Chuã nhêåt 17/3/2024 11 Phoáng sûå LÕCH SÛ Ã NGHÒN NÙM Nhûnä g ngayâ àêuì thaná g Ba, trong chuyïnë du Xuên ài thùm thanâ h Cö í Loa va â söng Ca â Lö ì - con söng nguyïn mêuî trong truyïnå ngùnæ “Chayã ài söng úi” cuaã Nguyïnî Huy Thiïpå , chuná g töi tònh cú â àûúcå dû å höiå kená rï í ú ã Àöng Anh. Söng Ca â Lö ì nùmç canå h Àûúnâ g Yïn, ngöi lanâ g cö í phatá tñch cuöcå thi àöcå àaoá nayâ . Bïnë Cöcë nay khöng conâ nûaä , nhûng khöng khñ cuaã “con söng bïnë nûúcá mú manâ g va â buönì cö liïu, nûaã nhû chú â àúiå , nûaã nhû húnâ döiî ” thò vênî vêyå , thêmå chñ, ngay caã “muaâ hoa, trïn ngonå cêy gaoå mauâ ào ã xao xuyïnë la å lunâ g” trong vùn Nguyïnî Huy Thiïpå vênî gênì nhû àûúcå taiá hiïnå nguyïn venå . Chiïuì 11/3, tûcá ngayâ munâ g 2/2 êm lõch, lanâ g Àûúnâ g Yïn, xaä Xuên Nönå , Àöng Anh töí chûcá Lï î höiå kená rï.í Ngûúiâ lanâ g kï í laiå , lï î höiå nayâ múiá àûúcå phucå dûnå g tû â nùm 2001, sau 60 nùm thêtë truyïnì . Nha â nghiïn cûuá vùn hoaá dên gian Nguyïnî Thõ Hanå h cho biïtë : “Theo thênì pha ã cuaã àònh lanâ g, khi Hai Baâ Trûng phêtë cú â khúiã nghôa àaná h giùcå Àöng Haná (nùm 40-43 sau cöng nguyïn) thò ú ã lanâ g Àûúnâ g Yïn coá ba â Lï Hoa (conâ goiå la â A à Lû)å tuöií 17-18 tònh nguyïnå theo quên, lêpå nhiïuì cöng lao. Sau khi Hai Baâ Trûng thùnæ g trênå lïn ngöi vua, Hai Baâ phong tûúcá cho ba â Lï Hoa la â “Nû ä sû ã anh Phong”, “Tuïå Tônh phu nhên”. Thúiâ Lï Thaiá Tö í gia phong “Giamã uyïní cûúng nghõ”, thúiâ Nguyïnî Duy Tên tùnå g phong “Dûcå baoã trung hûng linh phu”â . Khi àêtë nûúcá thanh bònh, baâ Lï Hoa ve ã vang vï ì lanâ g, tö í chûcá lï î höiå kená rï í àïí lamâ tronâ böní phênå cuaã ngûúiâ con gaiá . Lï î kená rï í àûúcå chia lamâ hai phênì : phênì lï î chñnh laâ àamá rûúcá tronå g thï í àûa thênì hoanâ g lanâ g tû â àïnì vï ì àònh tï ë lï î va â phênì höiå gömì nhiïuì tro â chúi dên gian àùcå trûng cuaã àönì g bùnç g Bùcæ Bö å nhû thi cayâ , thi cêu ïcë h, bùtæ chacå h trong chum va â ca ã mötå phênì thi khaá la å la â chocå cho.á Kïtë thucá cacá phênì thi, ngûúiâ thùnæ g cuöcå se ä àûúcå cunâ g nû ä tûúná g lamâ lï î vinh quy baiá tö.