Hết thời “gà đẻ trứng vàng”
Thị trường cho vay tiêu dùng hiện có 16 công ty tài chính được Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cấp phép, với dư nợ đạt trên 220.000 tỷ đồng, chiếm tỷ lệ 1,87% so tổng dư nợ toàn nền kinh tế và 8,5% dư nợ cho vay tiêu dùng toàn hệ thống, tính đến cuối 2022. Chiếm tỷ trọng không lớn so với tổng dư nợ, nhưng hoạt động của nhóm này góp phần hạn chế tình trạng "tín dụng đen" tồn tại nhiều năm qua.
Tuy nhiên, bối cảnh kinh tế khó khăn khiến lợi nhuận nhiều công ty tài chính sụt giảm, thậm chí lỗ đậm, cùng tinh trạng nợ xấu tăng nhanh, phải thu hẹp quy mô hoạt động. Điều này thể hiện qua kết quả kinh doanh nửa đầu 2023 của một số doanh nghiệp.
Công ty Tài chính Ngân hàng Việt Nam Thịnh Vượng SMBC (FE Credit), đơn vị dẫn đầu về thị phần, ghi nhận lợi nhuận âm gần 3.000 tỷ đồng trong 6 tháng đầu năm 2023, tương đương với mức lợi nhuận ghi nhận trong nửa cuối năm ngoái 2022. Lũy kế 4 quý, doanh nghiệp này lỗ khoảng 6.000 tỷ đồng.
Điều này khiến vốn chủ sở hữu của FE Credit giảm hơn 35%, từ hơn 15.900 tỷ đồng vào cuối quý II/2022 xuống còn 10.250 tỷ đồng vào cuối quý II/2023. Còn tỷ số lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu (ROE) giảm từ mức 0,9% về mức âm 29,23%.
Lý giải kết quả, đại diện FE Credit đánh giá lĩnh vực tài chính tiêu dùng trải qua một năm khủng hoảng khi phải đối mặt liên tiếp với nhiều khó khăn, như suy thoái kinh tế toàn cầu, lạm phát khiến lãi suất tăng cao. Người lao động thu nhập trung bình thấp, vốn là phân khúc khách hàng chính của họ, mất việc hàng loạt do nhiều doanh nghiệp thiếu hụt đơn hàng hoặc giải thể.
Đây là những khó khăn chung với ngành, nhưng FE Credit chịu ảnh hưởng lớn hơn do danh mục tập trung vào phân khúc cho vay rủi ro và chiến lược tăng trưởng nhanh từ giai đoạn trước.
Công ty chứng khoán Vietcombank (VCBS) đánh giá việc mở rộng quá nhanh trong giai đoạn trước và tập trung vào sản phẩm cho vay tiền mặt khiến mức độ rủi ro danh mục của FE Credit cao hơn trung bình ngành.
Còn Công ty chứng khoán VNDirect cho rằng sự phục hồi của FE Credit chậm hơn nhiều so với dự kiến do điều kiện kinh tế không thuận lợi. Cụ thể, sự sụt giảm đơn hàng xuất khẩu, khó khăn của bất động sản xây dựng đã tiếp tục ảnh hưởng tiêu cực từ đến nhóm thu nhập thấp, vốn là khách hàng chính của doanh nghiệp này.
Kinh doanh khó khăn, vốn chủ sở hữu của FE Credit tính đến 30-6-2023 cũng sụt nhưng nợ phải trả ghi nhận tại cuối quý II/2023 là 55.657 tỷ đồng, giảm hơn 8.300 tỷ đồng so cùng kỳ. Trong đó, dư nợ trái phiếu gần 2.400 tỷ đồng.
Ngoài FE Credit, một công ty khác trong nửa đầu năm nay cũng báo lỗ là Công ty tài chính Shinhan Việt Nam (Shinhan Finance), thành viên của Shinhan Card (Hàn Quốc). Cùng kỳ năm ngoái, Shinhan Finance báo lãi lợi nhuận sau thuế là hơn 90 tỷ đồng, nhưng sang nửa đầu năm nay, đơn vị này báo lợi nhuận âm gần 250 tỷ đồng.
Công ty tài chính cổ phần Tín Việt (VietCredit) cũng ghi nhận lợi nhuận sau thuế âm hơn 73 tỷ đồng trong nửa đầu năm 2023 sau soát xét. Tại báo cáo tự lập trước đó, công ty báo lãi 17 tỷ đồng. Nguyên nhân lỗ chủ yếu đến từ thu nhập lãi thuần trong kỳ của VietCredit đạt 487 tỷ đồng, giảm 25% so cùng kỳ, trong khi dư nợ giảm và chi phí tăng.
Công ty cổ phần kinh doanh F88 cũng thông báo tình hình tài chính nửa đầu năm 2023 với lợi nhuận sau thuế âm 368 tỷ đồng trong 6 tháng đầu năm 2023, trong khi cùng kỳ năm trước vẫn lãi 46,27 tỷ đồng. Điều này khiến tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên vốn chủ sở hữu (ROE) giảm mạnh từ mức 9,1% về mức âm 30,1%. Đáng lưu ý, trước khi ghi nhận lợi nhuận âm thì F88 từng ghi nhận lợi nhuận dương nhiều năm liên tiếp.
Về vốn chủ sở hữu, F88 có 1.588 tỷ đồng cuối tháng 6/2023, tăng gấp gần 3 lần cùng kỳ năm trước.
