Kể chuyện cũ theo cách mới
Tôi gặp Nguyễn Quốc Hoàng Anh lần đầu tiên cách đây 8 năm, khi chàng trai đang tập trung cho dự án phim tài liệu đầu tiên về thú chơi xe máy của người Việt. Tôi cứ ấn tượng mãi về cậu trai đen nhẻm, gầy gò, phong cách bụi phủi nhưng lại say mê giấc mơ làm phim tài liệu và câu chuyện tìm về giá trị truyền thống. Giờ, nom anh đã có da có thịt hơn, chững chạc hơn, nhưng sự máu lửa vẫn còn nguyên vẹn. “Điều tôi quan tâm là phải làm cho những di sản văn hóa sống được. Tôi gọi đó là hình thức bảo tồn động. Mà muốn nó sống được thì phải có môi trường để phát triển và có khán giả của riêng nó”, Nguyễn Quốc Hoàng Anh vẫn say sưa như ngày nào, khi nói về văn hóa truyền thống.
Nghệ sĩ Nguyễn Quốc Hoàng Anh
Không chỉ nói, gần 10 năm qua, chàng trai sinh năm 1990 đã dần hiện thực hóa giấc mơ của mình. Mới đây nhất, anh xuất hiện tại Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội năm 2023 với vai trò Tổng đạo diễn chương trình. Hoàng Anh mang đến cho khán giả thủ đô một “mâm cỗ” nghệ thuật với các tiết mục biểu diễn thời trang, âm nhạc gợi lên những ước vọng của cộng đồng, của những nhà sáng tạo muốn bước tới tương lai với điểm tựa từ di sản bản địa. Đây cũng là tôn chỉ hoạt động suốt 5 năm qua của nền tảng nghệ thuật “Lên Ngàn” – nơi Hoàng Anh là nhà sáng lập và đảm nhiệm vị trí giám đốc nghệ thuật.
“Chúng ta nói rất nhiều về sự sáng tạo nhưng sáng tạo dựa trên nền tảng gì, bằng hình thức nào thì lại ít khi nói tới. Văn hóa bản địa, tri thức bản địa cần có sự nâng niu, trân trọng, dựa vào nó để biến nó thành giá trị đưa vào cuộc sống. Đó là lý do các dự án của Lên Ngàn chia sẻ với công chúng những câu chuyện qua các nền tảng âm nhạc, phim, nhạc thể nghiệm, video art, trình diễn..., hướng đến di sản, nghề thủ công, lối sống và những trải nghiệm độc đáo của những người đang giữ gìn, phát triển chúng”, Nguyễn Quốc Hoàng Anh diễn giải về con đường mà “Lên Ngàn” đang đi.
Với tôn chỉ đó, từ năm 2021 - 2022, anh đảm nhận nhiều vị trí như giám đốc nghệ thuật, nhà sản xuất âm nhạc và nghệ sĩ trình diễn của nhiều dự án nghệ thuật đình đám. Nếu như “Sơn Hậu - Beyond the mountain” là màn trình diễn kết hợp giữa nhạc điện tử và những động tác nhảy hip hop mạnh mẽ trên nền tuồng cổ “Sơn Hậu” vốn ra đời từ cuối thế kỷ 18 thì “Qua cầu gió bay” kết hợp dân ca quan họ và beatbox, với những hình ảnh liền anh liền chị đan xen hình ảnh đô thị hóa. Dự án “Âm - Thanh sắc – Màu” do huyền thoại graffiti gốc Việt Cyril Kongo bảo trợ và đồng hành cùng các nghệ sĩ trẻ tại Việt Nam. Chất liệu jazz, hip hop, nhạc thể nghiệm đan xen với tiếng trống đế, trống cơm trong vở chèo “Xúy Vân giả dại”… Chuỗi dự án ấy đã mang tới cho công chúng những bất ngờ, thú vị trước sự giao thoa văn hóa Đông- Tây.
