Mặc dù là nơi có những dấu hiệu sớm nhất về hành vi của con người hiện đại, nhưng bằng chứng ban đầu về các cuộc chôn cất ở châu Phi rất khan hiếm và thường không rõ ràng. Do đó, người ta biết rất ít về nguồn gốc và sự phát triển của các tập tục chôn cất ở lục địa sinh ra loài người.
Panga ya Saidi đã là một địa điểm quan trọng để nghiên cứu nguồn gốc loài người kể từ khi các cuộc khai quật bắt đầu vào năm 2010 như một phần của sự hợp tác lâu dài giữa các nhà khảo cổ học từ Viện Max Planck về Khoa học Lịch sử Nhân loại (Jena, Đức) và Bảo tàng Quốc gia Kenya ( Nairobi).
Các mùa khai quật lặp đi lặp lại tại Panga ya Saidi giờ đây đã giúp xác lập nó như một địa điểm quan trọng của bờ biển Đông Phi, với kỷ lục 78.000 năm đặc biệt về các hoạt động văn hóa, công nghệ và biểu tượng ban đầu của con người.
Các phần xương của đứa trẻ lần đầu tiên được tìm thấy trong cuộc khai quật ở Panga ya Saidi vào năm 2013, nhưng phải đến năm 2017, đặc điểm hố nhỏ chứa xương mới lộ diện hoàn toàn. Khoảng ba mét dưới nền hang động hiện tại, cái hố hình tròn, nông chứa những bộ xương đã phân hủy chặt chẽ và rất khó phân hủy, cần được ổn định và trát tại hiện trường.
Phát hiện mới trong phòng thí nghiệm
Sau khi được trát lại, phần còn lại được đưa đến Bảo tàng Quốc gia ở Nairobi và sau đó đến các phòng thí nghiệm của Trung tâm Nghiên cứu Quốc gia về Sự tiến hóa của Con người (CENIEH) ở Burgos, Tây Ban Nha, để khai quật thêm và phân tích.
Hai chiếc răng lộ ra trong quá trình khai quật khối trầm tích trong phòng thí nghiệm ban đầu, khiến các nhà nghiên cứu nghi ngờ rằng hài cốt có thể là của con người. Các nghiên cứu sau đó tại CENIEH đã xác nhận rằng, những chiếc răng thuộc về một đứa trẻ từ 2,5 đến 3 tuổi, sau này được đặt biệt danh là 'Mtoto', có nghĩa là 'đứa trẻ' trong tiếng Swahili.
Qua nhiều tháng khai quật miệt mài trong các phòng thí nghiệm của CENIEH, những khám phá mới ngoạn mục đã được thực hiện.
Giáo sư María Martinón-Torres, giám đốc CENIEH, giải thích: “Chúng tôi bắt đầu khám phá các bộ phận của hộp sọ và khuôn mặt, với khớp còn nguyên vẹn của hàm dưới và một số răng chưa mọc lệch. Sự khớp nối của xương sống và xương sườn cũng được bảo tồn một cách đáng kinh ngạc, thậm chí còn bảo tồn được độ cong của lồng ngực. Nó cho thấy rằng, đó là một cuộc chôn cất không nguyên vẹn và quá trình phân hủy thi thể diễn ra ngay trong hố nơi tìm thấy xương."
Phân tích kính hiển vi của xương và đất xung quanh xác nhận rằng, thi thể nhanh chóng được bao phủ sau khi chôn cất và quá trình phân hủy diễn ra trong hố. Nói cách khác, Mtoto đã được cố ý chôn cất ngay sau khi chết.
Các nhà nghiên cứu còn cho rằng cơ thể uốn cong của Mtoto, được tìm thấy nằm nghiêng về phía bên phải với đầu gối kéo về phía ngực, thể hiện một sự chôn cất được bao bọc chặt chẽ với sự chuẩn bị có chủ ý.
Martinón-Torres lưu ý rằng, cộng đồng này có thể đã thực hiện một số hình thức nghi lễ danh dự.
Sự chôn cất khác nhau ở người hiện đại và người Neanderthal
Niên đại của đứa trẻ này (Mtoto) cách đây 78.000 năm và đây là nơi chôn cất con người lâu đời nhất được biết đến ở châu Phi. Những khoảng thời gian sau đó từ thời kỳ đồ đá của châu Phi cũng bao gồm nhiều trẻ em, có lẽ báo hiệu sự đối xử đặc biệt với cơ thể trẻ em trong thời kỳ cổ đại này.
Di tích con người được tìm thấy ở cấp độ khảo cổ với các công cụ bằng đá thuộc thời kỳ đồ đá giữa châu Phi, một loại công nghệ khác biệt được cho là có liên quan đến nhiều hơn loài hominin.
Ndiema lưu ý: “Mối liên hệ giữa công cụ chôn cất đứa trẻ này và thời kỳ đồ đá đã đóng một vai trò quan trọng trong việc chứng minh rằng Homo sapiens là người sản xuất chính xác của các ngành công cụ đặc biệt này, trái ngược với các loài hominin khác”.
Giáo sư Michael Petraglia thuộc Viện Max Planck ở Jena lưu ý: “Việc chôn cất Panga ya Saidi cho thấy việc phi nhân hóa người chết là một tập tục văn hóa được chia sẻ bởi người những người tiền sử Homo sapiens và người Neanderthal. Phát hiện này mở ra câu hỏi về nguồn gốc và sự tiến hóa của các nghi lễ chôn cất xác chết giữa hai loài người có quan hệ gần gũi và mức độ của hành vi này khác xa với con người ngày nay”.