Tại lối vào Kibagare (một khu ổ chuột ở ngoại ô thành phố Nairobi, Kenya), giầy của những tên xã hội đen đã chết treo lủng lẳng bằng những sợi dây điện phía trên những ngôi nhà xiêu vẹo dựng bằng gỗ và tấm sắt. Ở đây, những người dân địa phương thường tự xử lý thay luật pháp và đánh đập một kẻ vi phạm bị bắt quả tang, đôi lúc đến chết.
Một khu ổ chuột của thành phố Nairobi
Trong suốt một thập kỷ phạm tội và lạm dụng ma túy, anh Peter Wainaina, 32 tuổi, đã vài lần thoát chết trong gang tấc, cho đến khi anh quyết định “rửa tay gác kiếm” vào năm 2009. Kể từ đó, anh đã giúp hàng trăm tội phạm điều tương tự. “Tôi đã phải chịu khổ dưới bàn tay của cảnh sát”; “Tôi đã bị sự trừng trị của pháp luật. Nhưng tôi cũng đã gặp những cảnh sát tốt, những người đã cho tôi một cơ hội. Và giờ đây tôi cũng trao cơ hội đó cho những người xung quanh tôi”, anh Wainaina cho biết.
Quyết định của anh Wainaina được đưa ra vào thời điểm công chúng mất lòng tin vào lực lượng cảnh sát, với các cáo buộc giết người, bắt giữ tùy tiện và tham nhũng. Tổ chức Cải cách Khu ổ chuột (SNR) sử dụng kinh nghiệm và mạng lưới của mình trong thế giới tội phạm để thu hẹp khoảng cách giữa người dân bất mãn và lực lượng cảnh sát.
Sinh ra và lớn lên ở Kibagare, anh Wainaina đã dấn thân vào con đường phạm tội từ năm 12 tuổi, khi cha anh bỏ đi và anh trở thành trụ cột duy nhất cho gia đình. Giống như những cư dân khác của khu ổ chuột Nairobi, cuộc sống của anh là một cuộc đấu tranh hàng ngày với nghèo đói, sự tuyệt vọng cũng như nạn tội phạm tràn lan, điều mà cảnh sát Kenya từng bị tố cáo sử dụng như cái cớ cho việc áp dụng vũ lực tàn bạo. “Hầu hết tội phạm đều đến từ các khu ổ chuột. Bất bình đẳng trong xã hội buộc họ phải tìm cách tồn tại. Ở trong tình trạng nghèo đói, những người dính líu đến ma túy hoặc tội phạm có thiên hướng truyền ảnh hưởng tiêu cực cho người khác”, ông Steve Musau, quản lý chiến dịch tại Tổ chức Ân xá Quốc tế Kenya nói”.
Không thể tìm được việc làm, anh Wainaina nhanh chóng chuyển từ phạm tội vặt sang cướp giật có vũ trang và nhanh chóng leo lên hệ thống cấp bậc trong các băng đảng. Trốn thoát khỏi vòng vây pháp luật nhiều lần, anh nhận được biệt danh “2Sharp” và trở thành một trong những tên tội phạm bị truy nã gắt gao nhất thành phố.
Anh Peter Wainaina
Năm 2009, hai cuộc gặp gỡ với các nhà chức trách đã khiến anh Wainaina quyết định làm lại cuộc đời. Một vụ cướp có vũ trang bất thành khiến bạn bè của anh chạy tán loạn, một số thiệt mạng, một số trốn thoát. Anh bị bắt, rồi sau đó được trả tự do, và sĩ quan bắt giữ đã nhắc nhở anh về cơ hội làm lại cuộc đời. Khi được thả, anh Wainaina từ bỏ tội ác, cống hiến hết mình cho nhà thờ và vào năm 2016, thành lập tổ chức SNR để tìm kiếm tội phạm và khuyến khích họ hoàn lương. Hiện anh đã kết hôn và có hai con.
Cuộc đời của Kelvin Mwanga, 26 tuổi, đã thay đổi hoàn toàn nhờ anh Wainaina. Từng là một tên cướp giật, giờ đây Kelvin đang làm trợ lý tài xế xe buýt trên tuyến đường Waiyaki sầm uất, phía tây thủ đô. Kelvin Mwanga cho biết những nỗ lực của anh Wainaina để ngăn mình khỏi con đường tội phạm bắt đầu vào năm 2016. “Lúc đầu, tôi nhất định không nghe anh ấy. Mãi đến năm 2019, khi tôi bị một đám đông bắt và sau đó vào tù, 2Sharp đã khiến tôi thay đổi”, anh nói.
Haroun Kibogo, 29 tuổi, một cựu thành viên băng đảng kể, nghèo đói đã khiến anh ta bỏ học từ khi còn trẻ và trở thành một kẻ chuyên đi lừa đảo. Sau khi bị bắt, anh Wainaina đã giúp anh “đối mặt với thực tế cuộc sống” cũng như “nhìn thấy những điều tích cực mà cuộc sống có thể mang lại”. Anh Kibogo hiện là một người chồng, một chủ cửa hàng và là một phần trong tổ chức của anh Wainaina.
Qua các cuộc hội thảo, anh Wainaina được những người mà anh giúp đỡ gọi thân mật là “thầy giáo”. Anh thường đi tiếp cận với các băng nhóm nguy hiểm ở những khu ổ chuột nổi tiếng. Mối liên hệ của anh với các băng đảng xã hội đen và cảnh sát là chìa khóa để kết nối với một thế giới ngầm mà nhà nước không thể tiếp cận. Dự án của Wainaina đồng thời giúp thương lượng tiền bảo lãnh và ân xá cho tội phạm.
“Dự án của anh Wainaina rất tiến bộ vì anh ấy sử dụng một cách tiếp cận khác để ngăn chặn tội phạm”, ông Masau cho biết. “Sự tương tác của anh với những tên tội phạm này cũng giúp tạo quan hệ tốt đẹp với các thành viên trong cộng đồng. Cụ thể là các bậc cha mẹ mong anh giúp đỡ con họ thoát khỏi tội ác”.