Quách Quảng Xương, tỷ phú được ví như Warren Buffett của Trung Quốc, hôm qua bất ngờ xuất hiện trở lại trong cuộc họp thường niên của công ty Fosun International tại Thượng Hải, ba ngày sau khi có tin ông bị bắt giữ để hỗ trợ cuộc điều tra của cảnh sát. Không đề cập bất cứ điều gì liên quan tới cuộc điều tra, ông Quách chỉ tập trung vào những vấn đề chuyên môn của công ty, Strait Times dẫn lời nguồn tin giấu tên cho biết.
Quách, 48 tuổi, là người giàu thứ 17 Trung Quốc, với tài sản ròng khoảng 5,6 tỷ USD, theo Bloomberg. Ông là thành viên của Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc. Tập đoàn Fosun mà ông đứng đầu tham gia vào nhiều lĩnh vực, trong đó có dược phẩm, bất động sản, khai mỏ và cả giải trí. Hồi tháng 8, Quách trở thành tâm điểm chú ý của dư luận sau khi bị nêu tên trong một vụ án tham nhũng ở Thượng Hải. Theo truyền thông nhà nước Trung Quốc, Quách bị nghi ngờ "giúp đỡ" giám đốc một công ty nhà nước để đổi lấy lợi ích.
Chưa rõ số phận của tỷ phú này sẽ ra sao song việc ông biến mất mà không có lý do rõ ràng đã kịp khuấy đảo một làn sóng hoài nghi ở Trung Quốc. Giới đầu tư, kinh doanh cùng các nhà phân tích suy đoán, dường như chiến dịch chống tham nhũng "đả hổ diệt ruồi" do Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình khởi xướng đang bắt đầu tìm kiếm các mục tiêu mới - những tài phiệt có máu mặt trong khối tư nhân và ngành tài chính, đặc biệt là trước bối cảnh thị trường chứng khoán Trung Quốc vừa có bước tụt dốc thê thảm.
Citic Securities, công ty môi giới chứng khoán lớn nhất Trung Quốc, hồi đầu tháng thông báo không thể liên lạc với hai giám đốc điều hành của họ sau khi có các báo cáo rằng nhà chức trách yêu cầu những người này hỗ trợ điều tra.
Một số quản lý cấp cao của công ty trên cũng bị bắt giữ từ hồi tháng 8. Đây là một phần trong kế hoạch mà theo Xinhua là nhằm tập trung làm rõ "các cáo buộc về giao dịch nội gián và cố tình rò rỉ thông tin".
Guotai Junan International, một công ty môi giới chứng khoán của nhà nước, tháng trước cho hay họ cũng không thể liên lạc được với ông Yim Fung, giám đốc điều hành công ty.
Theo Ronald Wan, giám đốc điều hành công ty Partners Capital International ở Hong Kong, vụ việc của ông Quách rõ ràng là dấu hiệu cho thấy nhà chức trách đang mở rộng phạm vi xem xét ra ngoài khu vực doanh nghiệp nhà nước. Động thái này khiến các nhà đầu tư thêm phần hoang mang.
"Rất nhiều công ty sẽ nằm trong danh sách bị điều tra và điều này như một hồi chuông cảnh báo đối với nhà đầu tư", Wan đánh giá.
Theo Steve Tsang, chuyên gia về chính trị Trung Quốc tại Đại học Nottingham, Anh, các tài phiệt kinh doanh ở Trung Quốc thường ít khi nhận được thiện cảm từ chính quyền. Thay vào đó, họ đóng vai trò như một công cụ để các lãnh đạo nhà nước đạt được những mục đích riêng của mình, trong đó quan trọng hơn cả là tiếp sức để giúp họ duy trì quyền lực.
"Các tài phiệt bản thân họ không phải là mục tiêu của chiến dịch chống tham nhũng. Nhưng họ có thể trở thành mục tiêu của chính quyền nếu họ có những hành động phương hại đến lợi ích cốt lõi của đảng, điển hình như việc gây mất ổn định nền kinh tế", ông Tsang nói.