Hiện tại, Hoàng Anh cũng đang đảm nhiệm vị trí giám đốc điều hành tại Đom Đóm - Trung tâm âm nhạc và nghệ thuật thể nghiệm. Không chỉ thực hiện các dự án đơn lẻ, Hoàng Anh còn là thủ lĩnh của những nền tảng mạng xã hội để hỗ trợ và cùng nhau phát triển như: “84 Noise”, “Saigon Vivu”, “Cổ động”... tạo ra một hệ sinh thái sáng tạo đa ngôn ngữ, với khát vọng tôn vinh vẻ đẹp của văn hóa bản địa. “Khai phá những con đường là rất khó khăn và nhiều trở ngại, nhưng nếu mình chỉ chờ đợi mà không làm thì sẽ không thể biết mình sẽ đi được bao xa. Hãy nhìn ra thế giới để thấy rằng có những thứ chúng ta tưởng như đang đi lùi về với những giá trị xưa cũ nhưng thực tế là đang tiến về phía trước” - Hoàng Anh chia sẻ thêm.
“Có những ý tưởng lấp ló ở khúc cua”…
Sinh ra và lớn lên trong một gia đình làm nghệ thuật, nếu “ngoan ngoãn” nghe lời phụ huynh thì có lẽ con đường lập nghiệp của Hoàng Anh đã bằng phẳng hơn nhiều. Anh chàng thú nhận mình chưa tốt nghiệp cấp ba và cũng không tốt nghiệp đại học. Đang học chuyên ngành piano cổ điển được 9 năm thì anh quyết định bỏ dở để đi học làm phim. Những năm tháng tuổi trẻ có phần bốc đồng của Hoàng Anh khiến bố mẹ sốc và tuyệt vọng. “Bố tôi từng không nói chuyện với tôi trong hai năm”, chàng giám đốc trẻ của “Lên Ngàn” chia sẻ. “Không thiếu những câu chuyện người này người kia bỏ học làm ăn lớn, truyền cảm hứng tới nhiều người. Tuy vậy, đâu phải ai cũng hiểu rằng đằng sau quyết định đó là bao áp lực từ gia đình, xã hội. Chỉ có một số rất ít đã trải qua, nhìn lại và thầm nhủ, à thì ra mình đã bản lĩnh như thế”, anh trầm ngâm.
Những dự án đầu tiên, xuất phát từ cá nhân và chưa định hình rõ con đường của mình, nên không tránh khỏi cảm giác cô đơn, lạc lõng. Nhưng chưa bao giờ Hoàng Anh bỏ cuộc. Thay vì lựa chọn học hành chính quy, chàng trai 9x chăm chỉ tham gia các khóa học làm phim của Doclab, học về truyền thông và giám tuyển nghệ thuật âm thanh. Anh cũng tiếp cận các đạo diễn, tiền bối để học hỏi thêm về nghề. Đặc biệt, cuộc gặp gỡ với nhạc sĩ Nguyễn Xuân Sơn, nhạc sĩ Trần Kim Ngọc và tham gia Đom Đóm - Trung tâm âm nhạc và nghệ thuật thể nghiệm đã đưa Nguyễn Quốc Hoàng Anh đến bước ngoặt, bắt đầu hoạt động như một nghệ sĩ và thực hành nghệ thuật đương đại.
Hỏi Hoàng Anh, điều gì khiến một chàng trai Hà thành hiện đại, phóng khoáng lại nặng lòng với câu chuyện di sản truyền thống, anh cười bộc bạch: “Thật ra, khi còn trẻ, tôi cũng có tâm lý vọng ngoại, thấy cái gì của nước ngoài cũng hay, cũng nhao vào tìm hiểu. Tôi học piano cổ điển, mê nhạc jazz, thích hip hop. Trong nhiều cuộc đối thoại với một người bạn nước ngoài, chúng tôi say sưa trò chuyện về những cuộc chiến tranh, về di sản thế giới, những sự kiện xảy ra trên đất Mỹ, Nhật, Hàn Quốc... Nhưng khi người bạn bảo tôi kể cho nghe câu chuyện về văn hóa lịch sử của Việt Nam thì tôi khựng lại. Tôi giật mình, mảnh đất tôi sinh ra và thuộc về, tôi gần như không biết gì nhiều. Nó như đòn đau giáng vào sự tự tôn của một người trẻ. Tôi cứ nghĩ mãi về điều đó. Và rồi quyết định trở về, tìm hiểu cội nguồn của chính mình”.
