Chuã nhêåt 7/4/2024 5 Phoáng sûå Nhû àûúng böiì höiì phucå sinh höiì ûcá mötå qua á vanä g thúiâ xa khi xuyïn nhûnä g caná h rûnâ g Têy Trûúnâ g Sún. Vaâ àêu ào á ú ã xû á Têy Nguyïn nûaä , thoaná g gùpå nhûnä g khoanã g sùng leã thên thùnè g vutá mauâ xamá möcë nuötå na.â Thuú ã trûúcá chùcæ la â xöm tu,å nhûng nay sùng le ã chó conâ lacá àacá thûa thútá chû á àêu àûúcå quênì tu å hoanâ h traná g nhû ú ã àêtë Tûúng Dûúng nayâ . Nhû àûúng thoùtæ lui vï ì qua á vanä g xa xùm, thuúã Tûúng Dûúng thuöcå vûúng quöcë Bönì Man sau nayâ thuöcå àêtë Àaiå Viïtå vúiá àõa danh Traâ Lên khaná g cû å giùcå Minh trong Caoá Bònh Ngö cuaã Nguyïnî Traiä “miïnì Ta â Lên trucá che ã tro bay”! Phaãi! Chó úã thúâi quaá vaäng xa xùm êëy thò múái coá múái töìn taåi nhûäng töí húåp rûâng sùng leã huyïìn hoùåc nhû naây. Sùng le ã loaiâ thu å möcå quy á hiïmë nganâ h kiïmí lêm goiå la â nhomá 5 sau tû á thiïtë nhûnä g àinh lim sïnë tauá … Nhûng töi ngúâ rùnç g cacá h goiå va â àùtå tïn êyë húi bõ vöiå . Ma â àñch caiá giönë g nayâ phaiã bònh àùnè g, phaiã ngang hanâ g vúiá tû á thiïtë . Riïng coá va â húi khacá vúiá kiïuí vutá thùnè g va â khepá taná cuaã loaiâ àinh lim sïnë tauá … Sinh thúiâ taoå hoaá cho loaiâ sùng leã caiá daná g xamá trùnæ g thùnè g vutá cha ã cênì sûaã sang tö àiïmí gò àa ä sûnâ g sûnä g mötå gia á trõ taoå hònh vûaâ àepå vûaâ hunâ g. Khi hoaá kiïpë thò tû â thú á thên àanh àuötå nhûng nucå nacå êyë vacå ra nhûnä g têmë vaná thû á vanâ g oná g thû á àoã au quênë quy á thû á vên gö î hònh mêy thï ë nuiá bêuì nïn tuöií tho å cuaã hanâ g chucå hanâ g trùm nùm mötå àúiâ sùng le!ã Gö î êyë vaná êyë cha ã cênì ngêm têmí gò ma â cû á àanh chùcæ khi dûnå g nha,â khi àoná g àö.ì Ngayâ xa, bom Myä huyã diïtå sùng le.ã Nhûnä g caná h rûnâ g sùng leã xuyïn rûnâ g nguyïn sinh Têy Trûúnâ g Sún trong thú Thanh Thaoã . … Töi ài giûäa rûâng giaâ Cêy lúán thïë maâ sao ñt noái Bom Myä döåi Coá nhûäng cêy bêåt göëc cùm uêët nhòn trúâi Cuöåc söëng bõ chùåt ngang chöî naây laåi tröìi lïn chöî khaác Rûâng giaâ sùng leã úi! Röiì chuyïní thúiâ thû á thu å möcå quy á hiïmë êyë luön laâ àñch ngùmæ ro ã daiä cho caná h sún tranâ g cunâ g lêm tùcå . Caiá nghï ì pha á sún lêm àêm haâ baá bao àúiâ àa ä àönë nga ä àa ä huyã diïtå loaiâ sùng le ã nayâ . Töi àang chön chên úã toåa àöå “sùng leã quêìn tuå” röång 241 ha thuöåc xaä Tam Àònh huyïån Tûúng Dûúng caách thaânh phöë Vinh hún 150 km. Tam Àònh laâ möåt böå phêån cuãa rûâng quöëc gia Puâ Maát. Ngöìi cuâng chuyïån vúái möåt giaâ laâng Tam Àònh thêëy nhû röm cùæn vò caãm giaác nhúá lêîn tiïëc. Nhúá tiïëc búãi chaã lêíu lêu lùæm àêu nhû ba böën chuåc