í Cunâ g vúiá ào,á dên lanâ g tö í chûcá muaá hatá mûnâ g cho àöi trai taiâ gaiá sùcæ àa ä nïn duyïn. Traiã qua gênì 2000 nùm, lïî höiå kená rï í chó gianá àoanå 60 nùm do hoanâ canã h chiïnë tranh. Tûâ nùm 2001, noá àûúcå phucå dûnå g va â trú ã thanâ h mötå “àùcå sanã vùn hoaá ”, möiî nùm thu hutá hanâ g nghòn du khacá h àïnë tham gia. NHÛNÄ G TRO  CHÚI HIÏMË LAÅ Linh hönì cuaã lï î kená rï í la â bönë nhên vêtå chñnh gömì : Mêuî Ba â (me å ba â Lï Hoa, ngûúiâ àûúcå chonå àoná g Mêuî Ba â phaiã la â ngûúiâ àepå , gia àònh ïm êmë , con caiá song toanâ ), Àûcá Thaná h Ba â (ba â Lï Hoa) va â hai chanâ g rï í chia lamâ hai phe Bùcæ va â Hêuå . Khi lï î höiå kená rï í múiá àûúcå phucå dûnå g, öng Chu Trinh, ngûúiâ thu ã tû â cuaã àïnì Cö í Loa lucá êyë conâ khoeã nhiïuì lênì àa ä múiâ chuná g töi àïnë tham dûå cuöcå vui àöcå nhêtë vö nhõ nayâ . Öng Chu Trinh nguyïn laâ àöiå trûúnã g àöiå biïtå àönå g Hönì g Àûcá , la â lñnh trûcå tiïpë chõu sûå chó huy cuaã “öng tònh baoá ” Ta å Àònh Àï,ì giaiã ngu ä do bõ thûúng mêtë mötå bïn chên, öng tònh nguyïnå vï ì lamâ thu ã tû â ú ã Cö í Loa, la â mötå pho sû ã sönë g cuaã vunâ g àêtë Àöng Anh. Öng Trinh thuöcå lauâ tû â thï í lï,å trònh tû å cuaã lï î kená rï í cho àïnë nhûnä g lúiâ hatá noiá cuaã tûnâ g nhên vêtå trong lïî rûúcá . Ngöiì àocå laiå cho töi ghi êm, öng conâ tranh thuã giaiã thñch tûúnâ g tênå vò sao Àûcá Ba â noiá thï ë nayâ , Mêuî Ba â laiå noiá thïë kia. Nhiïuì nùm sau xem laiå lï î kená rï,í töi vênî co á thï í nhêmí theo mötå vaiâ àoanå . Vñ nhû, mú ã àêuì cuaã lï î höiå la â manâ vinh quy baiá tö.í Àûcá Thaná h Ba â Lï Hoa xuêtë hiïnå , chùpæ tay trûúcá ngûcå va â noiá : “Nhú â phucá dayâ cuaã tö í tiïn/ Quï nhaâ thanh bònh yïn lùnå g/ Con laâ Lï Hoa chiïnë thùnæ g trúã vï/ì Tiïnë g hatá ca vang khùpæ lanâ g quï”… Phaiã noiá thïm, trong lïî höiå nayâ coá mötå manâ muaá àûúcå cacá nha â nghiïn cûuá àaná h gia á la â “àónh cao cuaã nû ä quyïnì ” co á tïn “Cúiã vu á mo”. Nguyïn lai cuaã àiïuå muaá nayâ àûúcå giaiã thñch nhû sau: khi theo Hai Baâ Trûng àaná h giùcå , ba â Lï Hoa phaiã dunâ g mo cau àïí lamâ aoá giapá che ài toanâ bö å phênì ngûcå , gia ã lamâ con trai. Khi àêtë nûúcá àa ä khöng conâ boná g quên xêm lûúcå , mo cau àûúcå cúiã bo,ã tra ã laiå “thiïn tñnh nû”ä àï í nû ä tûúná g ài lêyë chönì g. Phênì muaá nayâ thûúnâ g do cacá em nho ã va â phuå nû ä àeo mùtå na å thï í hiïnå . Mötå thu á võ khacá nùmç ú ã phênì thi cuaã hai chanâ g trai tham gia kená rï.