Nguyên Phó Thủ tướng Vũ Khoan: Rèn đức, tài, học làm người tử tế

Nhựa sống từ thanh niên

Thưa nguyên Phó Thủ tướng, ông có thể chia sẻ về thời thanh niên sôi nổi của mình? Điều gì khiến ông luôn dành nhiều tình cảm, sự quan tâm cho bạn trẻ, kể cả khi đương chức hay lúc đã về hưu?

Tuổi trẻ thế hệ chúng tôi rơi vào thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Cá nhân tôi từng được học tại Trường Thiếu sinh quân Trung ương. Đóng ở An toàn khu Định Hóa (Thái Nguyên) rồi lên Hà Quảng (Cao Bằng), cuộc sống của chúng tôi cơ cực lắm nhưng vẫn luôn luôn hồn nhiên, ra sức học văn hóa và tập quân sự với ước mơ trở thành “cán bộ Đông Nam Á”!

Sau chiến thắng Biên giới năm 1950, chúng tôi được Bác Hồ đích thân thu xếp cho sang Quảng Tây tiếp tục học tập. Năm 1954, sau khi Hiệp định Giơnevơ được ký kết, chúng tôi lại được Bác gửi sang Liên Xô học tiếng Nga để làm phiên dịch. Học chỉ hơn một năm, chúng tôi đã phải ra làm việc. Với vốn tiếng Nga bập bẹ, chúng tôi phải vừa làm, vừa gồng mình học thêm và trưởng thành dần.

Thật lòng mà nói, chúng tôi rất ghen tỵ với các bạn trẻ thời nay được học hành đến nơi, đến chốn; cuộc sống đã khấm khá hơn nhiều và có nhiều sự chọn lựa hơn, chứ không như thời chúng tôi sống theo phương châm “tổ chức đặt đâu mình làm ở đấy”.

Tại sao tôi luôn quan tâm tới thanh niên ư? Điều này rất dễ hiểu, vì với con người, tuổi xuân là thời đẹp nhất. Chẳng thế mà người ta thường nói tuổi trẻ là mùa Xuân dân tộc, mùa Xuân nhân loại! Thú thật, tôi còn có “ý đồ ích kỷ” là tiếp xúc với các bạn trẻ làm mình chậm già hơn và được tận hưởng nhựa sống, tinh hoa của các bạn trẻ!

Đánh giá về thanh niên hiện nay, ông thấy họ có ưu điểm và hạn chế gì?

Các bạn trẻ ngày nay có kiến thức rộng hơn nhờ có điều kiện học tập và tiếp cận thông tin tốt hơn nhiều so với thời chúng tôi. Bây giờ, hễ gặp trục trặc gì liên quan tới điện thoại thông minh hay máy tính, tôi lại phải cầu cứu cháu, chắt! Và nữa, các bạn trẻ ngày nay mạnh dạn gấp vạn lần so với chúng tôi thời trẻ.

Theo dõi chương trình Đường lên đỉnh Olympia hay Debaters (cuộc thi tranh biện bằng tiếng Anh cho học sinh THPT trên VTV- PV)… tôi thực sự khâm phục vì các bạn giỏi quá, thông minh quá! Có dịp gặp gỡ thanh niên, tôi rất thích thú khi bị các bạn dồn vào chân tường do những câu hỏi hóc búa, qua đó, buộc mình phải động não, đồng thời, hiểu được tâm tư của thế hệ trẻ.

Chỉ có điều, giá các bạn bổ sung thêm “chiều sâu” vào cái “chiều rộng”, cái “chỉn chu” vào cái “linh hoạt” vốn có thì hoàn hảo biết bao!

Xung kích phát triển đất nước

Có ý kiến cho rằng, bạn trẻ ngày nay cũng có rất nhiều cơ hội để phát triển bản thân, đóng góp vào sự phát triển đất nước. Tuy nhiên, đón cơ hội và biến thành hành động để thành công là điều không hề dễ dàng. Quan điểm của ông về vấn đề này?

Đúng vậy! Ngày nay, trước mắt các bạn trẻ mở ra vô vàn cơ hội, nhưng làm thế nào để biến chúng thành hiện thực lại là chuyện khác.

Theo thiển ý của tôi, muốn biến cơ hội thành hiện thực, thì mỗi người trước hết phải tự trả lời cho được ba câu hỏi mấu chốt: Mình thực sự muốn gì? năng lực thật sự của mình nằm ở đâu và đất nước đang cần gì? Ba điều này là tiền đề cơ bản để chọn ngành, chọn nghề và nuôi dưỡng niềm đam mê để có thể phát huy năng lực bản thân.

Nói thì dễ, làm không dễ, vì nhiều khi các nhân tố khách quan như ý nguyện của gia đình cũng như hoàn cảnh xã hội lại không khớp với nguyện vọng và khả năng của mình. Cuối cùng, bản lĩnh chính là bảo bối giúp mỗi cá nhân vượt qua mọi trở ngại, biến giấc mơ thành hiện thực.

Là một nhà ngoại giao, ông có lời khuyên nào cho bạn trẻ Việt Nam hội nhập trong xu thế toàn cầu hóa?

Chúng ta hội nhập để có thêm điều kiện phát triển chứ không phải để mất mình. Hội nhập gì đi nữa thì cuối cùng Việt Nam vẫn là Việt Nam. Muốn trở thành “công dân toàn cầu” cừ, trước hết phải là “công dân Việt Nam” tài cái đã; muốn tiếp nhận nền văn minh nhân loại thì tự mình phải là con người văn minh cái đã.

Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đã trải qua 90 năm lịch sử, ông kỳ vọng và có niềm tin thế nào về vai trò, trọng trách của người trẻ trong thực hiện tầm nhìn 2030 và khát vọng 2045 mà Đại hội XIII của Đảng đã vạch ra?

