Trước đây mọi người thường nghe nhiều đến hậu quả của thừa cân, béo phì đối với tình trạng rối loạn mỡ máu, bệnh tiểu đường, tăng huyết áp... Và hiện nay nhiều dữ liệu cho thấy, tăng cân quá mức còn có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư.
Béo phì là tình trạng tích lũy mỡ quá mức và không bình thường tại một vùng cơ thể hay toàn thân đến mức ảnh hưởng tới sức khỏe. Có rất nhiều nguyên nhân có thể gây béo phì như: Lối sống, thói quen ăn uống, bệnh lý rối loạn hormone, yếu tố di truyền, yếu tố kinh tế...
Để phân loại mức độ béo phì, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thường dùng chỉ số khối cơ thể (Body Mass Index- BMI) được tính bằng cách chia cân nặng (kg) cho bình phương chiều cao (mét) theo công thức:
BMI = W (kg) / H (m2) W: cân nặng, H: chiều cao.
Một người trưởng thành có chỉ số BMI trong khoảng 25- 29,9 được xem là thừa cân, và một người trưởng thành có chỉ số BMI > = 30 được xem là béo phì.
Thừa cân, béo phì làm tăng nguy cơ mắc nhiều loại ung thư.
Những người đã được chẩn đoán mắc bệnh ung thư có khả năng duy trì sự sống lâu hơn khi họ có cân nặng bình thường. Thừa cân hoặc béo phì sẽ làm tăng nguy cơ mắc phải ít nhất 11 loại ung thư như:Ung thư vú, ung thư đại trực tràng, ung thư tử cung, ung thư thận, ung thư đầu và cổ, ung thư thực quản, ung thư tụy, ung thư nội mạc tử cung, ung thư tuyến tiền liệt, ung thư túi mật, ung thư tuyến giáp. Trong danh sách trên có 2 loại trong nhóm ung thư thường gặp nhất (ung thư vú, ung thư đại trực tràng) và 3 loại trong nhóm ung thư khó điều trị nhất (ung thư thực quản, tụy, túi mật). Tỷ lệ ung thư do béo phì cao đến 40% đối với một số bệnh ung thư, đặc biệt là thực quản và nội mạc tử cung. Thừa cân/ béo phì góp phần vào 1 trong 5 trường hợp tử vong liên quan đến ung thư.
Khi những nhà nghiên cứu nhìn vào chỉ số chiều cao cân nặng BMI, họ thấy rằng việc tăng chỉ số BMI sẽ có nguy cơ cao hơn mắc bệnh ung thư. Với mỗi 5 đơn vị BMI tăng thêm, nguy cơ ung thư tăng từ 9% (ung thư trực tràng ở nam giới) đến 56% (ung thư ở đường dẫn mật). Đối với phụ nữ tích tụ nhiều mỡ ở phần eo là gia tăng 21% khả năng mắc ung thư tử cung. Cũng có sự liên quan khăng khít giữa chỉ số BMI cao và khả năng mắc ung thư túi mật, dạ dày, buồng trứng.
Cơ chế gây ung thư do béo phì
Khi một người thừa cân hoặc béo phì, điều đó có nghĩa là họ có quá nhiều mỡ trong các phần mô nạc, chẳng hạn như cơ bắp. Vì mô mỡ vốn có hoạt tính hormone, nên khi mỡ cơ thể hình thành quá mức sẽ làm thay đổi môi trường hormone của cơ thể. Mỡ cơ thể sẽ tiết ra các tín hiệu hóa học đặc biệt làm thay đổi chức năng của tế bào bình thường. Ngoài ra, các yếu tố hormone cũng liên quan đến việc gia tăng, sinh trưởng của các tế bào ung thư. Các tế bào mỡ có thể ảnh hưởng đến quá trình điều chỉnh sự phát triển của tế bào ung thư. Khi chúng ta giảm lượng mỡ trong cơ thể, các hormone này sẽ giảm và nguy cơ ung thư cũng sẽ giảm.
Các nghiên cứu cho đến nay đã xác định được khá nhiều cơ chế gây ra ung thư do béo phì, trong đó có 3 cơ chế chính bao gồm:
Quá trình viêm: Khi có nhiều tế bào mỡ trong cơ thể, các tế bào miễn dịch chuyên biệt tăng tiết cytokine, từ đó thúc đẩy quá trình viêm mạn tính, làm cho các tế bào phân chia nhanh hơn, khi xảy ra trong một thời gian dài có thể gây ra tổn thương DNA dẫn đến ung thư. Ví dụ: Viêm cục bộ mạn tính gây ra bởi bệnh trào ngược dạ dày thực quản có khả năng gây ung thư biểu mô tuyến thực quản.
Hormone tăng trưởng: Quá nhiều chất béo trong cơ thể có thể làm tăng lượng insulin và các yếu tố tăng trưởng khác giống như insulin-1 (IGF-1). Tình trạng này được gọi là hyperinsulinemia hoặc kháng insulin, tiền đề của bệnh tiểu đường type 2. Mức độ cao insulin và IGF-1 làm cho các tế bào phân chia thường xuyên hơn. Điều này có thể thúc đẩy sự phát triển của ung thư đại tràng, thận, tuyến tiền liệt và nội mạc tử cung.
Hormone giới tính - sau thời kỳ mãn kinh: Mô mỡ trong cơ thể tạo ra lượng estrogen dư thừa. Estrogen do tế bào mỡ tạo ra có thể làm cho tế bào phân chia nhanh hơn ở vú và nội mạc tử cung (hai loại ung thư liên quan chặt chẽ nhất với béo phì), làm tăng nguy cơ gây đột biến các tế bào và ung thư.
Các biện pháp phòng ngừa béo phì
Để kiểm soát cân nặng, trước hết cần có lối sống lành mạnh, tích cực, chế độ ăn cân bằng giữa năng lượng ăn vào và năng lượng tiêu hao trong ngày. Ngoài ra cần thực hiện tốt các khuyến nghị sau: Ăn nhiều rau, trái cây, thịt nạc và ngũ cốc nguyên hạt, hạn chế thực phẩm và đồ uống có nhiều đường. Bỏ thuốc lá, uống ít rượu bia. Tăng cường vận động, nên đi bộ, chơi thể thao, lao động chân tay... Tập thể dục ít nhất 3 lần mỗi tuần, mỗi lần ít nhất 30 phút.
Ăn nhiều rau, trái cây giúp kiểm soát cân nặng an toàn.
Mỗi người cần làm chủ việc kiểm soát cân nặng và sức khỏe của mình. Khi nhận thấy sự tăng cân bất thường hay có biểu hiện của những yếu tố gây hại cho cơ thể,bệnh nhân nên tới thăm khám bác sĩ để được chẩn đoán tình trạng bệnh nhằm đưa ra biện pháp chữa trị phù hợp.