Thượng tọa Thích Đức Thiện, Phó Chủ tịch, Tổng Thư ký Hội đồng Trị sự, Giáo hội Phật giáo Việt Nam cắt nghĩa, quan niệm tháng 7 âm lịch là tháng cô hồn xuất phát từ suy nghĩ bắt rễ lâu đời trong đời sống văn hóa của người Việt từ xa xưa về ngày Rằm tháng 7 xá tội vong nhân.
 |
Tháng 7 là dịp để thể hiện tinh thần tri ân, báo ân theo quan niệm của Phật giáo. |
Theo Đạo giáo, Tết Trung Nguyên chỉ ngày chính giữa năm, tiết đánh dấu kết thúc nửa đầu của năm âm lịch. Giới tu hành lấy ngày này để chay tịnh, thiết đàn tế tự. Sau này dân gian lấy ngày này để đốt mã dâng tiến gia tiên.
Về nghi thức Tết Trung Nguyên hay Vu Lan đều là dịp thể hiện lòng hiếu kính của con cháu với tổ tiên, ông bà cha mẹ với nghi lễ tại chùa hoặc tại nhà. Lễ xá tội vong nhân xuất phát từ quan niệm ban phước cho các cô hồn chưa được siêu thoát bằng lễ cúng chúng sinh ở ngoài trời.
 |
Lễ Vu Lan có thể thực hiện ở chùa và ở nhà. |
Theo các nhà nghiên cứu, lễ Vu Lan xuất phát từ sự tích Phật giáo được ghi lại trong kinh Vu Lan. Kinh Vu Lan nêu câu chuyện cứu độ mẹ của Tôn giả Mục Kiền Liên. Tôn giả Mục Kiền Liên là người có lòng hiếu thảo rất lớn nên khi chứng Thánh quả liền vận thần thông tìm mẹ để biết mẹ đã tái sinh nơi đâu.
Khi biết mẹ bị đọa làm ngạ quỷ (quỷ đói), Tôn giả tìm cách cứu mẹ. Ngài được Đức Phật chỉ dạy phương pháp cứu mẹ là cúng dường chư Tăng gồm các loại thức ăn và nhu yếu phẩm như thuốc men, giường nằm… vào dịp rằm tháng Bảy khi chư Tăng tiến hành lễ Tự tứ kết thúc mùa an cư theo truyền thống Bắc tông. Nhờ công đức tu tập và sức chú nguyện của chư Tăng, mẹ Tôn giả cùng các chúng sinh khác đã thoát khỏi cảnh ngạ quỷ.
Pháp cứu tế được dạy trong bản kinh không chỉ cứu độ cha mẹ, người thân đã qua đời được sinh về cảnh an lành mà còn giúp cho cha mẹ, thân bằng quyến thuộc còn sống được trường thọ, khỏe mạnh.
Từ lễ hội trong Phật giáo, lễ Vu Lan đã lan tỏa rộng ra trong xã hội và trở thành lễ hội của đông đảo nhân dân, là dịp thể hiện sự tri ân và tinh thần báo ân. Thượng tọa Thích Đức Thiện cho rằng, lễ Vu Lan cốt ở lòng thành kính - thể hiện ở cái tâm.
“Ngày nào chúng ta cũng tưởng nhớ tổ tiên, tuy nhiên tháng 7 là thời gian để sống chậm lại, nhắc nhở người ta về tri ân, báo ân, để tưởng nhớ Cửu huyền thất tổ. Vì thế tháng 7 là thời gian để con người dành những khoảnh khắc tĩnh lặng nhất để tưởng nhớ, cầu nguyện Cửu huyền thất tổ”.
Ở Việt Nam, Phật giáo xem tháng Vu Lan là thời gian tưởng nhớ, tri ân các Anh hùng dân tộc, anh linh Anh hùng liệt sỹ, tổ tiên, Cửu huyền thất tổ của các gia đình trong toàn xã hội.
Các bậc chư tăng luôn khuyến khích Phật tử, người dân biết hiếu kính cha mẹ khi còn sống bằng những hành động thiết thực như yêu thương, chăm sóc cha mẹ. Đối với những ai có cha mẹ quá vãng, Vu Lan là dịp để tưởng niệm và thể hiện sự tri ân bằng hành động phát tâm làm việc thiện, giúp đỡ những người yếm thế, cảnh đời bất hạnh trong xã hội.
Lễ Vu Lan ở Việt Nam hiện nay trở thành lễ hội Phật giáo và văn hóa. Bên cạnh các nghi lễ truyền thống, người đến chùa được cài lên áo một bông hồng. Màu đỏ tượng trưng cho người còn mẹ. Màu trắng dành cho những người mất mẹ.