í Ho å àaiå diïnå cho phe Hêuå va â phe Bùcæ . Cacá diïnî viïn lênì lûútå ra sên khêuë va â “àêuë ” vúiá nhau bùnç g nhûnä g baiâ ve â ngên nga nhû hatá noiá khiïnë khaná gia ã nhiïuì lênì phaiã öì lïn vò nhûnä g cêu tûâ homá hónh. Kiïuí nhû khi phe Hêuå àï ì cû:ã “Da,å thên dûúiá khucá trïn dûnå g nïn mötå chû/ä Töi nay sûå thu ã chó trong lanâ g/ Tñnh khñ dõu danâ g thò ngöiì ú ã bïn Hêuå giapá a”å , thò phe Bùcæ àapá laiå ngay: “Da,å luná phuná mûa dêmì lêm thêm nhû chùnè g tanå h/ Töi nay cunä g manå h ma â laiå co á taiâ / Thu ã chó thû á hai ngöiì bïn àöng Bùcæ ”. Röiì cû á thï,ë giönë g nhû cacá liïnì anh liïnì chõ Quan hoå hatá àöië , Bùcæ - Hêuå dunâ g lúiâ le ä vûaâ homá hónh vûaâ sùcæ bená ma â bêtë phên thùnæ g baiå , cho àïnë khi Mêuî Ba â phaiã bûúcá ra phên giaiã : “Phe Hêuå phe Bùcæ àïuì taiâ / Thöng minh ûná g xû ã ai naoâ thua ai/ Bêy giúâ ta àö ë ca ã hai/ Thi cayâ , cêu ïcë h trûúcá àaiâ ta xem/ Ai thùnæ g thò ta ban khen/ Lêyë riïnì g chocå cho á ta benâ thûúnã g cho/ Bùtæ chacå h bònh tônh khöng lo/Thùnæ g cuöcå ta se ä mö í bo,â rûúcá con”. Kï ë àïnë , hai chanâ g trai lênì lûútå thi tûnâ g mön cho Ban giamá khaoã chêmë àiïmí . Tûúng ûná g vúiá möiî manâ thi, viïcå hatá noiá vênî àûúcå duy trò. Vaâ ngûúiâ xem nhû àûúcå mötå lênì nûaä traiã nghiïmå ca ã nghòn nùm lõch sûã vúiá nhûnä g cêu chuyïnå co á lúpá co á lang, coá vênì co á àiïuå , kiïuí nhû baiâ hatá cêu ïcë h: “ÏcË h kïu vang khùpæ gênì xa/ Anh tung möiì ngocå chùcæ la â truná g ngay/ Cênì cêu va â ca ã àiïuë cayâ / Möiì hoa anh nhûã àûúcå ngay cö mònh”. Theo giaiã thñch cuaã nha â nghiïn cûuá Nguyïnî Thõ Hanå h, têtë ca ã nhûnä g lúiâ thoaiå nayâ àïuì àûúcå dõch tûâ vùn banã chûä Haná va â hiïnå àûúcå lûu trûä taiå Sú ã Vùn hoaá Ha â Nöiå . Thi chocå cho á cunä g la â mötå tiïtë mucå àöcå la.å Luêtå chúi àûúcå goiá gonå trong mötå cêu ca dao: “Conå g giïnì g chocå cho á kïu to, ai ngûúiâ thùnæ g cuöcå vu á mo àûúcå vúiâ ”. Ngûúiâ lanâ g giaiã thñch, choá kõ giïnì g nïn ngûiã thêyë muiâ giïnì g thò noá ngêmå miïnå g khöng kïu. Àïì baiâ àùtå ra cho hai chanâ g rï í la â dunâ g conå g giïnì g chocå cho,á cho àïnë khi no á kïu thò thùnæ g. SÛCÁ SÖNË G CUAà MÖTÅ LÏ Î HÖIÅ Àònh lanâ g Àûúnâ g Yïn coá lõch sû ã hanâ g trùm nùm toaå trïn mötå khu àêtë rönå g ngay àêuì lanâ g. Sên àònh