Bệnh trầm cảm sau sinh cần được nhận diện sớm để có thể can thiệp kịp thời, giúp người mẹ hồi phục và tránh những tác động tiêu cực đến sự phát triển của đứa trẻ. Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng, ảnh hưởng và cách điều trị trầm cảm sau sinh là rất quan trọng, không chỉ với bản thân người mẹ mà còn đối với gia đình và cộng đồng, ThS.BS. Lê Công Thiện (Viện Sức khỏe tâm thần- Bệnh viện Bạch Mai) cho biết.
Điểm danh những nguyên nhân gây trầm cảm sau sinh
Nguyên nhân chính gây ra trầm cảm sau sinh là sự thay đổi mạnh mẽ về hormone trong cơ thể người phụ nữ sau khi sinh con. Trong suốt thai kỳ, cơ thể người mẹ sản xuất một lượng hormone estrogen và progesterone lớn, tạo cảm giác ổn định và thoải mái về mặt tinh thần. Tuy nhiên, sau khi sinh, mức độ hormone này giảm mạnh, khiến tâm trạng người mẹ trở nên thất thường, dễ bị lo âu và buồn bã. Bên cạnh yếu tố sinh lý, những thay đổi trong cuộc sống cũng đóng vai trò quan trọng. Việc chăm sóc trẻ sơ sinh đòi hỏi nhiều thời gian, công sức và sự kiên nhẫn. Việc thiếu ngủ do phải thức dậy chăm con, sự mệt mỏi kéo dài và cảm giác không thể đáp ứng đầy đủ các nhu cầu của con cũng có thể tạo ra căng thẳng và lo âu. Ngoài ra, một số yếu tố tâm lý khác như cảm giác lo lắng về khả năng làm mẹ, áp lực từ gia đình hoặc xã hội, thiếu sự hỗ trợ từ bạn bè và người thân cũng là những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc trầm cảm sau sinh. Đặc biệt, phụ nữ có tiền sử trầm cảm hoặc những vấn đề tâm lý trước khi mang thai có nguy cơ cao hơn rất nhiều.
Những dấu hiệu nào cho thấy người mẹ đang trong tình trạng trầm cảm sau sinh
Triệu chứng của bệnh trầm cảm sau sinh rất đa dạng và có thể biểu hiện ở nhiều mức độ khác nhau. Một trong những dấu hiệu đầu tiên của bệnh là cảm giác buồn bã, cô đơn và thiếu động lực. Người mẹ có thể cảm thấy không còn hứng thú với những hoạt động từng yêu thích, kể cả việc chăm sóc bản thân hay quan tâm đến con cái. Cảm giác tội lỗi hoặc tự ti về khả năng làm mẹ, lo lắng về việc có thể chăm sóc con tốt hay không cũng là triệu chứng phổ biến. Các vấn đề về giấc ngủ như mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều cũng là dấu hiệu của trầm cảm sau sinh. Đôi khi, người mẹ có thể cảm thấy mệt mỏi không ngừng mặc dù đã nghỉ ngơi hoặc có thể có những thay đổi rõ rệt trong khẩu vị, ăn uống quá nhiều hoặc quá ít. Các triệu chứng về thể chất như đau đầu, đau cơ, căng thẳng cơ thể cũng rất thường xuyên xuất hiện.
Tuy nhiên, một trong những triệu chứng nguy hiểm nhất là suy nghĩ tiêu cực, bao gồm những suy nghĩ về việc làm hại bản thân hoặc đứa trẻ. Những suy nghĩ này có thể rất nghiêm trọng và bệnh nhân cần được bác sĩ hay nhà tâm lý học tư vấn và điều trị. Nếu không được điều trị kịp thời, trầm cảm sau sinh có thể kéo dài nhiều tháng và gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe tinh thần của người mẹ.
Nếu không được điều trị kịp thời, trầm cảm sau sinh có thể kéo dài nhiều tháng và gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe tinh thần của người mẹ.
