Mùa hè, những ngày mưa triền miên, chợ có khá nhiều ếch. Đi chợ, nhìn những xâu ếch đặt trong những chiếc rổ hoặc chậu thau có nước, biết rằng mùa ếch đã về.
Tôi lại xốn xang nhớ mùa bắt ếch ở cánh đồng quê vui như hội mấy chục năm trước. Mỗi khi mưa rào thì đồng ruộng, ao chuôm ngập nước, tôm cá mừng rơn, nhưng vui nhất là lũ ếch nhái, ễnh ương, tiếng kêu inh ỏi trên các cánh đồng làng. Dân làng lại háo hức vào vụ bắt ếch.
Nhiều nhà chuẩn bị cho bữa ra quân bắt ếch chu đáo từ chiều. Chiếc giỏ, cái nơm, chiếc nón lá, áo tơi và chiếc đèn bão xếp gọn gàng sẵn ở hiên.
Đêm đến, khắp các cánh đồng vang lên những “bản tình ca” của chúng. Thời điểm bắt ếch dễ nhất là nửa đêm về sáng, ếch tìm bạn tình giao hoan nên thường bắt được cả đôi.
Những nàng ếch cái to bằng bàn tay úp, da bụng trắng, da lưng màu nâu phơn phớt vàng, bóng nhẫy, có nhiều đường vân đẹp mắt, hai cái đùi mầm mẫm. Ếch đực thường nhỏ con hơn.
Sau vụ gặt, ếch ăn côn trùng béo múp và làm hang ngay bờ ruộng. Nhìn thấy cửa hang có đất đùn ra, lấy tay bới nhẹ cũng bắt được ếch. Đêm không mưa, nhiều người cũng đi bắt ếch. Đấy là nghề kiếm sống của những người nông dân nghèo.
Chỗ nào có tiếng “ộp ộp” là có ếch, người ta dùng thuổng đào sâu vào hang, có khi được năm, bẩy con.
Thế nên mới có câu: “Ếch chết tại miệng”. Ếch còn trú dưới mô rạ phơi trên ruộng. Nhấc mô rạ lên, thấy chú ếch “cụ” ngồi im vì chói mắt bởi ánh đèn, chỉ việc bắt bỏ giỏ.
Làm thịt ếch thì khía dao vào lưng, rồi lột da; lòng ếch bỏ đi, nhưng phải giữ lại cái dạ dày. Da và dạ dày ếch ăn giòn, thú vị lắm. Thân ếch và đùi ếch chặt nhỏ cho vừa ăn. Ếch chế biến theo cách dân dã, khoái nhất là món ếch xào, ếch om với những thứ cây nhà lá vườn như chuối xanh hay củ chuối thái nhỏ, với lá lốt, tía tô, khế, mẻ. Có thể thêm vài cái đậu phụ cắt miếng.
Ngày xưa, món ếch xào được nấu bằng nồi đất, nên mới có câu đồng dao: “Nồi đồng nấu ốc, nồi đất nấu ếch” đố ai đọc nhanh mà không bị vấp.
Ếch xào với măng tre tươi, hoặc măng tre muối chua, hay xào với mướp hương cũng tuyệt ngon, mùi thơm quyến rũ. Thông thường, là món ếch xào rau muống. Sau mưa, rau muống lá liễu cọng mỏng, xanh mướt ngoi lên mặt nước, non bấy.
Xào trước thịt ếch với mỡ, hành, tỏi rồi múc riêng ra bát; sau đó xào rau muống với mỡ, cho thêm hành và tỏi. Khi rau muống tai tái thì đổ bát ếch xào vào trộn đều, nêm mắm muối và mì chính, rồi đun sôi là được. Cũng tương tự cách này, còn nấu canh rau muống, mắm tôm với thịt ếch, ăn kèm rau thơm. Lại còn món ếch rán, rán bằng mỡ lợn mới thật ngon.
Mùa màng ngày nay ít hẳn ếch đồng tự nhiên, cho nên mua được xâu ếch đồng không phải dễ. Nhiều nông dân lập trang trại nuôi ếch, lai tạo giữa ếch đồng với ếch Thái Lan, Trung Quốc, nhưng thịt không ngon bằng ếch đồng.
Dù ếch tự nhiên hay ếch nuôi, người ta vẫn quen gọi là “gà đồng”. Phải chọn những con ếch đầu thon, mắt sáng, đùi to có gân, da lưng nâu đen hoặc vàng sáng, bụng ửng vàng hoặc trắng, mới đích thị là ếch đồng.
“Gà đồng” bây giờ có mặt trong các buổi tiệc tùng thịnh soạn, trong các tiệc cưới, liên hoan với tư cách đặc sản.
Ở đấy, “gà đồng” được chế biến cầu kỳ hơn: Đùi ếch tẩm vừng chiên (rán), ếch xào sả ớt, ếch nướng, ếch chiên bơ, ếch tẩm bột mì chiên, ếch kho tộ, ếch nấu canh chua, v. v... Ếch sánh ngang với các món sơn hào hải vị, đâu có ngán.