nùm trûúác thöi chûá mêëy, nhûäng caánh rûâng Con Cuöng, Tûúng Dûúng ngûúåc lïn Mûúâng Löëng Nêåm Cùæn… bùæt sang têån Laâo, coân daây coân xanh àêåm sùæc nguyïn sinh cuãa giöëng lim nöíi tiïëng xûá Nghïå. Röìi thi thoaãng laåi loáe saáng sùæc xaám giöëng sùng leã muâa thay laá. Vêåy maâ mùæt trûúác mùæt sau àaä trú khêëc àaä àoã quaåch caái maâu àêët chïët vùæng cêy rûâng. Ùn cuãa rûâng rûng rûng nûúác mùæt. Chaã biïët caái boån ùn rûâng chùåt cêy êëy chuáng coá rûng rûng nûúác mùæt khöng? Nhûng nhiïìu thïë hïå nûúác Viïåt bêy giúâ ngûúåc rûâng miïìn Têy Xûá Nghïå chaã khoãi buâi nguâi khi nghô, khi ngoá àïën haâng ngaân vaån ha rûâng cêy ken daây göî quyá êëy àaä bõ triïåt haå! Cûá lêín thêín nghô coá leä nhûäng caánh rûâng sùng leã coân laåi cuãa Tam Àònh bêy giúâ cûá nhû coân soát laåi tûâ caái thúâi Bònh Àõnh vûúng Lï Lúåi xûãa xûa cuãa trêån Traâ Lên truác cheã tro bay! Lêm luêtå . Dûúiá luêtå conâ vö sö ë cacá Nghõ àõnh cacá chó thõ nghõ quyïtë cuaã viïcå khoanh nuöi baoã vï å rûnâ g. Dùnç g dùcå bao nùm röiì tönì taiå cacá thiïtë chï ë êyë . Nhûng rûnâ g nûúcá Nam mêtë . Àa ä quang àaä quanå h rûnâ g. Thï ë caiá khoanã g xamá trùnæ g hún 200 ha sùng le ã cuaã Tûúng Dûúng nayâ co á luêtå riïng a?â … Töi laiå àang ngöiì vúiá öng banå àönì g nghiïpå Canã h Huï,å caiá tïn nghe thoaná g chêtë nû ä nhi nhûng nhiïuì nùm àa ä tûnâ g bùmå trúnå xöng xaoá vunâ g rûnâ g miïnì Têy Xû á Nghï å vúiá chûcá phênå phoná g viïn thûúnâ g truá baoá Tiïìn Phong. Chuyïnå cuaã Canã h Huï å nhû àang dênî , àûúng trñch vïì mötå àiïuì luêtå àöcå àaoá cuaã Tûúng Dûúng. Àoá la â tinh thênì giû ä rûnâ g cuaã mötå cö ë Bñ thû Huyïnå uyã Tûúng Dûúng - cuå Vi Chñnh Nghôa. Ào á la â muaâ khö nùm 1964, Lêm trûúnâ g Tûúng Dûúng xin tónh Nghïå An khai thacá rûnâ g sùng le.ã La â ngûúiâ con cuaã huyïnå nha,â ngûúiâ dên töcå Thaiá Tûúng Dûúng trûúnã g thanâ h lïn chûcá Bñ thû huyïnå uyã nïn öng Nghôa tûnâ g qua á quen thuöcå vúiá loaiâ sùng le ã quï mònh. Lêmî chêmî biïtë ài, öng àa ä thêyë nhûnä g caná h rûnâ g sùng leã xamá möcë sûnâ g sûnä g bïn banã . Nhûnä g thên cêy gêpë mêyë lênì tuöií bö ë me å hoùcå cu å ky å nha â öng. Rûnâ g sùng leã giû ä yïn giû ä ïm cho macå h suöië ngotå luön ùm ùpæ nûúcá cho dên banã . Giûä cho àêtë nûúng àêtë ruönå g nûúcá cho ba â con cêyë haiá trönì g tóa… Thûá sùng le ã coiâ cocå sêu motå àûúcå tóa cùtæ kheoá leoá dûnå g nïn nhûnä g nïpë nha â vûnä g chaiä . Cho àïnë àamá tre ã saiâ àenå khoiã bïnå h búiã àûúcå uönë g nûúcá sùcæ hoa la á sùng le,ã àûúcå tùmæ nûúcá la á sùng le.