coá sûcá chûaá ca ã nganâ ngûúiâ ken dayâ khaná gia ã ba vonâ g trong ba vonâ g ngoaiâ . Öng Trênì Vùn Hiïnë , trûúnã g thön Àûúnâ g Yïn cho biïtë : Trûúcá khi lï î höiå kená rï í diïnî ra, viïcå chonå ngûúiâ tham gia laâ mêtë thúiâ gian nhêtë . Möiî nhên vêtå àïuì phaiã cên lïn àùtå xuönë g, tû â vai ba â Lï Hoa, Mêuî Ba,â hai chanâ g rï í cho àïnë ngûúiâ àoná g vai trêu cayâ , ïcë h… àïuì phaiã têpå luyïnå tû â trûúcá ào á hanâ g thaná g. Àiïuì àùcå biïtå la â ngûúiâ trong höiå khi di chuyïní chó ài bûúcá mötå bùnç g chên traiá . Theo öng Hiïnë giaiã thñch, hanâ h àönå g ngûúcå àúiâ nayâ amá chó nhûnä g viïcå ñt thêyë , kho á lamâ , nhû laâ viïcå “cocå ài tòm trêu” tûâ cacá h àêy hanâ g nghòn nùm laâ rêtë hiïmë . Thûcå chêtë , lï î höiå kená rï í khöng chó goiá gonå trong ngayâ 2/2 êm lõch. Trûúcá höiå , vaoâ ngayâ 25 thaná g Chapå hanâ g nùm, lanâ g conâ co á hoatå àönå g mö í lúnå – goiå laâ “öng bïuå ,” chiïuí theo tñch xûa khi baâ Lï Hoa vïì lanâ g khao quên. “Öng bïuå ” sau khi möí ra àûúcå chia àïuì cho àanâ öng trong möiî gia àònh. “Àïnë nay lanâ g vênî giû ä tucå nayâ , àaä chia “öng bïuå ” la â phaiã chia àïuì , chia àu.ã Nha â naoâ co á con trai lamâ viïcå ú ã xa, àïnë Tïtë phaiã vï ì àï í thu å löcå . Nhú â quaná triïtå thï ë ma â tinh thênì höiå lanâ g àûúcå gòn giû ä bao lêu nay”, öng Trênì Vùn Hiïnë cho biïtë . Àûúcå biïtë , hiïnå lï î höiå kená rï í lanâ g Àûúnâ g Yïn, xaä Xuên Nönå , huyïnå Àöng Anh àang trong quaá trònh xêy dûnå g höì sú àï í ghi danh Di sanã vùn hoaá phi vêtå thï í quöcë gia. n [ HA Å ÀAN ] Trùm nghòn nùm trûúcá , chuyïnå hön nhên cuaã ngûúiâ Viïtå vênî chõu anã h hûúnã g nùnå g nï ì tû â chï ë àöå phu å quyïnì : chó coá nha â trai chonå nha â gaiá . Nhûng ngay tû â khi ào,á ú ã Àöng Anh, Haâ Nöiå àa ä co á lï î höiå kená rï í àöcå nhêtë vö nhõ: nhaâ gaiá cöng khai mú ã thi àï í chonå chönì g. Ngûúiâ àûúcå chonå àoná g vai nûä tûúná g Lï Hoa nùm nay laâ em Nguyïnî Diïpå Trucá (20 tuöií ) BAOÁ TIÏNÌ PHONG PHATÁ HAN H TÊTË CA à CACÁ NGAY TRONG TUÊNÌ Lïî höåi keán rïí àöcå nhêët vö nhõ úã Viïtå Nam Hai chanâ g rï í thi bùtæ chacå h trong chum Phênì thi trêu cayâ cênì túiá ba diïnî viïn, trong àoá hai thanh niïn àoná g vai trêu Manâ muaá “Cúiã vu á mo” ANH: DUY PHAMÅ Ã
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==