Các công nghệ AI tạo sinh (GenAI) như ChatGPT đang khiến ngành giáo dục Việt Nam chuyển đổi mạnh mẽ.
Theo Phó giáo sư Agnis Stibe (Đại học RMIT Việt Nam), các công cụ AI thường được ca ngợi vì mang lại trải nghiệm học tập cá nhân hóa và khả năng truy cập thông tin ngay lập tức. Tuy nhiên, AI cũng đi kèm với thách thức lớn – việc truy cập mọi thứ dễ dàng có thể khiến người học phụ thuộc quá mức vào AI khi cần giải quyết vấn đề hay lên ý tưởng, dẫn đến kìm hãm tính sáng tạo và tư duy phản biện.
“Phát triển các kỹ năng tư duy phản biện là mục tiêu cơ bản của giáo dục”, ông nói. “Cùng với việc cho phép khai thác lợi ích từ AI tạo sinh, người làm công tác giảng dạy phải đảm bảo việc phát triển trí tuệ của người học không bị ảnh hưởng”.
Tiến sĩ Anushka Siriwardana, giảng viên ngành Digital Marketing tại RMIT, thì cảnh báo rằng việc lạm dụng GenAI có thể dẫn đến thái độ "biết tuốt" ở người học. Họ quen với việc nhận được câu trả lời tức thì nhưng lại không có động lực để đào sâu vào các vấn đề phức tạp hay phát triển lập luận dựa trên tư duy của chính mình.
Điều này mở ra một thách thức quan trọng: Làm thế nào để sử dụng AI nhằm hỗ trợ, chứ không phải thay thế tư duy phản biện?
 |
Phát triển các kỹ năng tư duy phản biện là mục tiêu cơ bản của giáo dục. (Hình: RMIT) |
Nghiên cứu gần đây của RMIT nhấn mạnh một yếu tố quan trọng là tác động điều tiết của tuổi tác và trình độ học vấn đối với cách người học tương tác với công nghệ AI.
Tại Việt Nam, người học với trình độ học vấn cao có thể tích hợp AI hiệu quả hơn vào quá trình học tập của bản thân bởi họ có khả năng tiếp cận các công cụ này với tư duy phản biện.
Phó giáo sư Stibe nhận định, “trong khi người học lớn tuổi và có trình độ học vấn cao hơn có thể tận dụng AI để nâng cao hiểu biết của mình cũng như thực hiện phân tích sâu hơn, thì người trẻ tuổi có thể chỉ dựa vào AI để có được câu trả lời nhanh chóng – điều này có thể cản trở khả năng tư duy phản biện của họ”.
Theo các giảng viên RMIT, các đơn vị giáo dục tại Việt Nam cần xem xét những tác động điều tiết này trong quá trình tích hợp AI. Việc triển khai các chiến lược giáo dục thúc đẩy tư duy phản biện phù hợp với từng nhóm tuổi và trình độ học vấn khác nhau sẽ là điều cần thiết.
Tiến sĩ Siriwardana cho biết: “Bằng cách thúc đẩy văn hóa học tập đề cao việc đặt câu hỏi và khuyến khích người học phản biện các thông tin do AI tạo ra, người dạy có thể trang bị tốt hơn cho người học sử dụng công nghệ một cách có ý thức, từ đó nâng cao năng lực tư duy phản biện của họ trong môi trường học tập được AI hỗ trợ”.
 |
(Trái qua phải) Phó giáo sư Agnis Stibe và Tiến sĩ Anushka Siriwardana (Hình: RMIT) |
Phó giáo sư Stibe gợi ý, một cách thiết thực để thúc đẩy tư duy phản biện ở người học là thiết kế các bài tập yêu cầu họ phát triển kỹ năng đặt câu hỏi (hay còn gọi là “prompt”) hiệu quả khi sử dụng công cụ GenAI. Mục tiêu cuối cùng là giúp người học đặt ít prompt hơn cho mỗi vấn đề mà vẫn nhận được thông tin phù hợp và sáng tạo.
Ví dụ, trong môn học thuộc ngành Digital Marketing tại RMIT, sinh viên có thể được giao nhiệm vụ tìm hiểu những sáng kiến marketing mới nhất dựa trên AI. Sinh viên có thể bắt đầu bằng cách đặt cho AI một câu hỏi tổng quát như: "Các xu hướng mới nhất trong lĩnh vực marketing dựa trên AI là gì?".
Sau đó, thay vì liên tục đặt những câu hỏi chung chung, sinh viên có thể tinh chỉnh yêu cầu của mình cụ thể hơn, chẳng hạn như: "Các công cụ AI đang được sử dụng như thế nào để cá nhân hóa trải nghiệm của khách hàng khi trong môi trường tiếp thị kỹ thuật số?”.
Cách tiếp cận này khuyến khích sinh viên tư duy phản biện về các câu hỏi mà họ đặt ra và những chi tiết tinh tế trong thông tin mà họ tìm kiếm. Thông qua bài tập này, sinh viên không chỉ học cách tương tác hiệu quả hơn với AI mà còn phát triển khả năng phân tích và ưu tiên thông tin, từ đó nâng cao kỹ năng tư duy phản biện.
“Điều quan trọng là phải đạt được cân bằng giữa AI và tư duy phản biện. Bằng cách dạy người học cách đặt câu hỏi, tinh chỉnh và phân tích nội dung do AI tạo ra, người dạy có thể biến GenAI thành một công cụ hiệu quả để khuyến khích học tập sâu hơn và trau dồi tư duy phản biện thay vì đơn thuần là một chiếc nạng đỡ”, Phó giáo sư Stibe kết luận.