Nợ phải trả hơn 2.286 tỷ đồng tính tới cuối tháng 6/2023, giảm so cùng kỳ, chủ yếu đến từ giảm dư nợ trái phiếu khi F88 đẩy mạnh hoạt động mua lại. Nợ trái phiếu F88 còn hơn 222 tỷ đồng, trong khi cùng kỳ năm trước hơn 1.900 tỷ đồng.
Không thua lỗ, nhưng Công ty tài chính Home Credit Việt Nam, đơn vị chiếm thị phần thứ hai, cũng ghi nhận mức lợi nhuận sau thuế nửa đầu năm giảm hơn 60% so cùng kỳ năm trước, xuống còn 211 tỷ đồng.
Mức sụt giảm mạnh cũng ghi nhận tại Công ty tài chính MB Shinsei (Mcredit) - liên doanh giữa Ngân hàng Quân đội (MB) và Ngân hàng SBI Shinsei từ Nhật Bản. Lãi sau thuế của Mcredit giảm hơn 30% so cùng kỳ, chỉ còn 328 tỷ đồng.
Kết quả kinh doanh của nhóm tài chính tiêu dùng đi xuống trong bối cảnh tệp khách hàng chính của họ rơi vào khó khăn, kéo theo nợ xấu tăng nhanh.
Kết quả kinh doanh của nhóm tài chính tiêu dùng đi xuống trong bối cảnh tệp khách hàng chính của họ rơi vào khó khăn, kéo theo nợ xấu tăng nhanh. Tình trạng chung, theo đại diện các công ty tài chính, công tác thu hồi nợ cực kỳ khó khăn do nhiều người dân giảm hoặc mất thu nhập cộng với tâm lý "xù" nợ lên cao.
Bên cạnh đó, việc không được sử dụng dịch vụ đòi nợ thuê, theo các đại diện công ty tài chính, càng khiến họ vào thế bí. Luật Đầu tư 2020 cấm dịch vụ đòi nợ thuê trong khi cơ chế khởi kiện đòi nợ khó khả thi do giá trị khoản vay thấp, thủ tục phức tạp, kéo dài.
Bên cạnh rủi ro khách hàng lên cao, nhu cầu mua sắm tiêu dùng, trả góp của người dân cũng kém hơn, ảnh hưởng tới khả năng mở rộng danh mục cho vay. Theo báo cáo của PwC Việt Nam, 62% người tiêu dùng cho biết họ có kế hoạch cắt giảm chi tiêu không cần thiết, mạnh nhất là nhóm hàng hóa xa xỉ, du lịch và thiết bị điện tử.
Ngoài ra, chi phí vốn vẫn ở mức cao, cũng là một trong những nguyên nhân bào mòn lợi nhuận nhóm này. Các công ty tài chính không được huy động vốn trực tiếp từ dân cư mà huy động từ tổ chức tín dụng hoặc doanh nghiệp, giai đoạn qua phải gánh chi phí tăng cao, do mặt bằng lãi suất đi lên từ cuối năm ngoái.
Những sự thay đổi
Trong bối cảnh thị trường cho vay tiêu dùng gặp nhiều khó khăn do chịu tác động từ việc thu nhập người vay giảm mạnh, nợ xấu tăng cao, hoạt động thu hồi nợ vấp phải rào cản pháp lý… không ít doanh nghiệp đã đẩy mạnh việc hợp tác với các nhà đầu tư, như một giải pháp gia tăng nguồn lực, tận dụng kinh nghiệm và sự cộng hưởng giá trị từ đối tác.
Trung tuần tháng 8/2023, KBank, ngân hàng có quy mô tài sản lớn thứ ba tại Thái Lan (tính đến cuối năm 2022), đã tiến hành đàm phán mua lại Công ty tài chính Home Credit Việt Nam, theo Reuters.
Trước đó, vào tháng 5/2023, chi nhánh KBank tại Việt Nam đã tăng vốn điều lệ từ mức 80 triệu đô la Mỹ lên 285 triệu đô la Mỹ. Phân khúc được KBank hướng đến trong đợt tăng vốn gồm nhóm doanh nghiệp nhỏ và vừa và các sản phẩm liên quan đến ngân hàng số, tiện ích vay dành cho khách hàng cá nhân.
Mục tiêu của ngân hàng này là tăng số lượng người dùng ứng dụng của mình lên gấp 2,7 lần vào cuối năm 2023, tương ứng 1,3 triệu người dùng.
Còn Home Credit là nền tảng cho vay theo mô hình trả góp, được giới thiệu có khoảng 12 triệu khách hàng. Việc hợp với đơn vị có thị phần cho vay tiêu dùng lớn thứ hai tại Việt Nam cho thấy nhà đầu tư Thái Lan đánh giá cao tiềm năng cho vay tiêu dùng từ góc nhìn của các công ty tài chính, vốn có điểm khác biệt với hoạt động cho vay tiêu dùng của các ngân hàng.
Bên cạnh thương vụ trên, SHB công bố hoàn tất chuyển nhượng 50% vốn điều lệ Công ty tài chính tiêu dùng SHBFinance cho đối tác Krungsri của Thái Lan, phần còn lại sẽ chuyển nhượng sau ba năm theo thỏa thuận đã ký.
Trước đó, FE Credit cũng đã bán 49% cổ phần cho SMBC của Nhật Bản, một đơn vị có kinh nghiệm lâu năm trong lĩnh tài chính ở nhiều thị trường tại châu Á và từng đầu tư vào một số ngân hàng ở Việt Nam, hồi cuối năm 2021.
Hiện Nhật Bản và Thái Lan là các nhà đầu tư mới tại thị trường cho vay tiêu dùng tại Việt Nam, trong khi giai đoạn 2015-2019 ghi nhận dấu ấn của các nhà đầu tư Hàn Quốc.