Tuy nhiên, bà Anne Stevenson-Yang, đồng sáng lập công ty tư vấn đầu tư J Capital Research ở Bắc Kinh, cho rằng khu vực tài chính và kinh doanh từ lâu đã nằm trong tầm ngắm và những biến động trên thị trường chứng khoán Trung Quốc năm qua là thời cơ tốt để chính quyền phát động điều tra tham nhũng đối với ngành này.
Ở một nền kinh tế mà các doanh nghiệp nhà nước chiếm ưu thế như Trung Quốc, không ít doanh nhân phải thực hiện các giao dịch ngầm với quan chức nhà nước để đổi lại những giấy phép quan trọng hay các hợp đồng béo bở, ông Zhang Tianyu, chuyên gia về quản trị doanh nghiệp tại Đại học Trung Quốc của Hong Kong, cho hay.
"Chính vì thế, các doanh nghiệp mới gặp rắc rối với chiến dịch chống tham nhũng", Zhang nói.
Minh chứng điển hình cho thực tế này là trường hợp của tỷ phú ngành khai khoáng Lưu Hán. Ông từng là người giàu thứ 230 ở Trung Quốc nhưng hồi tháng hai phải chịu án tử hình với cáo buộc giết người và điều hành một băng đảng "kiểu mafia", theo cách gọi của truyền thông Trung Quốc.
Lưu cũng làm giàu chủ yếu dựa vào việc cấu kết với tham quan, trong đó có cựu ủy viên thường vụ Bộ Chính trị Chu Vĩnh Khang, người lĩnh án chung thân hồi tháng 6 vì tham nhũng và làm lộ bí mật quốc gia. Nhờ mối quan hệ rộng lớn trong giới quan chức tỉnh và trung ương, tập đoàn Hán Long của Lưu giành được nhiều hợp đồng và các dự án lớn. Theo Xinhua, đến năm 2013, tổng tài sản của Lưu lên đến 40 tỷ nhân dân tệ (6,6 tỷ USD).
Tỷ phú Từ Minh, người chết trong tù hôm 4/12, cũng là một trong những doanh nhân giàu lên nhờ cấu kết với quan chức chính phủ. Từ Minh có mối quan hệ gần gũi với gia đình Bạc Hy Lai, cựu ủy viên Bộ Chính trị và bí thư thành ủy Trùng Khánh. Mối liên kết này được cho là đã giúp Từ mở rộng đế chế kinh doanh và tăng khối tài sản cá nhân lên đến hơn một tỷ USD. Có thời gian Từ còn trở thành người giàu có thứ 8 Trung Quốc.
Dù vậy, nhà phân tích Ma Jingren từ Đại học Thâm Quyến lưu ý các cuộc điều tra gần đây không nên được nhìn nhận như một mũi dùi chĩa vào các mục tiêu thuộc ngành tài chính, kinh doanh hay khu vực tư nhân bởi tỷ lệ tham nhũng trong giới này được cho là vẫn còn tương đối thấp.
Chỉ có hơn 1% số tỷ phú góp mặt trong danh sách những người giàu nhất Trung Quốc của tạp chí Hurun Report trong 17 năm qua phải đi tù vì cáo buộc hối lộ, rửa tiền hay tội phạm kinh tế.
Trên trang web của mình, Hurun Report cho biết mới có 35 trong số hơn 3.000 tỷ phú mà tạp chí này giới thiệu trong Danh sách Người giàu Hurun gặp vướng mắc với pháp luật. Con số vi phạm lớn nhất, 11 người, thuộc về các tài phiệt ngành bất động sản, tiếp sau đó là các quản lý ngành tài chính với 9 người.
Theo Rupert Hoogewerf, người sáng lập Hurun, số lượng các tỷ phú bị điều tra hoặc có hành vi tham nhũng thấp hơn rất nhiều so với số lượng quan chức chính phủ hay lãnh đạo các tập đoàn nhà nước.
"Những thương vụ mua lại hay sáp nhập doanh nghiệp là nơi tiềm ẩn nhiều cơ hội cho các hành vi tham nhũng. Vì thế, cũng là lẽ tự nhiên khi chiến dịch chống tham nhũng điều tra cả các doanh nhân", ông Ma nhấn mạnh. "Cơ quan nhà nước và doanh nghiệp tư nhân nên được áp dụng cùng một tiêu chuẩn trong sạch".
