Cần kiểm soát đặc biệt khí thải từ lò đốt rác phát điện

Thưa ông, tại Hội nghị “Thúc đẩy thực hiện các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn của Việt Nam” mớiđây, ông có đề xuất cần kiểm soát chặt chẽ các nguồn phát thải mới, đặc biệt là nguồn phát từ hoạt động đốt rác phát điện. Tại sao ông lại đặc biệt lưu ý loại hình này?

Như chúng ta đã biết, các địa phương đang đối mặt với thách thức và khó khăn rất lớn trong vấn đề quản lý chất thải rắn sinh hoạt. Theo Báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường, hàng ngày lượng rác sinh hoạt phải xử lý khoảng hơn 60.000 tấn. Hơn 70% trong số này được xử lý bằng phương pháp chôn lấp với chỉ 20% được chôn lấp tại các bãi rác hợp vệ sinh. Với sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế và tốc độ đô thị hóa ở Việt Nam, lượng rác thải đô thị ở Việt Nam ngày càng gia tăng đáng kể khiến thách thức trong quản lý chất thải rắn ngày càng lớn mà nếu không giải quyết, sẽ tác động nghiêm trọng đến môi trường và sức khoẻ người dân.

Trong bối cảnh đó, mấy năm qua, phương pháp xử lý đốt rác phát điện là một trong những phương án ưu tiên. Một số địa phương đã và đang đầu tư xây dựng và vận hành các nhà máy đốt rác phát điện (Waste to Energy- WtE) với công suất lớn như tại Cần Thơ (400 tấn/ngày), Hà Nội (4.000 tấn/ngày), Bắc Ninh (3 nhà máy với tổng công suất hơn 1.000 tấn/ngày). Gần 20 dự án WtE khác đang làm các thủ tục đánh giá tác động môi trường và cấp phép môi trường tại các địa phương và Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Từ lâu, WtE đã được sử dụng tương đối rộng rãi tại các nước nhằm giải quyết bài toán rác thải sinh hoạt ngày càng tăng. WtE là một lò đốt đặc biệt với nguyên liệu đốt là chất thải sinh hoạt tổng hợp với nhiều loại rác khác nhau, thường sinh ra các loại khí thải như NOx, CO2, HCl, HF, SO2, VOCs, kim loại nặng, bụi và đặc biệt là chất cực độc Dioxin/Furan. Do đó, các nước đều có những qui định rất nghiêm ngặt, riêng biệt để kiểm soát chặt chẽ phát thải đặc biệt đối với khí và bụi thải đối với loại hình này.

Tại Việt Nam, nhà máy WtE – là nguồn phát thải mới, hàng giờ thải ra hàng trăm nghìn m3 khí bụi thải, trong đó có Dioxin/Furan. WtE thường có vị trí ngay gần khu đô thị, thành phố, nên nguy cơ ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến sức khỏe người dân là rất lớn.

Để kiểm soát phát thải WtE, tại Việt Nam nhiều quy định quản lý đã được đưa ra bao gồm quy hoạch môi trường, đánh giá tác động môi trường, quy chuẩn phát thải, giấy phép môi trường, quan trắc tự động, thanh tra kiểm tra, công khai thông tin. Tuy nhiên, nếu so sánh với các quốc gia khác như các nước EU, Mỹ hay Trung Quốc, thực tế việc kiểm soát ô nhiễm khí bụi thải WtE ở nước ta còn chung chung như các loại hình khác, thiếu nhiều quy định, biện pháp kiểm soát ô nhiễm đặc thù, nghiêm ngặt đối với loại hình này như các nước đã quy định, chưa có các công cụ xử lý số liệu quan trắc, báo cáo thông minh nhằm cảnh báo kịp thời những hiện tượng bất thường xảy ra, số liệu quan trắc tự động không công khai. Đây là điều khá lo lắng.

