Thung lũng Silicon là cảnh báo về ảo tưởng coi công nghệ cao (high-tech) như cái tất yếu để hướng dẫn lương tâm.
Silicon thường bao hàm hai nghĩa. Nó là vùng địa lý tọa mạn đông nam Vịnh San Francisco ở Nam California, nơi dung chứa các trung tâm toàn cầu về sáng tạo và high-tech. Lương trung bình năm cho lao động high-tech ở đây cỡ 144.800 USD, cao nhất ở Mỹ. Mặt khác, nó ám chỉ lĩnh vực high-tech nói chung, chẳng hạn khi nói đến các mô hình sáng tạo như Airbnb, Uber, Salesforce, Palantir, hay WeWork.
Silicon tạo hứng cho các cuộc đua điên cuồng quy mô toàn cầu về high-tech. Giữa tâm bão Covid-19, nó trở thành hiện thân của các thành công vang dội, từ thương mại và thanh toán điện tử, đến chữa bệnh từ xa, rồi hội họp qua mạng. Quả là loạn trí nếu cứ đòi quay về thời “cục gạch” cho nó lành.
Nhưng Silicon cũng bộc lộ triệu chứng của thần kỳ high-tech. Không thánh thần nào khiến Facebook thu hơn 700 tỷ USD so với 240 tỷ USD chỉ năm năm trước. Các tỷ phú Jeff Bezos, Mark Zuckerberg, Tim Cook, và Sundar Pichai thú nhận có “quá nhiều quyền lực” và chính họ cảm thấy bất an. Tĩnh tâm thì thấy chỉ riêng Amazon, Facebook, Apple, Alphabet (Google), và Microsoft đã đủ khiến cuộc sống ngột ngạt.
Quyền lực thừa mứa của họ báo hại cho các địch thủ. Cổ phiếu phát hành lần đầu (IPO) của loạt mầm non mới nhú rung lắc dữ dội, từ Uber và Lyft cho đến các thể nhân vừa lóe sáng khác như Casper, SmileDirectClub, Super League Gaming, YayYo, và WeWork/SoftBank. Chúng cuốn phăng các công ty nhỏ bất chấp sáng tạo luôn nảy mầm từ các tiểu thực thể.
Với các đối tượng hưởng thụ, khắp nơi ngấm các đòn chơi khăm của high-tech. Báo chí tả tơi vì vỡ nồi cơm truyền thống trong khi công chúng chưa bao giờ có cơ hội lao vào thóa mạ, thậm chí, hành hung lẫn nhau nhanh, nhiều, và tiện như bây giờ. Đấy là chưa kể nạn xâm phạm quyền riêng tư, thông tin giả mạo,
Hôm qua, G7 thề áp thuế ít nhất 15% lên tất cả các công ty đa quốc gia rồi điểm danh luôn các gương mặt Silicon. Dăm năm trước, bao người háo hức với khẩu hiệu “di chuyển nhanh và vượt mọi rào cản” hay “chúng ta đang làm thế giới tốt hơn”. Nhưng khi sáu ông lớn của Silicon bị tố trốn thuế 155,3 tỷ USD từ năm 2010-2019, có thể thấy, high-tech không thôi khó có thể khiến xã hội trở nên nhân bản hơn, vươn tới cuộc sống tự do cho chính mỗi người.