Tuy nhiên, nhằm tiếp tục duy trì lợi nhuận và tối đa hóa lợi nhuận của mình các công ty thuốc lá luôn tìm cách cản trở, ngăn chặn hoặc làm suy yếu các biện pháp tăng thuế thuốc lá. Lý luận chính các công ty thuốc lá đưa ra là việc tăng thuế thuốc lá sẽ làm tăng buôn lậu thuốc lá, thất thu ngân sách.
Thuốc lá ngoại được buôn lậu vào Việt Nam để trốn thuế nhập khẩu
Trước tiên cần phân biệt giữa thuế nhập khẩu, chỉ áp dụng cho thuốc lá nhập khẩu, và các loại thuế khác như thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) và thuế giá trị gia tăng (GTGT) áp dụng cho tất cả thuốc lá. Vì thuốc lá là sản phẩm độc hại, Chính phủ Việt Nam đang duy trì thuế nhập khẩu cao để hạn chế nhập khẩu và tiêu thụ các sản phẩm thuốc lá ngoại.
Mức thuế nhập khẩu hiện đang duy trì ở mức 135% giá nhập khẩu. Sau khi áp thuế nhập khẩu, sẽ tiếp tục áp thuế TTĐB và thuế GTGT lên trên giá đã có thuế nhập khẩu. Vì vậy theo tính toán, nếu một bao thuốc có giá nhập khẩu ban đầu là 10 nghìn đồng thì sau khi áp các loại thuế, giá bán ra sẽ phải ở mức trên 50 nghìn đồng một bao.
Thuế suất thuế nhập khẩu cao làm cho thuốc lá ngoại nhập khẩu hợp pháp khó tiêu thụ vì giá bán cao, do đó tạo động lực gây ra buôn lậu thuốc lá.
Vì vậy, ngay cả khi thuế TTĐB thấp hoặc cao vẫn sẽ có động lực mạnh mẽ để buôn lậu thuốc lá nhằm trốn thuế nhập khẩu và các loại thuế khác.
Do thói quen người dùng thích dùng một số nhãn thuốc lậu chính (hay còn gọi là “gu” hút thuốc):
Thứ nhất: Kết quả điều tra tiêu dùng thuốc lá tại 12 tỉnh ở Việt Nam, tiến hành bởi Trường Đại học Thương mại, cho thấy trên 70% người sử dụng thuốc lá lậu là do hương vị, tò mò, bạn bè mời.
Thứ hai: Theo số liệu báo cáo của Hiệp hội thuốc lá, 80-90% số lượng thuốc lá lậu là thuộc vào hai nhãn Jet và Hero. Hai nhãn thuốc này có hàm lượng tar và nicotine rất cao, phù hợp với những người nghiện nặng thuốc lá.
Thứ ba: “gu” hút thuốc thể hiện qua yếu tố vùng miền. Số liệu điều tra hút thuốc ở người trưởng thành GATS 2015 cho thấy 91.8% các nhãn thuốc Jet và Hero được tiêu thụ tại 2 vùng là Đông Nam bộ và Tây Nam bộ. Đặc biệt là có tới 75% lượng tiêu thụ của 2 nhãn này là trong phạm vi 10 tỉnh gồm: Bình Thuận, Tây Ninh, TP Hồ Chí Minh, Long An, Vĩnh Long, Đồng Tháp, An Giang, Kiên Giang, và Cần Thơ.
Hai tỉnh thành có lượng tiêu thụ thuốc lậu cao nhất là TP Hồ Chí Minh (chiếm 20,6% lượng tiêu thụ) và An Giang (chiếm 13,2% lượng tiêu thụ).
Và thứ tư: “Gu” hút thuốc thể hiện qua việc người hút thuốc sẵn sàng trả giá cao hơn cho sản phẩm thuốc lậu thay vì sử dụng thuốc là hợp pháp giá thấp hơn.
Tiến sĩ Kidong Park, Trưởng đại diện Văn phòng Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam.
Biện pháp kiểm soát buôn lậu hiệu quả ở Việt Nam
Thứ nhất, Việt Nam nên xem xét phê chuẩn Nghị định thư nhằm loại bỏ buôn bán bất hợp pháp các sản phẩm thuốc lá. Đây là một nghị định thư nằm trong khuôn khổ Công ước khung của WHO về kiểm soát thuốc lá mà Việt Nam đã phê chuẩn từ năm 2004. Đến nay, 53 quốc gia đã ký kết nghị định thư này và 33 quốc gia đã phê chuẩn. Nghị định thư này được ước tính sẽ có hiệu lực vào năm 2018 sau khi nó được phê chuẩn bởi 40 quốc gia.
Hiệp định nhằm xóa bỏ mọi hình thức buôn lậu bất hợp pháp các sản phẩm thuốc lá. Nó cung cấp các công cụ để ngăn chặn thương mại bất hợp pháp bằng cách đảm bảo giám sát chặt chẽ chuỗi cung ứng, bao gồm việc thiết lập một hệ thống giám sát quốc tế và một nhóm các biện pháp để thúc đẩy hợp tác quốc tế chống buôn lậu thuốc lá.
Thứ hai, Việt Nam cần củng cố việc kiểm soát buôn lậu tại cửa khẩu và tại các điểm bán lẻ thuốc lá. Đặc biệt, để kiểm soát có hiệu quả việc buôn lậu thuốc lá ở Việt Nam, các cơ quan chức năng nên tập trung vào 10 tỉnh có buôn lậu thuốc lá cao như đã nêu trên.
Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng giám đốc WHO nói “Chính phủ các nước trên thế giới cần thực thi các biện pháp mạnh để kiềm chế buôn lậu thuốc lá, vì nó đang làm trầm trọng thêm nạn dịch thuốc lá toàn cầu cùng với những hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe và kinh tế xã hội do sử dụng thuốc lá gây ra”.
Thứ ba, Việt Nam nên hợp tác với các nước láng giềng, những quốc gia đang được sử dụng làm nơi trung chuyển để đưa thuốc lá bất hợp pháp vào Việt Nam. Bước đầu cần trao đổi thông tin về nhập khẩu thuốc lá, về thương mại và về thuế thuốc lá, đồng thời cần hợp tác trong việc kiểm soát buôn lậu thuốc lá tại các cửa khẩu biên giới.