Theo bác sĩ Nguyễn Văn Tuấn (BV Bạch Mai): Zona thần kinh là bệnh nhiễm trùng da do virus Varicella-zoster gây ra. Virus này cũng chính là tác nhân gây bệnh thủy đậu. Sau khi mắc thủy đậu, virus sẽ "nằm im" trong các hạch thần kinh. Khi hệ miễn dịch suy yếu, virus lại hoạt động trở lại gây ra bệnh zona.
Hầu hết người bệnh mắc zona đều có cảm giác đau đầu tiên. Với một số người, có thể cảm giác như bị bỏng, châm chích hoặc nhói ở một vùng da nhất định. Tùy thuộc vào vị trí của cơn đau, đôi khi có thể nhầm lẫn với các vấn đề về cơ, tim, phổi hoặc thận. Cũng có một số trường hợp người bệnh bị đau do zona nhưng lại không kèm sốt hoặc phát ban.
Thông thường nhất, phát ban bệnh zona phát triển dưới dạng một dải các chùm mụn nước bao quanh bên trái hoặc bên phải của thân (chỉ 1 bên cơ thể). Đôi khi phát ban zona xảy ra quanh một mắt, một bên cổ, mặt. Bệnh zona được nhận biết bởi triệu chứng đặc trưng là cảm giác đau hoặc ngứa ran ở một bên mặt hoặc thân, sau đó phát ban đỏ với mụn nước nhỏ, các mụn nước nhỏ có thể liên kết thành mụn nước lớn hoặc có thể bị nhiễm trùng thành mụn mủ.
Hiện tượng bệnh nhân mắc zona thần kinh trẻ hóa đang ngày càng phổ biến, và có nhiều yếu tố góp phần vào sự thay đổi này. Suy giảm miễn dịch do nhiều nguyên nhân như stress, chế độ ăn uống không lành mạnh, sử dụng thuốc ức chế miễn dịch... đã tạo điều kiện thuận lợi cho virus Varicella-zoster tái kích hoạt. Bên cạnh đó, sự gia tăng tuổi thọ trung bình cũng đồng nghĩa với việc tỷ lệ người cao tuổi mắc các bệnh mãn tính tăng lên, đây là nhóm đối tượng có nguy cơ cao mắc zona thần kinh. Các nhà khoa học cũng đang tích cực nghiên cứu về khả năng virus Varicella-zoster đã có những biến đổi, khiến bệnh dễ dàng tấn công cả những người trẻ tuổi.
Bệnh zona thường không nguy hiểm với những người khỏe mạnh dù có thể gây ra cảm giác đau đớn, bỏng rát khiến người bệnh vô cùng khó chịu. Nhưng với người mắc zona ở nửa bên mặt phải đến bác sĩ chuyên khoa da liễu để khám ngay. Khám sớm giúp hạn chế tổn thương mắt, tránh nguy cơ giảm thị lực hoặc dẫn đến mù lòa, tránh sẹo zona vùng mặt.
Zona thần kinh có thể gây liệt một phần cơ mặt, rất dễ bị nhầm với tai biến.
Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, zona thần kinh có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như:
Đau thần kinh kéo dài: Các triệu chứng bệnh zona của bạn thường biến mất khi hết phát ban. Nhưng với chứng đau dây thần kinh sau zona (PHN), bạn có thể cảm thấy đau, rát trong nhiều tháng hoặc nhiều năm sau khi phát ban đã lành. Có thể gặp đau giật từng cơn làm người bệnh khó chịu và ảnh hưởng đến các hoạt động thường nhật.
Biến chứng này thường phổ biến ở người lớn tuổi (từ 50 tuổi trở đi). Các cảm giác này có thể biến mất sau một thời gian hoặc kéo dài trong nhiều năm hoặc có thể vĩnh viễn. Bác sĩ chỉ định các loại thuốc hoặc liệu pháp khác nhau để giúp điều trị chứng đau dây thần kinh này.
