Tiến sĩ Bùi Sĩ Doanh, Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ Thực vật (Bộ NN&PTNT), trao đổi với PV Tiền Phong.
Ông Doanh cho biết, tính đến ngày 26 - 3, 23/41 tỉnh từ Quảng Ngãi trở ra bị bệnh LSĐ tấn công, với diện tích trên 20.360 ha, trong đó, diện tích lúa bị nặng (hơn 10%) trên 370 ha. Một số diện tích lúa bị bệnh lớn như Thái Bình gần 18.000 ha, Ninh Bình 1.000, Bắc Giang khoảng 250 ha.
Trước tình hình dịch diễn biến phức tạp, Bộ đã công bố dịch từ Quảng Ngãi trở ra, đồng thời thành lập ban chỉ đạo phòng chống bệnh LSĐ, các địa phương phải báo cáo tình hình dịch bệnh hàng ngày.
Trên cơ sở công bố dịch của Bộ, tùy tình hình dịch, các tỉnh có thể công bố dịch trên địa bàn mình. Hiện có 3 tỉnh đã công bố dịch là Thái Bình, Ninh Bình, Quảng Trị; ba tỉnh chuẩn bị công bố dịch là Hải Phòng, Bắc Ninh, Bắc Giang.
Những cây lúa mắc bệnh LSĐ thường có những triệu chứng ra sao?
Bệnh LSĐ lây lan nhanh là do rầy lưng trắng mang virus phát tán. Cây lúa mang bệnh có triệu chứng thấp lùn, lá xanh đậm bình thường, lá bị bệnh xoăn ở đầu lá, hoặc toàn bộ lá. Gân lá ở mặt sau sưng lên.
Từ giai đoạn làm đòng và khi có lóng, cây bị bệnh thường nảy chồi trên đót thân và mọc nhiều rễ bất định, vụ mùa vừa rồi phổ biến rất nhiều. Cây lúa bị bệnh nặng không trổ bông được hoặc trổ bông không thoát, hạt bị đen.
Khi phát hiện những triệu chứng trên, phải làm gì để cứu lúa?
Khi dịch đã xuất hiện, bà con phải tuân thủ theo hướng dẫn của cơ quan BVTV địa phương. Bà con phải giám sát hàng ngày ruộng của mình. Khi phát hiện rầy, phải phun trừ đồng loạt theo hướng dẫn của ban chỉ đạo phòng chống dịch địa phương.
Những cây lúa bị bệnh phải nhổ, chôn sâu. Có thể tách cây khỏe ở ruộng khác, cấy thay vào. Không nên bón nhiều đạm, tăng cường lân và kali cho cây khỏe.
Các địa phương phải lắp mới và sử dụng hệ thống bẫy đèn để theo dõi rầy di trú. Từ đó, xác định mật độ rầy, kiểm tra có virus hay không.
Hiện tại, khu vực miền Bắc có khoảng 140 cái bẫy đèn. Giá đèn cũng không quá đắt, chỉ khoảng 2 triệu đồng/cái. Địa phương phải tích cực triển khai sử dụng bẫy đèn để phát hiện rầy mới di trú.
Bình thường, ruộng không có biểu hiện bệnh, mật độ rầy 3 con/rạch lúa thì mới phun thuốc. Nhưng khi ruộng có triệu chứng, hoặc có rầy mang virus truyền bệnh phải phun triệt để, 1-2 con/m2 cũng phải phun thuốc diệt rầy.
Tại sao chúng ta không tiêu hủy diện tích bị bệnh LSĐ để cứu diện tích còn lại?
Chủ trương là cố gắng cứu lúa, hạn chế tiêu hủy. Bằng các biện pháp tỉa lúa, dặm lại, phun trừ rầy để bảo vệ cây lúa. Còn ruộng lúa bị bệnh sẽ nhổ cây bị bệnh, cấy cây khỏe vào. Lúa non và lúa sau 45 ngày tuổi, xét thấy không có khả năng phục hồi, cho năng suất sẽ hủy.
Với diện tích lúa bị hủy, hiện nhiều nơi đã hết thời vụ, nên nơi nào còn nằm trong khung thời vụ có thể sạ loại lúa ngắn ngày. Còn không, phải chuyển cây trồng khác.
Với tình trạng như hiện nay, ông có lo ngại gì cho vụ mùa tới?
Cuối tháng 3 này, diện tích mắc bệnh LSĐ có thể tăng tuy mức độ có thể tăng chậm, do chúng ta triển khai quyết liệt cách phòng chống xuống địa phương.
Điều đáng lo ngại là, nếu không diệt triệt để nguồn bệnh (cây bị bệnh, rầy lưng trắng), vụ mùa ở miền Bắc sẽ rất nguy hiểm vì vụ mùa kế sát, ngay sau vụ đông xuân.
Để hạn chế mầm bệnh, cần vệ sinh đồng ruộng, đặc biệt là cày ải kỹ càng, diệt lúa chét, gốc rạ; xác định thời gian gieo mạ, để né rầy. Bảo vệ cây lúa non, che chắn mạ, không gieo mạ nơi ruộng từng có bệnh. Có thể xử lý thuốc với hạt giống để hạn chế rầy và tăng sức sống cho mạ.
Đối với diện tích tiêu hủy, bà con có được hỗ trợ gì không? Kinh phí ở đâu để triển khai dập dịch?
Diện tích lúa tiêu hủy do bệnh LSĐ gần 20 ha. Trước đó, đầu vụ, từng hủy ở Quảng Ninh 30 ha, Sơn La 3 ha, Nghệ An 5,4 ha, Quảng Nam 45,5ha...
Theo quy định, sau khi công bố dịch, các tỉnh thiệt hại sẽ được áp dụng chính sách hỗ trợ diện tích lúa do bệnh LSĐ gây hại. Ngân sách nhà nước cấp 100% kinh phí, thuốc bảo vệ thực vật để trừ dịch. Kinh phí hỗ trợ nông dân có lúa tiêu hủy là 4 triệu đồng/ha.
Các địa phương trích kinh phí phục vụ phòng trừ dịch như hỗ trợ cán bộ tham gia dập dịch, tập huấn. Còn các hộ đói, sẽ được cấp 12kg gạo/tháng/người, tối đa là 6 tháng.
- Bệnh lùn sọc đen do một loại virus thuộc nhóm Fijivirus-2, họ Reoviride gây ra, lần đầu tiên xuất hiện tại Trung Quốc năm 2002, gây hại nặng vào năm 2007 tại đảo Hải Nam và một số tỉnh phía nam Trung Quốc.
Việt Nam là nước thứ hai trên thế giới virus này xuất hiện, và gây hại nặng ở vụ mùa năm 2009 tại miền Bắc. Hiện chưa có thuốc đặc hiệu trị virus này trên cây lúa. Rầy lưng trắng là môi giới truyền bệnh.
Bệnh không truyền qua hạt giống lúa, không truyền qua đất và tiếp xúc giữa cây bệnh và cây khỏe. Việt Nam đang phối hợp với phía Trung Quốc và Viện Nghiên cứu Lúa Quốc tế (IRI) nghiên cứu các loại thuốc điều trị virus này.
- Cục BVTV lưu ý rầy lưng trắng rất bé, di chuyển chủ yếu dựa vào gió. Cục chỉ đạo các địa phương theo dõi đường di chuyển của rầy lưng trắng qua tốc độ và hướng gió, làm cơ sở nghiên cứu cho thời gian tiếp.