Hạt dẻ còn gọi là lật quả, bản lật, đại lật... Tên khoa học: Castanea mollissima Blume. Hạt dẻ hương vị thơm ngon, ngoài việc dùng làm thực phẩm để ăn, còn được xem như một vị thuốc chữa được nhiều bệnh khi phối hợp với các vị thuốc hay thực phẩm khác.
Hạt dẻ có protein, lipid, carbohydrate; nhiều loại sinh tố A, B1, B2, C, caroten, acid nicotinic và Ca, P, Fe, K, selen, kẽm, đồng... Trong hạt dẻ có acid béo chưa no, giàu sinh tố và chất khoáng có tác dụng dự phòng điều trị tăng huyết áp, bệnh mạch vành, xơ vữa động mạch, rất thích hợp cho người cao tuổi; đặc biệt đối với các chứng thận hư cần được bổ thận thì hiệu quả rất rõ rệt.
Theo Đông y, hạt dẻ vị ngọt, tính ấm; vào tỳ, vị, thận, hạt dẻ có tác dụng dưỡng vị kiện tỳ, bổ thận; hoạt huyết, chỉ thống. Dùng cho các trường hợp thận hư (bổ thận cường thận), hen suyễn, tiêu chảy do tỳ vị hư, loét miệng, cơ thể suy nhược sau bệnh nặng dài ngày, chấn thương đụng giập, chảy máu cam, xuất huyết dưới da, nôn, trào ngược dạ dày - thực quản. Hằng ngày dùng 30-100g bằng cách rang, sao, xào nấu. Sau đây là một số món ăn thuốc có hạt dẻ:
Hạt dẻ hầm thịt nạc: hạt dẻ (đập bỏ vỏ cứng) 100g, thịt nạc 100g, thêm gừng, hành, gia vị; nấu chín nhừ, mỗi ngày ăn 1 lần. Dùng cho các trường hợp thận khí hư, hen suyễn.
Hạt dẻ ướp đường: hạt dẻ (đã đập bỏ vỏ) 50-100g. Giã, nghiền vụn, trộn thêm đường, ngày ăn 2 lần. Dùng cho trẻ em chân yếu, chậm biết đi.
Hạt dẻ rang: hạt dẻ rang chín một vốc nhỏ, ăn ngày 3 lần. Dùng cho trẻ em viêm loét miệng, họng, lưỡi.
Bột cháo hạt dẻ: hạt dẻ (bóc bỏ vỏ cứng), nghiền bột, liều lượng thích hợp, nấu dạng bột cháo, thêm đường. Dùng cho trẻ em bị tiêu chảy.
Chim tần hạt dẻ: hạt dẻ (bóc bỏ vỏ cứng) 100g, nấm hương 5-10 cái, chim câu non 1 con. Chim làm sạch, ướp gia vị (rượu, nước gừng, hạt tiêu), rán qua, cho tất cả vào xoong, thêm 2 bát nước (nếu có nước luộc thịt càng tốt), ninh chín, cho gia vị vừa ăn. Dùng cho người thận hư suy nhược, cơ thể suy nhược sau bệnh nặng dài ngày, mất ngủ hay quên.
Gà tần hạt dẻ: hạt dẻ (bóc bỏ vỏ cứng) 100g, nấm hương 10 cái, gà trống choai 1 con. Gà làm sạch, lấy phần thân, cho tất cả vào xoong, thêm 2 bát nước (nếu có nước luộc thịt càng tốt), ninh chín, cho gia vị (xì dầu, hành, gừng) vừa ăn. Dùng cho người tỳ vị hư yếu, bồi dưỡng cho phụ nữ sau sinh.
Kiêng kỵ: Người ăn kém chậm tiêu, bụng thường đầy trướng, dễ bị tiêu chảy không nên dùng nhiều.
Lương y Thảo Nguyên