Liệt một phần cơ mặt: Liệt một phần cơ mặt vừa là triệu chứng nhiễm virus zona hạch gối (zona mặt, còn gọi là zona dây thần kinh tam thoa, zona dây thần kinh sinh ba), đồng thời đây cũng là biến chứng zona thần kinh nguy hiểm. Thông thường triệu chứng liệt nửa mặt hoặc liệt một phần cơ mặt sẽ đi đôi cùng với các tổn thương da. Bạn có thể dễ dàng nhận biết được biến chứng này khi gương mặt bị mất các biểu cảm, méo miệng hoặc mất khả năng nhăn trái, cử động các vùng cơ trên phần mặt bị liệt.
Triệu chứng liệt nửa mặt có thể khỏi sau một thời gian hoặc kéo dài vĩnh viễn. Chính vì vậy, khi xuất hiện tình trạng liệt nửa mặt bạn cần gặp bác sĩ để được chẩn đoán, can thiệp điều trị càng sớm càng tốt để giảm thiểu nguy hiểm cũng như các biến chứng sau này.
Nhiễm trùng da: Nhiễm trùng da hoặc bội nhiễm là biến chứng tổn thương da thường thấy ở nhiều bệnh nhân mắc zona. Bất kỳ tổn thương ở vị trí nào trên da khi nhiễm bệnh cũng có nguy cơ bị bội nhiễm. Đặc biệt, trong giai đoạn mụn nước nếu như các bóng nước bị vỡ sẽ dẫn đến tình trạng các loại vi khuẩn, tụ cầu xâm nhập và dẫn đến tình trạng mưng mủ, chảy dịch, làm trầm trọng hơn các tổn thương da, khiến cho bệnh trở nặng và dễ để lại sẹo xấu.
Khi bị nhiễm trùng da cũng ảnh hưởng rất lớn đến tâm lý người bệnh, kéo dài cảm giác đau đớn, nóng rát, khó chịu,… khiến người bệnh áp lực. Nguy hiểm hơn, nếu không được xử lý sớm các tổn thương da có thể lan rộng đến các vùng khác trên cơ thể, dẫn đến nhiễm trùng máu và nguy cơ tử vong rất cao.
Viêm não: Đây là một biến chứng zona nguy hiểm, chúng có thể xuất hiện sau vài ngày trong giai đoạn tổn thương da của người bệnh, đặc biệt là những người nhiễm zona tai. Vì tai có cấu tạo đặc biệt, thông với hệ thống não bộ, nhiều dây thần kinh dày đặc dưới da, cho nên khi virus xuất hiện và xâm nhập ở vị trí này sẽ làm tăng nguy cơ lây lan bệnh lên não. Nguy hiểm hơn ở những tổn thương da ở phía trong ống tai, khu vực màng nhĩ vì đây là những vùng khó chăm sóc, vệ sinh và dễ bị bội nhiễm.
Dù nguy hiểm nhưng viêm não có thể hồi phục hoàn toàn nếu được phát hiện sớm, can thiệp kịp thời và điều trị đúng cách. Nhưng cũng có số ít các trường hợp người bị viêm não do zona phải gánh chịu những di chứng nặng nề như liệt, tê bì chân tay, động kinh thậm chí tử vong.
Phòng ngừa zona thần kinh
Tiêm phòng: Tiêm vaccine phòng bệnh zona là điều vô cùng cần thiết, có thể giúp tránh mắc zona hoặc giảm nhẹ mức độ bệnh zona. Ngay cả khi bạn đã nhiễm zona và khỏi bệnh, việc tiêm phòng này cũng có thể làm ngăn chặn nguy cơ tái phát bệnh trở lại, cũng như giảm được nguy cơ mắc các biến chứng zona sau này.
Sống lành mạnh: Duy trì lối sống lành mạnh, ăn uống đủ chất, tập thể dục đều đặn, giảm stress để tăng cường sức đề kháng.
Điều trị sớm: Khi có các dấu hiệu nghi ngờ mắc zona thần kinh, hãy đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.