Ví dụ, chúng ta vẫn áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về lò đốt chất thải sinh hoạt ban hành năm 2016. Đây là quy chuẩn đã ban hành từ lâu chỉ phù hợp với lò đốt công suất nhỏ với các quy định về giám sát vận hành đơn giản, không đủ để kiểm soát khí thải đối với WtE công suất lớn hiện nay.

Ngoài ra, trong giấy phép môi trường (là công cụ chính để quản lý môi trường) còn thiếu rất nhiều những quy định liên quan đến quan trắc tự động nhiệt độ của buồng đốt (đảm bảo không dưới 850oC khi đốt), kiểm soát khởi động lò, tắt lò, chế độ vận hành lúc nào được đốt, lúc nào không được đốt nhằm hạn chế đến mức thấp nhất phát thải Dioxin/Furan. Các số liệu quan trắc tự động truyền về cơ quan quản lý chưa được xử lý kịp thời, không có các báo cáo về nguyên vật liệu hóa chất sử dụng định kỳ.

Vậy ông có đề xuất giải pháp nào để kiểm soát chặt chẽ hơn nữa nguồn khí thải từ hoạt động của các lò đốt rác phát điện?

Để hoàn thiện khung pháp lý kiểm soát chặt chẽ WtE, giảm thiểu ô nhiễm không khí cần nhanh chóng sửa đổi, bổ sung quy chuẩn khí và bụi thải đối với lò đốt chất thải sinh hoạt, trong đó thắt chặt các quy chuẩn, bổ sung quy định cụ thể về trung bình giờ, trung bình ½ giờ, 10 phút cũng như bổ sung quy định xử lý số liệu quan trắc. Chúng ta có thể tham khảo quy định của Châu Âu, Trung Quốc và một số nước tiên tiến khác.

Bên cạnh đó, dựa trên kinh nghiệm thực tiễn quản lý của các nước, cần bổ sung các quy định cụ thể đặc thù vào giấy phép môi trường đối với dự án WtE cùng với các yêu cầu theo Luật BVMT 2020, Nghị định 08/2022, Thông tư 02/2022, bao gồm danh sách các loại chất thải sinh hoạt được đốt (hoặc không được đốt); công nghệ lò đốt; các nội dung cần thiết về điều kiện kỹ thuật, điều kiện vận hành (lúc nào được đốt, lúc nào không được đốt), chế độ báo cáo định kỳ đột xuất (báo cáo khởi động lò, tắt lò, báo cáo thực thi hàng năm: điện bán ra và tiêu thụ tại nhà máy về dầu, điện; xỉ đáy lò và tro bay; sử dụng Ammonia/Urea, than hoạt tính..), công khai thông tin, số liệu quan trắc.

Với phương châm phòng là chính, không để sự cố xảy ra, cơ quan quản lý cần xây dựng công cụ thông minh xử lý số liệu quan trắc tự động về nhiệt độ và các thông số khác nhằm kịp thời giám sát, cảnh báo những hiện tượng bất thường có thể xảy ra, xây dựng chương trình kiểm tra, thanh tra môi trường riêng đối với loại hình đặc biệt này.

Ngoài ra, cũng rất cần tiến hành quan trắc nồng độ Dioxin/Furan trong đất tại một số địa điểm xung quanh nhà máy theo hướng gió, định kỳ 1 lần/năm.

Chúng ta cũng phải lưu ý, trong bối cảnh đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cho địa phương như hiện nay, cần khẩn trương xây dựng và thực hiện chương trình đào tạo nâng cao năng lực quản lý, kiểm soát ô nhiễm WtE đối với các cán bộ quản lý môi trường địa phương. Cùng với đó, xây dựng và ban hành các hướng dẫn kỹ thuật thực hiện đánh giá tác động môi trường, hồ sơ xin giấy phép môi trường, cấp giấy phép môi trường cụ thể đối với WtE để địa phương có thể thuận lợi và dễ dàng thực hiện.

Cảm ơn ông!