Sai chồng sai
Theo tìm hiểu của Tiền Phong, trước khi dự án giai đoạn 2 của Thép Thái Nguyên được thông qua, đã có nhiều cuộc họp mang tính kỹ thuật đánh giá hiệu quả của dự án với sự tham gia của các đơn vị chuyên môn thuộc Bộ Công Thương và cả chuyên gia. Trong đó có cả những cuộc họp để bàn về cơ chế huy động vốn cho dự án.
Các tài liệu cho thấy, Ban lãnh đạo TISCOII, Tổng Cty Thép Việt Nam cùng một số lãnh đạo Bộ Công nghiệp và sau này là Bộ Công Thương thời kỳ đó đã có nhiều vi phạm khác nhau. Trong đó có việc không yêu cầu TISCO II lập thiết kế cơ sở để thẩm định và che giấu nhiều thông tin trong báo cáo tiền khả thi khi trình các cấp dẫn đến hàng loạt sai lầm về chỉ đạo về sau này.
Ông Hoàng Trung Hải (khi đó là Phó Thủ tướng Chính phủ) đã có những ý kiến chỉ đạo khác nhau liên quan đến những thay đổi, điều chỉnh dự án và tổng mức đầu tư của nhiều hạng mục cũng như của cả dự án dẫn đến việc ngày càng lún sâu vào khủng hoảng.
Hơn một năm sau khi dự án được khởi công (ngày 29/9/2007),trước những khó khăn vướng mắc trong triển khai dự án, Bộ Công Thương có văn bản đề nghị tháo gỡ cho dự án. Ngày 31/10/2008, Phó Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Văn Trọng Lý ký Văn bản số 7436/VPCP-KTN thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải yêu cầu “Hội đồng Quản trị Tổng Cty Thép Việt Nam tiếp thu ý kiến các bộ ngành liên quan; bổ sung những thay đổi ở dự án thành phần tuyển khoáng và khai thác, trên cơ sở đó quyết định điều chỉnh dự án và tổng mức đầu tư, đảm bảo dự án có hiệu quả”.
Đến ngày 26/12/2008, Văn phòng Chính phủ tiếp tục có Văn bản số 8845/VPCP-KTN thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng về việc đồng ý về nguyên tắc xem xét một số phát sinh giá vật liệu xây dựng do nguyên nhân bất khả kháng trong Hợp đồng gói thầu EPC số 01 của dự án. Việc cho phép điều chỉnh này không đúng với những quy định của Hợp đồng EPC số 01 mà TISCO II đã ký với nhà thầu Trung Quốc trước đó.
Sai lầm trong việc cho tăng tổng mức đầu tư
Dù được Chính phủ và các bộ ngành tham gia tháo gỡ, nhưng Dự án mở rộng Gang thép Thái Nguyên giai đoạn II vẫn không hề giảm bớt khó khăn và bắt đầu xuất hiện trục trặc. Để giải cứu dự án, một số phương án “cấp cứu” được đưa ra, trong đó có việc đề xuất bơm thêm vốn để nâng tổng mức đầu tư từ hơn 3.800 tỷ đồng lên 8.100 tỷ đồng. Tuy nhiên, trước đề xuất của Tổng Cty Thép Việt Nam và Bộ Công Thương, lãnh đạo 3 Bộ: Tài chính, Xây dựng, Kế hoạch & Đầu tư và Ngân hàng Nhà nước đã có văn bản cảnh báo việc tăng thêm 4.200 tỷ đồng cho dự án là thiếu cơ sở, ảnh hưởng đến hiệu quả dự án.
Thế nhưng, ngày 22/4/2013, Văn phòng Chính phủ có Văn bản số 3136/VPCP-KTN thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải đồng ý chủ trương điều chỉnh tổng mức đầu tư của dự án, đồng thời giao cho VDB và Vietinbank tiếp tục cho vay bổ sung phần vốn tăng thêm của tổng mức đầu tư. Từ văn bản này, TISCO II cho rằng, tổng mức đầu tư đã được Thủ tướng cho điều chỉnh và sau đó ngày 15/5/2013, Hội đồng quản trị TISCO II ký quyết định điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án từ hơn 3.843 tỷ đồng lên hơn 8.104 tỷ đồng.
Đến ngày 20/11/2014, ông Hoàng Trung Hải ký Văn bản 2339/TTg-KTTK gửi các bộ ngành liên quan đến việc tiếp tục triển khai dự án có mức đầu tư điều chỉnh hơn 8.100 tỷ đồng. Ngày 11/6/2015, Văn phòng Chính phủ có văn bản thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng, trong đó có nội dung “đồng ý cho TISCO II thanh toán các khoản chi phí trả cho nhà thầu MCC (vật tư và thiết bị hư hỏng bởi rỉ sét, lão hóa do để lưu kho bãi lâu ngày). Căn cứ văn bản này, TISCO IIđã thanh toán hơn 4,73 tỷ đồng chi phí xếp dỡ, bảo quản thiết bị cho nhà thầu Trung Quốc, mặc dù những nội dung này không đúng với hợp đồng EPC đã được ký trước đó cũng như không đúng quy định pháp luật về đầu tư.
Ngày 10/8/2009, Văn phòng Chính phủ có Văn bản số 5457/VPCP-KTN thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng Chính phủ đồng ý cho điều chỉnh tăng thêm chi phí phần C (phần Xây dựng và Lắp đặt) của Hợp đồng EPC số 01 thêm 15,57 triệu USD từ nguồn dự phòng của toàn bộ dự án. Việc cho phép tăng chi phí này không đúng Hợp đồng EPC đã ký trước đó với nhà thầu MCC của Trung Quốc.