Cụ rùa Hồ Gươm thuộc loài rùa Hoàn Kiếm (còn gọi là giải Thượng Hải khổng lồ) được ghi nhận là loài rùa quý hiếm nhất thế giới. Loài rùa từng phân bố ở một vùng rộng lớn từ phía nam sông Trường Giang (Trung Quốc) đến miền Bắc nước ta. Tại Việt Nam, loài rùa khổng lồ này từng có mặt ở 18 tỉnh, thành phố, phủ rộng từ Bắc bộ đến Bắc Trung bộ.
Quá trình săn bắt của con người khiến loài rùa này đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Thời điểm cụ rùa Hồ Gươm chết (tháng 1/2016), cả thế giới chỉ còn 3 cá thể cùng loài gồm một cá thể ở Hồ Đồng Mô, được phát hiện năm 2007. Hai cá thể còn lại sống ở vườn thú Tô Châu (Trung Quốc). Cặp rùa này gồm một cá thể cái và cá thể đực đã được ghép đôi sinh sản từ năm 2008 nhưng các nỗ lực nhân giống vẫn chưa thành công do trứng rùa không được thụ tinh. Các chuyên gia cho rằng do cá thể đực đã quá già. Đến nay nhiều thông tin vẫn ghi nhận còn 3 cá thể rùa Hoàn Kiếm trên thế giới.
Tuy nhiên, những phát hiện liên tiếp trong năm 2018 đã cho thấy, còn ít nhất 5 cá thể rùa Hoàn Kiếm trên thế giới. Hai cá thể mới được phát hiện gồm một cá thể ở Hồ Xuân Khanh, Hà Nội và một cá thể nữa ở hồ Đồng Mô.
Cá thể rùa Hoàn Kiếm ở hồ Xuân Khanh được công bố phát hiện vào tháng 4/2018, sau khi chuyên gia người Mỹ, Tiến sỹ Caren Goldberg thuộc Đại học bang Washington phân tích hàng trăm mẫu nước bằng kỹ thuật Gen môi trường (eDNA) trong việc tìm kiếm loài rùa này. eDNA là một kỹ thuật mới được nghiên cứu và ứng dụng trong nghiên cứu rùa và động vật hoang dã. Được biết, một công bố khoa học quốc tế về việc tìm ra cá thể rùa Hoàn Kiếm thứ 4 sẽ được công bố trong thời gian tới.
Ngoài cá thể ở hồ Xuân Khanh, ngày 6/8/2018, khi cán bộ của ATP đang chụp ảnh cá thể rùa Hoàn Kiếm vẫn thường quan sát được thì một cá thể khác nhỏ hơn xuất hiện ở khoảng cách khoảng 50m từ thuyền quan sát. Khi đó, hai cá thể này cách nhau khoảng 100m. Nhóm nghiên cứu đã quan sát và ghi nhận được một số đặc điểm của cá thể này như màu vàng nổi bật trên đầu, mũi ngắn và kích thước tương ứng với ước lượng trọng lượng khoảng 40kg.
Đại diện ATP cho rằng, cần thêm những hình ảnh và nghiên cứu để khẳng định đây là cá thể rùa Hoàn Kiếm thứ 5 trên thế giới. Song điều này cũng mở ra hy vọng có thêm rùa Hoàn Kiếm trong tự nhiên bởi loài rùa này vốn có tập tính bí ẩn, thường dành phần lớn thời gian ngâm mình dưới nước sâu ở những vùng rộng lớn.
