Đấu tranh cho nữ quyền
Nữ nhà văn Annie Ernaux trở thành chủ nhân giải thưởng Nobel Văn học năm 2022. Tác giả 82 tuổi là một trong những tác giả theo đuổi phong cách autofiction (tự truyện hư cấu, bán tự truyện). Nhiều tác phẩm viết về cuộc đời mình, săm soi bản ngã nhưng vượt lên tính chất cá nhân tầm thường.
Annie Ernaux trở thành nhà văn Pháp tiếp theo nhận giải Nobel sau Modiano
Kết quả Nobel văn chương 2022 vừa công bố, người viết thử hỏi nhanh một số nhà văn, nhà nghiên cứu có tên tuổi nhưng đều nhận được câu trả lời “chưa đọc, chưa biết Annie Ernaux”. TS Trần Văn Công-Trưởng Khoa tiếng Pháp, trường Đại học Hà Nội, từng nhận Huân chương Hiệp sĩ nghệ thuật và văn học của Bộ Văn hóa Pháp - cho rằng đó là điều đáng tiếc. Tính tới thời điểm này chỉ có hai cuốn La place (Một chỗ trong đời) và Mémoire de fille (Hồi ức thiếu nữ) được chuyển ngữ sang tiếng Việt.
“Nhìn vào số tác phẩm của Annie Ernaux được xuất bản từ 1974 đến 2016, ta có thể thấy quá trình sáng tác của bà rất dài. Tác phẩm của bà tập trung khá nhiều vào đấu tranh vì nữ quyền. Năm 1968 có thể xem là thời điểm nổ ra cuộc "cách mạng" đòi nữ quyền, đòi tự do giới tính, tự do tình dục, đòi bình đẳng giới ở Pháp. Cả một năm dài người ta biểu tình, bãi công, bại thị đã in hằn trong tâm trí Annie Ernaux. Thời điểm đó trùng với giai đoạn trưởng thành vì lẽ đó tác phẩm của bà cũng chịu ảnh hưởng mạnh mẽ. Annie Ernaux viết nhiều về bình đẳng giới, thân phận của người phụ nữ trong xã hội”, TS. Trần Văn Công chia sẻ với PV Tiền Phong.
TS Trần Ngọc Hiếu, giảng viên chuyên ngành văn học so sánh và lý luận phê bình tác phẩm văn học, trường Đại học Sư phạm Hà Nội đánh giá, Annie Ernaux là đại diện tiêu biểu cho thể loại tiểu thuyết bán tự truyện. “Tác phẩm của bà đi sâu vào những khía cạnh nhỏ và riêng tư của người phụ nữ. Annie Ernaux viết câu chuyện của mình nhưng không tự luyến mà tiết chế”, TS Trần Ngọc Hiếu nói. Annie Ernaux kể những câu chuyện về người phụ nữ và những người xuất thân từ tầng lớp công nhân - điều ít khi được minh họa chủ đạo trong văn học.
Từng đọc nguyên bản tiếng Pháp cuốn La place từ trước, TS Trần Văn Công nhận thấy cách viết của tác giả rất hay. “Bà là người viết đơn giản nhưng lôi cuốn, nhẹ nhàng, gần gũi, chân thực. Annie Ernaux không dùng thủ pháp cầu kỳ mà đi thẳng vào vấn đề, đề cập câu chuyện rõ ràng. Bởi vì thẳng thắn như thế nên đôi khi có những chỗ khá trần trụi. Chẳng hạn bà là một trong số nhà văn nữ hiếm hoi viết về lần đầu tiên đánh mất sự trong trắng của đời con gái. Bà không ngại mổ xẻ, soi chiếu cuộc đời của mình”, TS Trần Văn Công phân tích.