Đại hội XIII của Đảng đã xác định mục tiêu tới năm 2045, nhân dịp kỷ niệm lần thứ 100 ngày ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nay là CHXHCN Việt Nam, biến nước ta trở thành “nước phát triển, thu nhập cao”.

Mục tiêu cao cả ấy có trở thành hiện thực hay không, phần lớn trông vào sự đóng góp của các thế hệ trẻ tiếp nối nhau trong 25 năm tới. Chúng ta có đầy đủ căn cứ khẳng định điều này, vì trên mọi chặng đường cách mạng của nhân dân ta suốt 90 năm qua, giới trẻ luôn đóng vai trò xung kích.

Không phải ngẫu nhiên mà tổ chức tiền thân của Đảng ta mang tên Thanh niên Cách mạng Đồng chí hội; trong Cách mạng tháng Tám và các cuộc kháng chiến cứu nước cũng như trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc sau ngày nước nhà thống nhất, đều có sự đóng góp lớn lao của lớp lớp nam thanh, nữ tú.

Theo thiển ý của tôi, để làm trọn sứ mệnh trên, trước hết, các bạn trẻ phải hiểu thật rõ nội hàm mục tiêu ấy, những cơ hội và thách thức nằm ở đâu và làm thế nào để đạt được cái đích cuối cùng. Có lẽ T.Ư Đoàn nên biên soạn một cuốn sổ tay ngắn gọn, sinh động về chủ đề này để giúp các bạn trẻ nắm bắt.

Trên cơ sở hiểu biết cái chung, mỗi bạn trẻ sẽ chọn những điều mình cần làm để vừa ích quốc, vừa lợi mình. Cũng với cách làm như vậy, Đoàn có thể phát động các phong trào thiết thực, sinh động để huy động thế hệ trẻ vào cuộc.

Thật ra, giới trẻ ngày nay đầy tính năng động, từng nhóm nhỏ, thậm chí, nhiều cá nhân chưa phải là đoàn viên tiến hành nhiều công việc rất thiết thực, đầy hấp dẫn và tính nhân văn làm cho đất nước, con người Việt Nam tỏa sáng. Tôi nghĩ, Đoàn không nên đứng ngoài và nên hòa mình vào xu thế chung của giới trẻ thì mới phát huy được vai trò của mình trong hoàn cảnh thế hệ trẻ cũng “nhiều thành phần”.

Phương châm “6T” cho thanh niên

Một trong những lực lượng lĩnh ấn tiên phong thực hiện tầm nhìn 2030 và khát vọng 2045 là các tài năng trẻ, tiêu biểu. Theo ông, làm sao để phát huy tài năng trẻ cống hiến cho đất nước bằng một khí thế bừng bừng mà các thế hệ cha anh đã từng như “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”, “Ba sẵn sàng”, “Năm xung phong”…?

Trong những năm sắp tới, yêu cầu phát hiện và sử dụng người tài trở nên cấp bách hơn bao giờ hết, vì yêu cầu “sáng tạo” là một trong 5 nội hàm của phương châm Đại hội XIII của Đảng.

Từ lâu, T.Ư Đoàn đã tổ chức các chương trình, hoạt động tuyên dương tài năng trẻ tiêu biểu; hơn thế nữa, cá nhân tôi còn được mời tham gia Hội đồng bảo trợ trong một thời gian. Hoạt động này rất có ý nghĩa, song tôi vẫn băn khoăn về sức lan tỏa của nó, cũng như phương cách các cá nhân tiêu biểu phát huy tác dụng với xã hội.

Chúng ta nói khá nhiều về câu chuyện phát huy và sử dụng nhân tài, nhưng tiếc rằng chủ yếu mới dừng lại ở mức nhắc đi nhắc lại câu nói nổi tiếng “hiền tài là nguyên khí của quốc gia” của Tiến sỹ Thân Nhân Trung thuộc triều Lê. Đã đến lúc T.Ư Đoàn với tư cách là một thành phần nòng cốt trong Ủy ban quốc gia về thanh niên Việt Nam chủ động đề xuất một hệ thống các chính sách cụ thể của Nhà nước để phát hiện và sử dụng nhân tài.

Trong kháng chiến và trong công cuộc xây dựng đất nước, trước đây đã có những phong trào vang dội, thì nay cũng cần phát động những phong trào tương tự nhằm hướng tới mục tiêu đưa đất nước lên đỉnh vinh quang mới. Phong trào ấy mang tên gì, mục tiêu ra sao, cách tiến hành thế nào là trách nhiệm của chính các bạn trẻ, của T.Ư Đoàn. Vấn đề cốt tử là thiết thực, đi vào lòng thanh niên và lâu bền chứ không chỉ là “phong” mà không có “trào”!

Nhân dịp kỷ niệm 90 năm Ngày thành lập Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, ông nhắn nhủ thông điệp gì tới các bạn trẻ Việt Nam?

Để có thể làm trọn sứ mệnh là đội quân xung kích biến Việt Nam thành “nước phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa”, bên cạnh những điều to tát, mong các bạn trẻ chú trọng rèn đức, luyện tài qua những việc làm cụ thể, bình dị hằng ngày theo phương châm mấy cặp chữ “T”: Đầu óc (phải) thông thái; nghề nghiệp (phải) tinh thông; làm người (phải) tử tế; ý chí phải (tiến thủ), khát vọng (phải) thực tế, phong trào (phải) thiết thực! Đó là thông điệp cá nhân tôi muốn chuyển tới các bạn trẻ nhân dịp kỷ niệm lần thứ 90 ngày thành lập Đoàn.

Trân trọng cảm ơn ông!