Y Tý là xã vùng cao biên giới của huyện Bát Xát, cách trung tâm TP Lào Cai khoảng 70 km. Với cảnh quan tuyệt đẹp và khí hậu mát mẻ, vùng đất này nổi tiếng với “đặc sản” là những biển mây trắng, dày.
Đặc biệt, đồng bào các dân tộc nơi đây còn gìn giữ được bản sắc văn hóa truyền thống khá độc đáo, nhất là hệ thống nhà trình tường bằng đất, mái lợp cỏ gianh, cao bốn, năm mét ở các bản, làng người Hà Nhì.
Trước đây, trang du lịch Thrillist (Mỹ) từng đăng tải Y Tý (Bát Xát - Lào Cai) nằm trong danh sách top 12 điểm đến bí mật ở châu Á và được xếp vị trí thứ 6 với lời giới thiệu là điểm du lịch ngoạn mục để trải nghiệm vẻ đẹp vùng cao ở Việt Nam.
Y Tý dường như mùa nào cũng rất đáng để trải nghiệm. Mỗi mùa đi sang, cảnh vật như được thay những chiếc áo với nhiều màu sắc và phong thái khác lạ. Thời điểm tháng 8 và tháng 9 là lúc diễn ra các lễ hội du lịch đặc sắc vào thời vụ lúa chín đưa du khách trải nghiệm các hoạt động truyền thống mang đậm bản sắc dân tộc.
Khí hậu nơi đây quanh năm mát mẻ với khung cảnh được bao phủ bởi mây mù sinh động. Do vậy, du khách dễ dàng để săn mây và lưu lại những bức ảnh đầy thơ mộng.
Vùng đất Y Tý còn được thiên nhiên ban tặng nhiều cảnh đẹp, núi non hùng vĩ, nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú được bảo tồn. Nổi bật là những cánh rừng nguyên sinh với hệ sinh thái đa dạng.
Đỉnh Lảo Thẩn cao 2.860 mét được ví như “Nóc nhà Y Tý” với vẻ đẹp nguyên sơ, là thiên đường “săn mây” đã được nhiều người biết tới. Lảo Thẩn cũng là 1 trong 15 đỉnh núi cao nhất Việt Nam và có tiềm năng phát triển loại hình du lịch thể thao mạo hiểm.
Y Tý cũng là điểm tham quan hấp dẫn với cầu Thiên Sinh - cây cầu quốc tế ngắn nhất nối hai nước Việt Nam và Trung Quốc và các cột mốc biên giới mang ý nghĩa lịch sử, địa lý; công viên Choản Thèn - cây hạnh phúc, là điểm đến yêu thích của rất nhiều du khách; Danh thắng ruộng bậc thang Thề Pả được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Danh lam thắng cảnh quốc gia từ năm 2015, thu hút nhiều du khách đến tham quan vào mùa nước đổ và mùa lúa chín…
Bên cạnh đó, Y Tý là nơi hội tụ của văn hóa dân tộc Hà Nhì đen, với những nét độc đáo về kiến trúc nhà ở, trang phục và đời sống sinh hoạt đặc trưng. Lễ hội Khô Già Già (Lễ hội Cầu mùa) của người Hà Nhì đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia vào năm 2014; Lễ Gạ Ma Do (Cúng rừng) và nhiều nghi lễ truyền thống được bảo tồn và phát huy.
Từ vùng đất heo hút trên vách đá dựng đứng, là cái tên xa lạ với du khách, những năm gần đây, Y Tý đã được đông đảo du khách biết đến, đặc biệt là khách phượt và thích các hoạt động trải nghiệm. Hằng năm, có nhiều lượt khách đến Y Tý “săn mây”, ngắm ruộng bậc thang mùa nước đổ, mùa lúa chín; nhiều tour leo núi được hình thành; nhiều sự kiện văn hóa, thể thao, du lịch được tổ chức tại địa phương.
Tháng 7/2020, UBND tỉnh Lào Cai đã công bố quy hoạch Y Tý trở thành đô thị du lịch, với mục tiêu đưa mảnh đất vùng biên này có tên trên bản đồ du lịch trong và ngoài nước. Theo đó, đô thị Y Tý nằm trong tổng thể phát triển Khu du lịch quốc gia Sa Pa đến năm 2040; thuộc chương trình nâng cấp đô thị theo Đề án "Phát triển mạng lưới đô thị tỉnh Lào Cai giai đoạn 2016 - 2020, tầm nhìn 2030". Đây là "cú hích" quan trọng, đánh thức tiềm năng để Y Tý phát triển mạnh mẽ, với mục tiêu phấn đấu đến năm 2025, thu nhập bình quân đạt 50 triệu đồng/người/năm (tăng gần gấp đôi so với năm 2020); tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 10%...
Quả thực, du lịch Y Tý đã có những bước phát triển ngoạn mục sau khi công bố quy hoạch vùng đất này trở thành đô thị du lịch trong tương lai. Nếu như năm 2016, Y Tý chỉ đón được 8.000 lượt khách, thì đến năm 2022, đã đón 40.055 lượt khách. Tốc độ tăng trưởng trung bình về khách du lịch giai đoạn 2016 - 2022 đạt trên 40%/năm.
Trao đổi với phóng viên, ông Nguyễn Văn Tài – Bí thư Đảng ủy xã Y Tý cho biết, Du lịch Y Tý đã có bước phát triển nhanh chóng và có những đóng góp tích cực cho phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, góp phần tạo thêm nhiều việc làm, tăng thu nhập cho người dân; mở ra hướng đi mới quan trọng, bền vững trong việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế - xã hội của địa phương
Hiện trên địa bàn Y Tý đã hình thành 4 tuyến trekking, gồm: du lịch dã ngoại dọc 2 bên suối từ Mò Phú Chải xuống Lao Chải; du lịch dã ngoại Choản Thèn - thác Thiên Sinh; du lịch dã ngoại Y Tý - đỉnh Cú Nhù San; du lịch dã ngoại Y Tý - đỉnh Lảo Thẩn.
Cùng với đó, phát triển các sản phẩm du lịch gắn với trải nghiệm bản sắc văn hoá cộng đồng được xác định là một trong những trọng tâm ưu tiên, trên cơ sở khai thác, phát huy bản sắc văn hoá các dân tộc Hà Nhì, Dao, Mông ở các thôn, bản của xã Y Tý; hình thành sản phẩm du lịch gắn với nghề truyền thống, như làng nghề nấu rượu, đan mây, thêu thổ cẩm. Đẩy mạnh tuyên truyền, quảng bá sản phẩm du lịch văn hóa gắn văn hoá dân tộc Hà Nhì, như Lễ cúng rừng “Gạ Ma Do”, Lễ hội Khô Già Già, Lễ Mua Thu Do... Ngoài ra, hằng năm, một số sự kiện du lịch cũng được tổ chức tại Y Tý nhằm quảng bá và thu hút du khách, như Y Tý đại ngàn, Giải thể thao chinh phục đỉnh Lảo Thẩn, Giải đua xe đạp địa hình “Đi giữa mùa hoa đỗ quyên”…