Xứng đáng được dịch nhiều hơn
Nhiều tác giả Nobel chỉ được săn đón, dịch tác phẩm nhiều hơn sau khi được khoác lên giải thưởng danh giá. Annie Ernaux chắc hẳn cũng là một tác giả xứng đáng được đọc nhiều hơn. Nhà văn nữ của văn học Pháp ít được dịch sang tiếng Việt. Độc giả trong nước biết đến Marguerite Duras nhiều nhất, bởi tác phẩm của bà đậm màu sắc Đông Dương. Ở Pháp, tác phẩm của Annie Ernaux được giảng dạy khá nhiều trong các trường đại học.
Một số tác phẩm của chủ nhân Nobel Văn học 2022
Trước câu hỏi liệu Viện Hàn lâm Thụy Điển có đang bảo thủ khi lựa chọn giọng nói của Annie Ernaux, TS. Trần Văn Công cho rằng sự đánh giá của Viện luôn dựa trên sự nghiệp, sự cống hiến suốt đời của tác giả. Tác giả trẻ có thể có một vài tác phẩm nổi bật nhưng quá trình sáng tác chưa đủ dài lâu. “Cho dù các tác phẩm Annie Arneaux nói về gia đình, cá nhân nhưng cá nhân ấy lại đại diện cho cả thế hệ người Pháp. Cô gái trong Một chỗ trong đời là hiện thân của những cô gái trẻ Pháp muốn vượt rào cản xã hội những năm 1970 - 1980 tiến tới đòi hỏi tự do, bình quyền... Annie Ernaux cùng với Françoise Sagan, Marguerite Duras... dùng ngòi bút thể hiện quan điểm dứt khoát về bình quyền”, TS Trần Văn Công nói.
Theo TS Trần Văn Công, Les années (tạm dịch: Những năm tháng không quên) mang tầm cỡ thế giới. Tác phẩm ra đời 14 năm nay chưa được dịch tiếng Việt, được coi là kiệt tác của bà. “Les années mang tầm cỡ lớn hơn, không tập trung vào một con người, một gia đình mà còn nói về cả xã hội Pháp trong giai đoạn kéo dài. Nếu sắp xếp thứ tự, Les années xứng đáng được coi là kiệt tác, giúp tác giả được xếp ở vị trí những người đáng đọc nhất của thời đại”, TS. Trần Văn Công nói.
Chuyên gia văn học Pháp, cũng đề cử cuốn Écrire la vie (Viết về đời mình) - cuốn sách viết về cuộc đời con người, thân phận con người trong xã hội Pháp luôn biến động từ nửa cuối thế kỷ XX. Dù không đối diện chiến tranh nhưng xã hội Pháp bị cuốn vào guồng quay đầy biến động.
TS Trần Ngọc Hiếu nhận định, Nobel Văn học năm nay được trao cho thẩm mỹ thực sự mà không mang yếu tố chính trị. Mặc dù tác phẩm nói đến những vấn đề như nạo phá thai, nhưng Annie Ernaux không đẩy vấn đề nữ quyền lên gay gắt. Annie Ernaux luôn điềm tĩnh với ngay cả những vấn đề lớn của đời mình.
Nobel là trách nhiệm
Annie Ernaux cho biết, bà không muốn giải Nobel định nghĩa mình. “Chúng tôi phát triển, chúng tôi thay đổi”, Annie Ernaux nói về sự phát triển của phụ nữ. Bà cho rằng, sức mạnh của văn học sẽ thay đổi thế giới. Tác động của nó “không phải lúc nào cũng ngay lập tức”. Bà nói không chắc các chính trị gia để tâm đến vấn đề đó nhưng nó có thể truyền cảm hứng cho bất kỳ ai đọc.
Nữ chủ nhân Nobel hứa hẹn tiếp tục viết cho tới khi còn có thể. “Nhận được giải Nobel, đối với tôi là trách nhiệm phải tiếp tục và cởi mở không chỉ với những vấn đề tôi đã đề cập mà còn đối với diễn biến của thế giới, với khát vọng hòa bình”, Ernaux phát biểu trong cuộc họp báo tại văn phòng của NXB Gallimard ở Paris. “Tôi rất xúc động. Đối với tôi, giải thưởng đại diện cho một điều to lớn, và đại diện cho nơi mà tôi xuất thân”, bà nói.