Khủng hoảng thiếu người xem
Hội thảo 50 năm chặng đường đổi mới của nghệ thuật sân khấu Việt Nam (1975-2025) do Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam tổ chức ngày 3/10, tại Ninh Bình. Đây là một trong những hoạt động hướng về Ngày Sân khấu Việt Nam (12/8 âm lịch).
Phát biểu khai mạc, NSND Trịnh Thúy Mùi - Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam - khẳng định hội thảo là hoạt động thiết thực nhằm tổng kết những thành công, đóng góp cũng như hạn chế, yếu kém của sân khấu Việt Nam trong phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc 50 năm qua, đặc biệt, khi đất nước đang bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
“Trong thời gian ngắn, ban tổ chức hội thảo đã nhận được gần 30 tham luận công phu, tâm huyết với nhiều đánh giá, tổng kết, đề xuất thẳng thắn, mới mẻ, táo bạo của các tác giả, đạo diễn, nghệ sĩ biểu diễn, lãnh đạo các đơn vị cùng các nhà nghiên cứu, lý luận sân khấu”, NSND Trịnh Thúy Mùi nêu.
Tại hội thảo, các đại biểu phần lớn đồng tình nghệ thuật sân khấu thông qua những tác phẩm vừa giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, vừa nỗ lực tiếp cận những tinh hoa của nền nghệ thuật tiên tiến trên thế giới. Bên cạnh đó, đội ngũ văn nghệ sĩ đã đoàn kết một lòng sáng tạo ra nhiều tác phẩm có nội dung sâu sắc, hướng tới giá trị chân - thiện - mỹ, góp phần nâng cao đời sống tinh thần của người dân.
Tuy nhiên, bước vào thời kỳ phát triển mới, nghệ thuật sân khấu đang đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Trong đó, việc thu hút khán giả đến xem, thưởng thức các tác phẩm nghệ thuật sân khấu vẫn là thách thức lớn.
TS. Trần Thị Minh Thu - Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam - cho rằng nghệ thuật sân khấu còn yếu kém về sức cạnh tranh trên thị trường nghệ thuật. Điều này dẫn đến việc sân khấu rơi vào khủng hoảng thiếu người xem.
“Việc thiếu các tài năng trẻ, ngôi sao, thiếu lực lượng sáng tác, dàn dựng riêng cho thể loại, chìm đắm vào đề tài quá khứ và sa đà dựng vở cũ, thiếu những sáng tạo mới, thiếu những vở diễn mang hơi thở của thời đại và mang tầm vóc thời đại, thiếu kinh phí đầu tư cho quảng bá, marketing, cơ sở vật chất lạc hậu… đã làm sân khấu Việt Nam thiếu người xem và yếu năng lực cạnh tranh với các loại hình giải trí khác trên thị trường công nghiệp văn hóa”, TS. Trần Thị Minh Thu nêu.
Ngoài ra, nguồn nhân lực thừa về số lượng, thiếu về chất lượng của ngành sân khấu đang gây ra áp lực rất lớn cho ngành. Chất lượng của các vở diễn cũng cần được quan tâm hơn cả.
“Cuộc sống hiện thực đang thay đổi từng ngày, nhưng sân khấu vẫn ‘chìm đắm’ trong quá khứ. Dẫu biết rằng, đề tài lịch sử, dã sử, dân gian, huyền thoại… cũng quan trọng. Tuy nhiên, khán giả vẫn cần đến những vở diễn phản ánh trực tiếp cuộc sống của chính họ trên sân khấu. Việc đi vào đề tài hiện đại cũng là cách để làm mới sân khấu, thu hút khán giả, nhất là khán giả trẻ”, TS. Trần Thị Minh Thu cho biết.
Bên cạnh đó, việc sáp nhập các đơn vị nghệ thuật sân khấu chuyên nghiệp ở các địa phương cũng khiến các đơn vị này bị rơi vào tình trạng hoạt động cầm chừng, không có doanh thu. Công tác bảo tồn bị coi nhẹ, cơ sở vật chất của các đoàn, nhà hát nghèo nàn, lạc hậu... cũng khiến nghệ thuật trở nên lu mờ giữa bức tranh công nghiệp văn hóa đầy màu sắc.
Đổi mới để tạo sức hút
NSND Vũ Ngoạn Hợp - nguyên Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam - thẳng thắn chỉ ra công tác marketing tại các nhà hát, sân khấu hiện nay còn thiếu và yếu, đặc biệt ở ngành nghệ thuật xiếc.
"Đa số các đơn vị nghệ thuật không có phòng marketing độc lập mà chỉ có một bộ phận nhỏ nằm trong phòng nghệ thuật biểu diễn. Điều này dẫn đến việc hoạt động nghiên cứu thị trường không được tiến hành thường xuyên, các yếu tố như sản phẩm, giá cả, địa điểm biểu diễn, hệ thống bán vé và truyền thông marketing chưa được sử dụng đồng bộ và hiệu quả. Sự thiếu hụt này hạn chế khả năng tiếp cận khán giả mới và cạnh tranh trên thị trường giải trí hiện đại", NSND Vũ Ngoạn Hợp nói.
Ông khẳng định các nhà hát, sân khấu cần nhìn nhận rõ ràng vấn đề này và đầu tư, hoạch toán chi phí cho công tác truyền thông, quảng bá cho nhà hát cũng như các vở diễn của mình.
Chia sẻ giải pháp gia tăng sức hấp dẫn của sân khấu với khán giả hiện đại, NSND Trung Hiếu - Giám đốc Nhà hát Kịch Hà Nội - cho rằng cần ứng dụng công nghệ dàn dựng các tác phẩm sân khấu, tổ chức nhiều cuộc thi, liên hoan để khuyến khích các tác giả trẻ, đạo diễn trẻ thử sức, làm mới ngôn ngữ sân khấu, chủ động hơn trong tiếp cận khán giả, đưa kịch nói vào học đường, đẩy mạnh hợp tác với các tổ chức, doanh nghiệp để tổ chức biểu diễn ngoài nhà hát…
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội - khẳng định để nghệ thuật sân khấu Việt Nam sẽ trở thành một ngành công nghiệp văn hóa thực thụ, trước hết, cần một hành lang pháp lý đủ mạnh, có thể kể đến Luật Hoạt động nghệ thuật với tầm nhìn dài hạn để bảo đảm sân khấu có địa vị pháp lý rõ ràng. Bên cạnh đó, cần áp dụng cơ chế đặt hàng các tác phẩm có giá trị lịch sử, giáo dục, đồng thời khuyến khích xã hội hóa và hợp tác công tư trong đầu tư nhà hát.
Vị chuyên gia này cho rằng cần có chính sách đãi ngộ nghệ sĩ đặc thù, song hành với đào tạo và phát triển khán giả. Việc thành lập quỹ hỗ trợ sáng tác nhằm khích lệ tác giả trẻ, chủ động đưa vở diễn Việt Nam ra thế giới, đồng thời mời các đoàn nghệ thuật quốc tế đến Việt Nam… cũng cần được chú trọng trong thời gian tới.