“Tuổi thơ tôi gắn bó với ông bà nội ở Nam Định - cái nôi của đạo Mẫu nên hóa ra tôi đã sớm được tiếp xúc với Truyện Kiều, tiếng đàn, tiếng trống của chầu văn. Cụ nội tôi là bạn thân của nhà thơ Tú Xương. Dòng họ có nhiều người phục vụ cho các triều đại phong kiến với không gian sống được phủ đầy nghệ thuật như chầu văn, ca trù, chèo… Đến thời Pháp thuộc, gia đình làm việc với chính quyền thuộc địa và bắt đầu theo Tây học. Ông nội tôi được cụ cho học kèn saxophone, bố tôi học accordion và piano. Mẹ tôi cũng là biên đạo múa ballet. Khi lên Hà Nội, tôi sống cùng bố mẹ trong khu văn hóa nghệ thuật Mai Dịch, xung quanh là các khu tập thể của đoàn chèo, đoàn tuồng, nhà hát nhạc vũ kịch… mà mọi người vẫn hay gọi vui là kinh đô nghệ thuật” - Hoàng Anh hào hứng khoe nguồn gốc “tắm trong nghệ thuật” mà bản thân vừa mới nhận ra không lâu.
Không phải là người trẻ đầu tiên hay duy nhất chọn lối đi về với di sản văn hóa giữa nhịp sống đương đại. Nhưng ở Nguyễn Quốc Hoàng Anh có sự say mê của một kẻ thích phiêu lưu, ham muốn khám phá, thử nghiệm những điều mới mẻ. Khi làm phim về thú chơi xe, anh có thể rong ruổi cả tháng trời trên những chuyến đi cùng các phượt thủ. Lắng nghe những câu chuyện của họ, chia sẻ đam mê cùng họ. Khi làm phim “Sơn Hậu - Beyond the mountain”, anh có thể dành cả ngày trong phòng, tỉ mẩn với máy móc, đôi khi chỉ để thử pha trộn một âm thanh hiện đại vào tác phẩm tuồng, sao cho duyên dáng, không chênh phô. Hay khi thực hiện “Thanh Cảnh”, dự án kết hợp đàn tranh, beatbox, sáo cây, khèn, kèn trumpet… lấy âm nhạc bản địa của dân tộc Mông làm trung tâm kết nối, Nguyễn Quốc Hoàng Anh cũng không ngại lặn lội cùng nhóm nghệ sĩ tham gia các chuyến điền dã lên cao nguyên đá Hà Giang, trải nghiệm văn hóa dân tộc hay trong không gian văn hóa truyền thống… Là người yêu chủ nghĩa tự do và thích xê dịch, với Nguyễn Quốc Hoàng Anh, những chuyến đi ấy như một cách để anh hòa vào không gian rộng lớn, nạp thêm năng lượng, tiếp tục sáng tạo.
Đam mê xe phân khối lớn, đã có lúc vì thiếu tiền làm phim, đạo diễn 9X phải bán đi 2 trong 3 chiếc xe tưởng như “quý hơn cả tay chân” để tiếp tục đầu tư cho nghệ thuật. Lúc rảnh rỗi, anh thường xách ba lô, leo lên “chú ngựa chiến” còn lại để lang thang trên những cung đường. Với Hoàng Anh, có những cảm xúc mà chỉ khi ngồi trên cỗ máy cồng kềnh, vút đi trong gió, mới cảm nhận được. “Cái hay của người làm sáng tạo là đầu óc hiếm khi ngơi nghỉ, bởi ý tưởng có thể lấp ló ở khúc cua trước mắt. Với tôi, đi không phải là lao ra bên ngoài, mà là dấn sâu vào bên trong, để hiểu hơn bản thân mình”, giám đốc của “Lên Ngàn” thổ lộ.