Năm 1947, khi một thẻo đất ở Trung Đông được tuyên là quê hương cho người Do Thái, họ chưa dám mơ Jerusalem là thủ đô. Khu vực 126 km2 ấy được Liên Hợp Quốc quản lý. Đáng tiếc, sự thiếu thức thời và thiếu mềm dẻo của các nước Ả Rập là nguồn cơn của vấn đề.
Vài ngày sau khi Israel tuyên bố lập quốc, được Liên Xô–Mỹ và nhiều nước khác công nhận, tám nước Ả Rập tuyên chiến với kẻ thù cần diệt ngay. Từ 1948-1949, Israel không bị đẩy ra biển mà còn mở rộng 50% lãnh thổ, trong đó có gần nửa Jerusalem ở mạn tây. Bấy giờ, thủ tướng Israel mới bảo lấy tây Jerusalem 56 km2 làm thủ đô “thần thánh” còn thủ phủ kinh tế-hành chính nằm ở Tel Aviv 52 km2.
Năm 1967, thế giới Ả Rập lại làm cuộc sống mái. Sau sáu ngày, bốn nước tham chiến bại trận và mất đất, mất luôn cả phần đông Jerusalem 70 km2 còn lại. Kể từ đó, khát vọng biến toàn bộ Jerusalem thành trái tim của một Israel rộng 22.000 km2 mới thực sự bùng cháy. Tháng 4/2017, Nga xác nhận tây Jerusalem là thủ đô của Israel. Nay Mỹ táo tợn công nhận cả phần còn lại để thêm dầu vào lửa.
Lịch sử lắm lúc trùng hợp khi 2017 là năm chẵn của các mốc đáng nhớ. 50 năm trước, cuộc chiến sáu ngày khiến Israel lật ngược thế cờ. Tròn trăm năm trước, sau khi thắng đế quốc Ottoman từng thống trị vùng Palestine trong đó có Jerusalem bằng Đạo Hồi từ thế kỷ 16, Anh muốn lập nhà nước Do Thái qua Tuyên bố Balfour. Và cách đây 150 năm, văn hào Mark Twain đến Palestine mơ hồi sinh “những người vô tội” Do Thái.
Song lịch sử cũng hiển lộ những xu hướng mang tính quy luật. Các nước Ả Rập có lẽ thấm hơn ai hết chiến tranh hay bạo động càng khiến Israel hung tợn. Giải pháp chính trị thực ra lúc nào cũng có. Trong tình thế hiện thời tưởng như bế tắc, chưa nước Ả Rập nào có ý động binh; các tín đồ Hồi giáo vẫn thoải mái hành hương đến Jerusalem đúng như cam kết của thủ tướng Israel Netanyahu; rồi ông Trump vẫn muốn thấy đàm phán lưỡng quốc Israel- Palestine. Đấy là vài trong số nhiều mầm sống giúp các bên xác lập cách tiếp cận mới thay vì dấy nạn can qua. Sự kiện 6/12 hy vọng dần nhen lên tư duy xử lý xung đột mềm dẻo hơn, thực tiễn hơn, dẫu biết hận thù không dễ cho qua.