Nghề làm bánh lá gai của đồng bào dân tộc Thổ ở làng Lung, xã Nghĩa Lợi, huyện Nghĩa Đàn, Nghệ An có từ khi nào, ngay cả đến các bậc cao niên nơi đây cũng không biết. Chỉ biết rằng, khi họ lớn lên thì đã có nghề làm bánh này. Cứ như vậy, người đi trước truyền lại cho người đi sau và nghề làm bánh lá gai đã trở thành một nét văn hóa, bản sắc riêng của người đồng bào dân tộc Thổ.
 |
Lá gai tươi dùng để làm bánh |
Bánh gai của đồng bào dân tộc Thổ mang nét riêng biệt bởi bánh được làm từ lá gai tươi, giã bằng tay, hong bằng cũi cùng với sự tỉ mỉ của người làm bánh. Quy trình làm bánh của đồng bào Thổ đến nay vẫn được truyền lại và duy trì theo lối thủ công. Lá gai luộc được giã tay bằng cối đá cho đến khi nhuyễn.
Gạo nếp cái hoa vàng cũng được giã nhuyễn cho đến khi thành bột mịn đều nên bánh có mùi thơm và dẻo hơn.
 |
Bà con lấy bột bánh nặn thành từng cục tròn rồi dàn mỏng trong lòng bàn tay, tạo hình bánh tròn, đầy đặn. |
Nhân bánh gồm vị đậu xanh hoặc lạc. Muốn nhân ngon, đậu xanh hạt phải mẩy, căng tròn, không lép, không mốc; hạt lạc phải to và đều. Lấy bột bánh nặn thành từng cục tròn rồi dàn mỏng trong lòng bàn tay, lấy nhân cho vào giữa rồi vê lại sao cho bột phủ kín phần nhân bên trong, tạo hình bánh tròn, đầy đặn.
Bánh được cuốn tròn bằng một lớp lá chuối, được hong trong nồi đất và bếp củi. Những thợ bánh lâu năm chỉ cần ngửi mùi thơm của bánh là biết ngay bánh chín hay chưa. Sau khi vớt bánh ra, để nguội và thật ráo nước để bánh khô dẻo.
 |
Nhân bánh gồm vị đậu xanh hoặc lạc |
Bà Lê Thị Tăng (trú làng Lung, xã Nghĩa Lợi) cho hay, lá gai là thứ nguyên liệu duy nhất làm nên nét riêng của loại bánh này, cũng như tạo cho bánh một vị thơm mà không loại bánh nào có được.
“Một chiếc bánh lá gai đạt yêu cầu là bánh có màu xanh của lá chuối, bên trong màu xanh đậm của lá gai, nhân bánh màu vàng của đậu hoặc lạc. Bánh có vị thơm của lá gai, dẻo của bột nếp, ngọt của mật mía… Bánh lá gai là món ăn không thể thiếu trong gia đình người Thổ”, bà Tăng chia sẻ.
 |
Bánh gói xong được xếp vào lu đất để hong bếp củi trong khoảng 1 tiếng. |
Là loại bánh ngọt, nhưng vị ngọt của bánh gai làng Lung rất thanh. Khi bóc bánh, đến lớp lá trong cùng phải bóc theo kiểu tước nhỏ giống bóc bánh nếp. Vì bánh dẻo và dính nên không thể bóc giống bóc bánh lá hay bánh giò. Thưởng thức từng miếng bánh thơm ngon, bùi ngọt của gai, của mật, thấy hương thơm ngây ngất, quyến rũ, lại nhâm nhi cùng tách trà xanh phảng phất hương sen, hương nhài thì có lẽ không gì bằng.
