tiếp nhiên liệu cho tàu chiến hải quân ở Ấn Độ Dương.
Tạo thế cân bằng với Trung Quốc
Quan chức Nhật Bản tuyên bố rằng, chiến lược của họ không nhằm bắt đầu một cuộc chạy đua tranh giành ảnh hưởng với Trung Quốc, mà là để xây dựng mối quan hệ với các quốc gia khác những nước đang chia sẻ những lo lắng về nước láng giềng của họ.
Tokyo cho rằng, việc giúp xây dựng năng lực bảo vệ bờ biển của các quốc gia khác cũng là biện pháp giúp cường năng lực của các quốc gia khác cũng như Nhật Bản trong việc chống lại bất kỳ mối đe dọa từ Trung Quốc.
"Chúng tôi muốn xây dựng một liên minh riêng của chúng tôi ở châu Á và sẵn sàng để ngăn chặn Trung Quốc", ông Yoshihide Soeya, Giám đốc Viện Nghiên cứu Đông Á, Đại học Keio ở Tokyo, nhấn mạnh.
Trong khi đó, Mỹ cho rằng các quyết định của đồng minh thân cận tại châu Á là phù hợp trong việc xây dựng tiềm lực quân sự đủ năng lực để đối phó với Trung Quốc.
Nhật Bản hiện vẫn được xem là quốc gia duy nhất trong khu vực có lực lượng hải quân đủ mạnh để so tài cùng Trung Quốc.
Mặc dù chi tiêu quân sự của Nhật Bản đang thu hẹp lại, ngân sách quân sự, cùng những chi tiêu liên quan chỉ đứng thứ sáu trên thế giới, nhưng phù hợp với quan điểm hòa bình của Nhật Bản.
Theo đó, Nhật Bản không có mặt trong số các nước có tên lửa tầm xa, tàu ngầm hạt nhân hoặc tàu sân bay lớn cần thiết để thực hiện các hành động quân sự thực sự. Tuy nhiên, tàu ngầm chạy bằng diesel của Nhật Bản được coi là tốt nhất trong các loại tàu cùng loại trên thế giới. Hải quân Nhật Bản cũng có tàu tuần dương được trang bị hệ thống chiến đấu Aegis tinh vi, có khả năng bắn hạ các tên lửa đạn đạo. Ngoài ra họ còn 2 tàu sân bay trực thăng lớn.
Hải quân Nhật Bản đã thực hiện một bước tiến lớn hướng tới việc mở cửa trong năm 2009 bằng cách tổ chức một cuộc tập trận quân sự chung với Australia. Kể từ đó, họ tham gia vào một số các cuộc tập trận đa quốc gia hải quân trong khu vực Đông Nam Á, và trong tháng 6-2012, Nhật Bản đã tổ chức cuộc diễn tập chung đầu tiên với Ấn Độ.
Đẩy mạnh hợp tác với Đông Nam Á
Ngoài ra, tăng cường hợp tác với đồng minh và mở rộng quan hệ với Đông Nam Á cũng là chiến lược giúp Nhật Bản nâng cao vị thế trước sức mạnh Trung Quốc.
Tetsuo Kotani, một nhà nghiên cứu tại Viện Quan hệ Quốc tế Nhật Bản ở Tokyo cho biết: "Chiến lược của chúng tôi là tạo ra một lực lượng phòng vệ Nhật Bản mini xung quanh khu vực Biển Đông, nơi Trung Quốc đang nỗ lực chứng minh ‘đây là chủ quyền của quốc gia mình”.
Các quan chức Nhật Bản tuyên bố rằng họ sẽ viện trợ Philippine khoảng 10 tàu cảnh sát biển trị giá khoảng 12 triệu USD mỗi chiếc. Các quan chức Cục phòng vệ Nhật Bản cũng tuyên bố rằng họ có thể cung cấp các tàu tương tự cho một số đối tác khác tại Đông Nám Á.
Ngoài ra, Bộ Quốc phòng Nhật Bản cho biết họ cũng đã có kế hoạch tăng gấp đôi chương trình viện trợ quân sự của mình cho nước ngoài vào năm tới để giúp Indonesia. Hỗ trợ Australia và Malaysia một khi các nước này mua tàu ngầm của Nhật Bản.
"Trước nay Nhật Bản đã không nhạy cảm với nhu cầu an ninh của các nước láng giềng trong khu vực", ông Kitazawa cho biết trong một cuộc phỏng vấn gần đây. "Chúng tôi có thể cung cấp nhiều hơn để hòa bình luôn giữ vững."
Rõ ràng, với những thay đổi về chính trị và quyền lực trong khu vực, những mối quan ngại về “chủ nghĩa quân phiệt Nhật hồi sinh” đang trở nên mờ dần ở một số nước bị lôi kéo vào các tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc, như Australia, Malaysia và Philippines…
Các nhà phân tích trong khu vực và thế giới cho biết, thậm chí các quốc gia này hoan nghênh, và đôi khi chào đón sự giúp đỡ của Nhật Bản.
Rommel Banlaoi, một chuyên gia an ninh Philippine tại Viện Nghiên cứu Chiến tranh - Hòa bình và nguy cơ khủng bố tại Manila cho biết: "Chúng tôi đã đặt sang một bên những cơn ác mộng của chúng ta về chiến tranh thế giới thứ II vì mối đe dọa từ Trung Quốc"…