Ảnh hưởng của trầm cảm sau sinh đối với gia đình
Trầm cảm sau sinh không chỉ ảnh hưởng đến người mẹ mà còn tác động đến các thành viên trong gia đình, đặc biệt là người chồng và đứa trẻ. Đối với người chồng, khi vợ mắc bệnh trầm cảm sau sinh, anh ta có thể cảm thấy lo lắng, bất lực và đôi khi không biết phải làm gì để giúp đỡ vợ. Điều này có thể dẫn đến những hiểu lầm, căng thẳng và xung đột trong mối quan hệ vợ chồng. Đặc biệt, nếu không có sự giao tiếp cởi mở, người chồng có thể cảm thấy cô đơn trong cuộc sống hôn nhân. Còn đối với đứa trẻ, mặc dù trẻ sơ sinh không thể hiểu được cảm xúc của mẹ nhưng những thay đổi trong hành vi và tâm trạng của mẹ sẽ ảnh hưởng đến sự gắn kết cảm xúc giữa mẹ và con. Một người mẹ đang chịu đựng trầm cảm không thể chăm sóc trẻ một cách tốt nhất, dẫn đến việc trẻ cảm thấy thiếu sự quan tâm, yêu thương. Điều này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển tâm lý và cảm xúc của trẻ sau này. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, sự gắn kết tình cảm sớm giữa mẹ và con là yếu tố quan trọng trong việc phát triển các kỹ năng xã hội và cảm xúc của trẻ.
Điều trị và hỗ trợ cho phụ nữ mắc trầm cảm sau sinh
Trầm cảm sau sinh là một bệnh lý có thể điều trị nếu được phát hiện sớm và can thiệp đúng cách. Việc đầu tiên trong điều trị là giúp người mẹ nhận thức được rằng mình đang mắc phải một bệnh lý cần sự chăm sóc và hỗ trợ.
Các phương pháp điều trị trầm cảm sau sinh bao gồm liệu pháp tâm lý, thuốc chống trầm cảm và sự hỗ trợ từ gia đình. Liệu pháp tâm lý, đặc biệt là liệu pháp nhận thức hành vi, giúp người mẹ hiểu và thay đổi những suy nghĩ tiêu cực của mình, học cách đối phó với cảm giác lo âu và căng thẳng. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định thuốc chống trầm cảm để giúp ổn định tâm trạng. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần được giám sát chặt chẽ vì một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến việc nuôi con bằng sữa mẹ.
Ngoài ra, sự hỗ trợ từ gia đình rất quan trọng, đặc biệt là người chồng. Người chồng nên chia sẻ công việc chăm sóc con, hỗ trợ vợ trong việc duy trì một lối sống lành mạnh và khuyến khích vợ tham gia vào các hoạt động thư giãn, giúp giảm bớt căng thẳng. Các nhóm hỗ trợ từ cộng đồng cũng có thể giúp người mẹ cảm thấy không cô đơn trong hành trình làm mẹ, giúp họ chia sẻ kinh nghiệm và cảm xúc với những người phụ nữ khác.
Có thể phòng ngừa trầm cảm sau sinh?
Mặc dù không thể phòng ngừa hoàn toàn trầm cảm sau sinh nhưng có một số biện pháp có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh. Đầu tiên, việc chuẩn bị tâm lý cho người mẹ trước khi sinh là rất quan trọng. Phụ nữ cần được cung cấp thông tin về những thay đổi tâm lý và thể chất có thể xảy ra trong giai đoạn sau sinh, đồng thời được hướng dẫn cách đối phó với những khó khăn này. Các bà mẹ nên xây dựng một mạng lưới hỗ trợ mạnh mẽ từ gia đình, bạn bè và cộng đồng. Đặc biệt, việc duy trì một chế độ ăn uống cân đối, tập thể dục nhẹ nhàng và ngủ đủ giấc sẽ giúp người mẹ duy trì sức khỏe tâm lý và thể chất.
Phụ nữ có tiền sử trầm cảm hoặc lo âu nên được theo dõi chặt chẽ trong suốt thai kỳ và sau sinh để phát hiện sớm các dấu hiệu trầm cảm. Việc tạo ra một môi trường hỗ trợ và khuyến khích người mẹ giao tiếp và chia sẻ cảm xúc là một cách phòng ngừa hiệu quả.