Bình thường mặt trong các động mạch trơn nhẵn. Khi bị vữa xơ, các mảng vữa xơ xù xì lồi vào lòng mạch. Quá trình hình thành mảng vữa xơ động mạch bao gồm 3 giai đoạn:
Giai đoạn 1: là giai đoạn thâm nhiễm cholesterol vào lớp màng trong cùng (nội mạc) của thành mạch máu tạo thành một lõi lipid.
Giai đoạn 2: là giai đoạn xơ hóa. Lớp nội mạc bao quanh lõi lipid đó tăng sinh, xơ hóa, tạo thành một lớp vỏ xơ.
Giai đoạn 3: là giai đoạn vôi hóa và loét.
Có nhiều yếu tố tham gia vào quá trình hình thành mảng xơ vữa động mạch trong đó có 2 yếu tố chủ yếu là do rối loạn chuyển hóa lipid (dẫn đến thâm nhiễm lipid vào thành mạch máu) và sự tổn thương nội mạc máu.
Một quan niệm phổ biến cho rằng xơ vữa động mạch là bệnh của tuổi già, tuy nhiên theo Chương trình mục tiêu Quốc gia về phòng - chống vữa xơ động mạch đã nhấn mạnh: cần dự phòng vữa xơ động mạch ngay từ tuổi học đường.
Xơ vữa động mạch nếu được can thiệp điều trị sớm hoặc có chương trình dự phòng tốt thì hoàn toàn có thể phòng tránh được bệnh. Tuy nhiên rất nhiều người đã bỏ qua các dấu hiệu của vữa xơ động mạch dẫn đến thiếu máu não và nặng hơn nguy cơ đột quỵ não cao do: Mảng vữa xơ gây chít hẹp lòng mạch làm nghẽn, tắc tại chỗ gây đột quỵ nhồi máu não. Hoặc mảng vữa xơ bong ra trôi theo dòng máu đến gây tắc ở vị trí khác. Xơ vữa động mạch cũng là nguyên nhân dẫn tới cục máu đông. Tại vị trí mảng vữa xơ, bề mặt bị tổn thương không còn trơn nhẵn như thành mạch máu bình thường. Tại đó tiểu cầu dễ bị đông vón, tạo thành cục máu đông gây bít tắc mạch tại chỗ hoặc trôi đi gây tắc mạch ở vị trí mạch nhỏ hơn. Ngoài ra, tại vị trí vữa xơ trở thành điểm yếu của thành động mạch bị vỡ ra gây đột quỵ chảy máu não.
Mảng vữa xơ thường tiến triển âm thầm trong thời gian dài, không có triệu chứng. Người bệnh chỉ phát hiện dấu hiệu bệnh khi mảng vữa xơ chít hẹp trên 50% đường kính lòng động mạch hoặc vị trí chít hẹp đúng vào vị trí xung yếu của tuần hoàn khu vực. Do vậy muốn phát hiện sớm bệnh vữa xơ động mạch đồng thời ngăn ngừa tai biến mạch máu não (đột quỵ não), người bệnh cần định kỳ đi khám chuyên khoa, làm các xét nghiệm cần thiết như: siêu âm mạch máu, xét nghiệm thành phần mỡ máu... Bên cạnh đó có thể sử dụng các sản phẩm đông dược lành tính để phòng ngừa xơ vữa động mạch, ngăn ngừa thiếu máu não và đột quỵ não.