ã Cêy sùng leã nhû loaiâ cêy thiïng. Nhû manã h hönì cuaã banã … Bñ thû Huyïnå uyã Tûúng Dûúng Vi Chñnh Nghôa tiïpë nhênå àún cuaã Lêm trûúnâ g. Nhûng öng àaä gûiã kemâ theo àún àoá mötå la á àún khacá vúiá nöiå dung xin giûä laiå diïnå tñch rûnâ g sùng le ã êyë ! May mùnæ tónh Nghïå An àaä àönì g y.á Thúiâ gian têmë thoùtæ . Cu å Vi Chñnh Nghôa àûúcå àiïuì vï ì Vinh lamâ Phoá Trûúnã g ban Dên töcå tónh Nghïå An. Thúiâ gian ú ã Vinh lênì thò gheá quï, lênì thò ngûúiâ nha â baoá xuönë g, lonâ g da å cu å Nghôa nhû lûaã àötë vò caná h rûnâ g sùng leã hún 70 ha cuaã quï nhaâ ngayâ mötå teo topá vò phaiã àöië mùtå vúiá nanå chùtå sùng leã trömå . Nhûnä g lênì ghe á quï trûcå tiïpë nhûnä g àönå g viïn gopá y á khuyïn can… Nhûng chaã thêmë thapá gò! Nùm 1988, cuå Nghôa vïì hûu, caná h rûnâ g nguyïn sinh quï nhaâ bõ chùtå khöng ñt, nhiïuì khoanã h chó conâ trú göcë . Cûuå Bñ thû Vi Chñnh Nghôa xin xa,ä huyïnå cho mònh àûúcå trûcå tiïpë giû ä rûnâ g. Cuå mang möåt khêíu suáng kñp. Möåt mònh vaâo rûâng dûång laán caách nhaâ hún 1km. Cuå vêån àöång baâ con thaânh lêåp töí baão vïå “Khu rûâng àùåc duång sùng leã huyïån Tûúng Dûúng”. Cuå àöång viïn moåi ngûúâi “tiïìn cöng giûä rûâng coá caâng töët, maâ khöng coá cuäng laâm”. Nùm 1989, cuå hûúná g dênî banã Quang Thõnh vaâ Tam Àònh coá hûúng ûúcá vúiá quy àõnh, àiïuì cêmë àï í baoã vï å caná h rûnâ g sùng le.ã Khöng àûúcå chùtå ha å sùng le ã vúiá bêtë cû á ly á do naoâ , gia sucá cunä g khöng àûúcå chùn thaã trong rûnâ g. Nhûng rûnâ g sùng leã cuaã Tam Àònh vênî bõ àönë ha.å Cu å Vi ngayâ àïm xacá h suná g ài tuênì khùpæ rûnâ g. Bonå trömå cêy ngang ngûúcå “rûnâ g cuaã öng mö maâ öng giû?ä ”. Cu å natå laiå “Rûnâ g cuaã mi mö, rùng mi pha?á ” Mötå bonå gan ly â bùmå trúnå chuyïn bñ mêtå cûa cêy. Mötå ngayâ chamå mùtå vúiá cu å Vi. Cu å múiâ chuná g vaoâ laná uönë g nûúcá hutá thuöcë . Thùnç g àêuì lônh vú á khêuí suná g kñp cuaã cu å “öng gia â sùmæ thû á ni mênì chi. Mùtæ muiä tuöií 80 bùnæ chacá chi!” Cuå Nghôa cêmì laiå khêuí suná g, cûúiâ chó cho chuná g thêyë mêyë con socá àang vúnâ trong tanâ cêy trûúcá mùtå . “Àûaá mö vö rûnâ g chùtå trömå cêy thò ngo á con socá tï!” Reåt! Reåt… Hai phatá nöië nhau. Cùpå socá rúi phõch, giayä giuaå ... Kho á tñnh àïmë nhûnä g lênì cu å Nghôa phaiã nö í suná g doaå , röiì bùtæ giû.ä Cö ë noiá chuyïnå phaiã traiá vúiá cha me å chuná g nhú â ho å giaoá ducå con caiá “àûnâ g co á vö pha á rûnâ g ni nûaä ”. Sûcá lan toaã tû â têmë gûúng “öng gia â gên” dênì co á tacá dunå g. Lûcå lûúnå g dên quên, cöng an xa,ä Kiïmí lêm rûnâ g quöcë gia Pu â Matá … àa ä phöië húpå vúiá Tö í baoã vï å cuaã cuå Nghôa truy quetá bùtæ giû ä bonå lêm tùcå liïuì lônh nhêtë . Öng Vi Dûúng Canã h (chauá goiå cu å Vi Chñnh Nghôa laâ chu á ruötå ) dênì da â àûúcå cû ã lamâ tö í pho á tö í baoã vï å “Khu rûnâ g àùcå dunå g sùng leã huyïnå Tûúng Dûúng”. Röiì öng Vi Vônh Trûúnâ g va â mötå laoä nöng nûaä àa ä thay öng cuå tuöií ngoaiâ batá thêpå Vi Chñnh Nghôa tröng coi rûnâ g sùng le.