> Dừng tìm kiếm 22 thủy thủ Vinalines Queen bằng máy bay
Trên, thiên la địa võng
Điều đầu tiên mà ít người đề cập đến là vị trí địa lý của vùng đắm tàu VQ rất không bình thường. Vùng này nằm ở tuyến đầu của hệ thống gió mùa đông bắc thổi vào Biển Đông, được xem như một thung lũng gió, có tốc độ gió thổi rất mạnh.
Hơn nữa, trong khi thổi qua eo biển Đài Loan và eo biển Luzon, trường gió này có thể bị cản trở và thay đổi hướng bởi sự hiện diện của đảo Đài Loan và đảo Luzon.
Do đó, ở đây có thể xảy ra trường gió tạo xoáy, giống như sự xuất hiện một cơn lốc mạnh, và sẽ biến mất sau một thời gian ngắn. Sự thoắt ẩn thoắt hiện các tai biến ấy không phải ai cũng có cơ hội chứng kiến trực tiếp và, vì thế, dễ sinh chủ quan.
Theo kết quả dự báo của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Trung ương, thời gian tàu VQ bị đắm là lúc có gió mùa đông bắc thổi mạnh cấp 8-9, giật cấp 10-11. Với vị trí địa lý như nêu trên, bất kỳ tàu biển nào, dù trọng tải lớn và hiện đại đến đâu, cũng phải dè chừng.
Vậy mà VQ vẫn ra khơi chở quặng chuyến thứ hai trên hành trình ấy ở điều kiện thời tiết ấy. Vì sao vậy? Xin lưu ý, chuyến chở quặng đầu tiên của VQ không rơi vào điều kiện thời tiết xấu như thế.
Đi sâu hơn sự tác động của các quá trình động lực học ở vùng đắm tàu, các kết quả nghiên cứu cho thấy đây là một vùng biển có hệ dòng chảy gió trên mặt biển và ở dưới sâu rất phức tạp, có hướng chảy xiết đối nghịch nhau qua eo biển Luzon vào Biển Đông.
Không những vậy, một phần hệ dòng chảy trong vùng đắm tàu còn được tạo thành bởi hệ dòng chảy qua eo biển Đài Loan. Hai hệ dòng chảy từ Thái Bình Dương và từ vùng Biển Đông có thể kết hợp và tạo thành một dòng xoáy nghịch, hội tụ và đưa nước chìm xuống sâu.
Như vậy, có sự kết hợp và tương tác lẫn nhau giữa hai quá trình gồm quá trình khí tượng trên mặt nước và quá trình động lực dưới nước. Hai quá trình ấy tạo cho vùng này trở nên nguy hiểm hơn nhiều so với các vùng biển khác. Gió trên biển mạnh có thể tạo sóng cao 5-7m và lốc xoáy; trong khi đó, dòng chảy ở dưới biển chảy xiết và cũng có khả năng tạo xoáy nghịch, nhấn chìm tàu xuống đáy.
Tàu VQ có thể bị gió mạnh, sóng lớn và dòng chảy xiết tác động mạnh làm lệch hướng một góc nào đó hoặc góc 90 độ. Trường hợp này, tàu nằm song song với mặt sóng về phía trái hoặc phải so với hướng sóng tới. Khi đó, tàu có thể bị nghiêng mạnh, không kịp lấy lại thế cân bằng và hậu quả tàu sẽ bị chìm rất nhanh trong phút chốc
Dưới, bất lực "thủy quái"
VQ đắm cũng có thể liên quan sự tác động của một con sóng ngầm, từ chuyên môn gọi là sóng nội, xảy ra đột ngột. Nếu quả thực bị thủy quái này tấn công, VQ hầu chắc không kịp trở tay. Vì sao vậy?
Sóng nội có thể được hình thành và truyền vào Biển Đông qua eo biển Luzon từ Tây Thái Bình Dương. Vào Biển Đông, nó bị ảnh hưởng bởi độ hẹp của eo biển. Tại ngưỡng cửa của eo biển Luzon, còn tồn tại dải địa hình nổi lên cao so với các vùng phía trong và phía ngoài eo biển.
Đây rất có thể là một trong những điều kiện nền cơ bản để tạo thành sóng nội có năng lượng lớn. Chúng thường hình thành tại các vùng thềm lục địa có địa hình phức tạp. Vậy đâu là sự khác nhau giữa sóng nội và sóng gió trên bề mặt nước?
Sóng mặt có nguyên nhân hình thành từ sự tác động của trường gió trên mặt biển. Còn nguyên nhân tạo nên sóng nội là do sự kích động của các yếu tố ngoại lực và nội lực đến các lớp nước có mật độ khác nhau.
Về cơ chế hoạt động, sóng nội có thể nâng cả một lớp nước ở độ sâu 100 m lên trên tầng nước mặt, sau đó lại đánh sập lớp nước ấy xuống sâu.
TS Nguyễn Bá Xuân
Nguyên Trưởng phòng Vật lý biển - Viện Hải dương học Nha Trang