Giếng cổ ở Thanh Hóa bị phá: Tạm dừng hạng mục dự án, chờ xử lý

Tự ý phá bỏ giếng cổ?

Giếng Ngọc tại di tích lịch sử đền thờ Lê Văn Hưu được cho là giếng cổ có từ hàng trăm năm nay, nằm tại thôn 3, xã Thiệu Trung, huyện Thiệu Hóa. Năm 2018, UBND tỉnh Thanh Hóa đã ban hành Quyết định số 5293/QĐ-UBND về việc phê duyệt chủ trương đầu tư dự án tu bổ, tôn tạo Di tích lịch sử quốc gia đền thờ nhà sử học Lê Văn Hưu. Theo đó, dự án được chia thành 3 giai đoạn, với tổng mức đầu tư 29 tỷ đồng, trong đó tu bổ giếng là một trong 12 hạng mục tu bổ, tôn tạo thuộc giai đoạn 3 của dự án này.

Trong quá trình triển khai thi công, tu bổ hạng mục giếng, nhiều người dân địa phương, giới nghiên cứu và những người quan tâm đến di sản này bày tỏ bức xúc khi cho rằng, chủ đầu tư đã chủ trương phá bỏ giếng cổ bằng cách thu hẹp đường kính giếng; thậm chí còn làm một con đường bê tông đi ngang qua…

Người dân địa phương cho biết, Giếng Ngọc có ở khu vực này từ nhiều đời nay. Khoảng năm 2003, giếng này từng được xây kè, đắp rồng chầu xung quanh trên mặt thành giếng cũ. Dựa vào vị trí hiện có nguyên vẹn của giếng này, thiết kế giếng mới mà cơ quan chức năng thi công có đường kính lòng giếng nhỏ lại thành 6m. Lãnh đạo huyện Thiệu Hóa nói, dự án này được thực hiện theo trình tự, thủ tục hồ sơ chặt chẽ!?

Ông Phạm Văn Tuấn, nguyên Giám đốc Trung tâm bảo tồn di sản văn hóa Thanh Hóa cho biết, trong khu vực đền thờ Lê Văn Hưu trước đây vốn tồn tại một cái giếng. Theo dân gian, giếng này có từ thế kỷ X. Việc bảo tồn và giữ gìn giếng cổ là việc làm hết sức quan trọng, nên trong quá trình tu bổ, tôn tạo phải bảo tồn được yếu tố gốc, vì nó không chỉ có giá trị về mặt phong thủy mà còn quan trọng trên phương diện niên đại của di sản.

Theo tư liệu, trong bản đồ khoanh vùng bảo vệ di tích quốc gia đền thờ Lê Văn Hưu năm 1990, Giếng Ngọc được thể hiện là thuộc khu vực I của di tích. Sách Kẻ Rỵ Kẻ Chè, khảo cứu làng xã văn hóa ở Thiệu Trung, Thiệu Hóa (1987) ghi rằng: “Trước nhà thờ Lê Văn Hưu có một cái giếng đất khá to, nay đã lấp gần cạn. Nhân dân kể, cái giếng này có từ thời ông Bộc Xạ Tướng quân Lê Lương...”. Tại Mục 5 khảo tả di tích trong bản lý lịch của di tích này (1990) cũng có nêu: “Trước kia, đền thờ Lê Văn Hưu hay còn được gọi là chùa Ông Hưu có quy mô rộng lớn, có cây cối um tùm, có hồ, có giếng, có gác treo chuông, mặt trước hướng về Núi Nưa, Nông Cống, sát cạnh là sông Nhà Lê…”.

TS. Lê Ngọc Tạo, Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Thanh Hóa cho rằng, chủ đầu tư đã không nghiên cứu thấu đáo hồ sơ dự án và các văn bản liên quan của Bộ VHTTDL, vì thế đã tỏ ra lúng túng, ứng xử thiếu khoa học trong quá trình tu bổ di tích dẫn đến phá vỡ yếu tố gốc của giếng cổ.

Tạm dừng thi công

Ngày 13/6/2011, Bộ VHTTDL đã có văn bản 1840 về việc thỏa thuận dự án tu bổ, tôn tạo đền thờ Lê Văn Hưu, gửi Sở VHTTDL Thanh Hóa: “Sau khi xem xét, Bộ VHTTDL có ý kiến: Thỏa thuận dự án tu bổ, tôn tạo di tích đền thờ Lê Văn Hưu, bao gồm các hạng mục: Tu bổ giếng, tôn tạo xây dựng đền thờ, nhà bia, nhà từ đền, tứ trụ, bình phong, am hóa sớ… Bộ VHTTDL lưu ý một số vấn đề như sau: Về mặt bằng tổng thể, theo bản vẽ thiết kế thì vị trí giếng bị dịch chuyển về phía sát đường đi, do đó, cần điều chỉnh thiết kế trên nguyên tắc tu bổ nguyên trạng giếng hiện có…”.

Ngày 29/12/2021, Cục Di sản văn hóa (Bộ VHTTDL) có văn bản số 1104 về việc thẩm định thiết kế bản vẽ thi công tu bổ, tôn tạo di tích đền thờ Lê Văn Hưu (giai đoạn 3). Tại văn bản này, Cục Di sản văn hóa nêu: “Điều chỉnh vị trí thiết kế Giếng Ngọc để hạn chế tối đa việc dịch chuyển giếng theo lưu ý của Bộ VHTTDL tại công văn số 1840 ngày 13/6/2011…”.

Tuy nhiên, Nghị quyết của HĐND huyện Thiệu Hóa ngày 7/10/2021 lại quyết nghị về chủ trương đầu tư dự án tu bổ, tôn tạo di tích lịch sử đền thờ Lê Văn Hưu (giai đoạn 3). Nghị quyết ghi: Giếng cổ là hạng mục xây dựng mới. Trong khi đó, khi triển khai dự án tu bổ công trình di tích văn hóa cấp quốc gia này, chủ đầu tư lại không có hồ sơ, lý lịch về di tích. Ngoài ra, Chủ tịch UBND huyện Thiệu Hóa Nguyễn Thế Anh hôm 17/3 báo cáo với Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa: “Sau khi hoàn thành giai đoạn 3 tu bổ di tích lịch sử quốc gia đền thờ Lê Văn Hưu, việc tôn tạo không làm mất đi Giếng Ngọc và phù hợp với dự án được các cấp có thẩm quyền phê duyệt, phù hợp với quy hoạch bảo tồn di tích và theo thỏa thuận thiết kế bản vẽ thi công, tu bổ tôn tạo di tích của Cục Di sản văn hóa”.

Sau khi sự việc xảy ra, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa Đầu Thanh Tùng đã chỉ đạo ngành chức năng làm rõ vụ việc phá bỏ giếng cổ tại Dự án tu bổ, tôn tạo di tích lịch sử cấp quốc gia đền thờ nhà sử học Lê Văn Hưu. Tại văn bản số 3517 lãnh đạo tỉnh nêu: Dự án tu bổ đền thờ nhà sử học Lê Văn Hưu giai đoạn 3 đang vấp phải nhiều ý kiến trái chiều của người dân lẫn nhà nghiên cứu, người am hiểu lịch sử, văn hóa khi chính quyền cho phá bỏ giếng cổ để xây dựng giếng mới với diện tích nhỏ hơn.

Lãnh đạo tỉnh nhận định, cách tu bổ như trên là không tôn trọng yếu tố lịch sử, tâm linh, gây bức xúc trong nhân dân…