ã Huyïnå Tûúng Dûúng trñch möiî thaná g bönë triïuå àönì g goiå la â phu å cêpë cho cacá thanâ h viïn tham gia giûä rûnâ g. Rûnâ g sùng leã Tam Àònh noiá chung va â banã Quang Thõnh àaä dênì sacå h boná g lêm tùcå . Nöiî lo 70 ha rûnâ g sùng leã cuaã cu å Vi co á nguy cú biïnë mêtë àa ä àûúcå giû ä laiå va â höiì sinh. Nùm 2014, UBND tónh Nghïå An phï duyïtå chuyïní àöií “Rûnâ g àùcå dunå g sùng leã huyïnå Tûúng Dûúng” tûâ rûnâ g sanã xuêtë sang rûnâ g àùcå dunå g. Trong àoá phên khu baoã vï å nghiïm ngùtå rönå g 53,85 ha, phên khu phucå höiì sinh thaiá rönå g 141,82 ha vaâ vunâ g àïmå la â 45,93 ha. Rûnâ g sùng leã cuaã àönì g baoâ Thaiá núi àêy giúâ àa ä co á diïnå tñch lïn àïnë 241 ha! Àöiå giû ä “Rûnâ g àùcå dunå g sùng le ã huyïnå Tûúng Dûúng” àaä tùng lïn 11 thanâ h viïn, àaiå diïnå cho 11 hö å cuaã banã Quang Thõnh. Tû â nhiïuì nùm nay, “Khu rûnâ g àùcå dunå g sùng le”ã trú ã thanâ h àiïmí dûnâ g chên quen thuöcå cuaã hêuì hïtë du khacá h. Khucá àûúnâ g cua quöcë löå 7 xuyïn rûnâ g sùng le,ã nhûnä g chiïcë xe khacá h thong thaã dûnâ g. Hanâ h khacá h dû sûcá thûúnã g caiá khöng khñ trong lanâ h. Cunä g nhû àaä nû con mùtæ ngùmæ ngo á khung canã h rûnâ g sùng le ã nguyïn sú. Nghe noiá huyïnå àang xucá tiïnë viïcå du lõch cönå g àönì g bùnç g hònh thûcá dûnå g tramå dûnâ g chên vaâ cacá choiâ quan satá xuyïn rûnâ g sùng le.ã Ú Ã ào á se ä co á xöi nïpë nûúng, cúm lam önë g nûaá tûúi, caá möcå bocå laá chuöië nûúná g trïn than hoa rûúuå cênì cunâ g thanh cönì g chiïng… Chutá ngêmå nguiâ khi nghe Canã h Huï å cho biïtë ngûúiâ giû ä hönì banã , hönì lanâ g Vi Chñnh Nghôa àaä vï ì trúiâ nhiïuì nùm nay. Chanå h nhú á àïnë nhûnä g caná h rûnâ g nûúcá Nam àang quanå h thûa dênì ài nhûnä g loaiâ gö î quy á vò nanå lêm tùcå . Buönì hún nhûnä g gûúng “Chñnh Nghôa” giûä rûnâ g nhû cuå Vi cunä g àang dênì vùnæ g… n [ XUÊN BA ] Thênî thú.â Ngêní ngú… Coá le ä kho á dunâ g tû â naoâ khacá khi chamå mùtå vúiá mötå “töí húpå ” sùng leã hoanâ h traná g ú ã Tûúng Dûúng miïnì Têy Xû á Nghï.å BAOÁ TIÏNÌ PHONG PHATÁ HAN H TÊTË CA à CACÁ NGAY TRONG TUÊNÌ Cu å Vi Chñnh Nghôa - cöë Bñ thû Huyïnå uyã Tûúng Dûúng, ngûúiâ tiïn phong trong cöng cuöcå baoã vï,å giû ä gòn caná h rûnâ g sùng leã Thêîn thúâ sùng leã Tûúng Dûúng Gocá rûnâ g sùng leã Tûúng Dûúng
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==