Tiền Phong: Cuộc họp này có bàn cụ thể về mối quan hệ giữa ASEAN và Trung Quốc hay không? Nếu có, khía cạnh nào đã được đề cập, thưa ông?
Cuộc họp bàn rất nhiều vấn đề nhưng tập trung vào 3 khía cạnh: làm sao để thúc đẩy được những lợi ích của ASEAN trong khu vực; làm sao ứng xử tốt nhất theo lợi ích của ASEAN với các nước lớn và làm sao để ứng xử và ứng phó với các thách thức đã đặt ra.
Trong vấn đề vai trò trung tâm của ASEAN, vấn đề tương tác của ASEAN trong quan hệ với các nước lớn được bàn đến ở ba khía cạnh.
Thứ nhất là quan hệ của ASEAN với từng nước lớn như Trung Quốc, Mỹ, Nhật, Hàn Quốc… Cho đến nay, tất cả các nước đối tác của ASEAN đều rất coi trọng quan hệ hợp tác với ASEAN cũng như vai trò của ASEAN trong khu vực.
Thứ hai, các nước lớn khi tương tác với nhau chưa chắc đã song trùng với lợi ích của ASEAN. ASEAN khi quan hệ với các đối tác đó cần thể hiện được tiếng nói, bảo vệ lợi ích của mình mà vẫn được các nước đối tác chấp nhận.
Thứ ba, giữa các nước đối tác không phải lúc nào họ cũng hợp tác mà còn cạnh tranh nhau, có thể dẫn tới những tác động nghịch đến hòa bình, ổn định và an ninh trong khu vực. Vấn đề ASEAN cần có tiếng nói ra sao trong những tình huống đó.
Ví dụ, quan hệ giữa ASEAN với hai đối tác rất quan trọng là Trung Quốc và Mỹ được bàn bạc để tìm ra cách vừa duy trì được môi trường hòa bình khu vực vừa giúp đỡ ASEAN phát triển và xây dựng cộng đồng. Tuy nhiên, vì giữa 2 nước này có sự cạnh tranh với nhau, thậm chí Trung Quốc còn nghĩ rằng Mỹ đang tìm cách kiềm chế Trung Quốc, nên ASEAN phải thể hiện được vai trò của mình là không liên kết với bên này để chống bên kia, nhưng đồng thời cũng bày tỏ tiếng nói của khối khi có những vấn đề phức tạp, ảnh hưởng đến lợi ích của khối xảy ra.
Thứ trưởng Ngoại giao Phạm Quang Vinh ngày 27/6 trao đổi với báo giới bên lề cuộc họp. Ảnh: Trúc Quỳnh Tiền Phong: Khi có sự cố xảy ra, làm sao để ASEAN có thể duy trì vai trò trung tâm của mình? Có sáng kiến nào được đưa ra trong cuộc họp?
Có rất nhiều sự cố, thách thức có thể xảy ra. Trong những thách thức phi truyền thống như trận bão Haiyan, rõ ràng, ASEAN có vai trò nhưng chưa đủ. ASEAN sẽ phải bàn về cơ chế ứng phó với thiên tai, cơ chế trực tiếp giúp đỡ nhanh nhất khi có thiên tai xảy ra.
Đối với những vấn đề nảy sinh ở khu vực, chắc chắn ASEAN sẽ đề xuất cách thức tham vấn kịp thời để có tiếng nói chung khi có sự cố. ASEAN hoạt động trên cơ chế tham vấn và đồng thuận, vấn đề làm sao để đẩy mạnh được quá trình đi đến đồng thuận, duy trì được sự đoàn kết của ASEAN cũng được bàn đến trong hôm nay với nhiều khía cạnh khác nhau.
Tại cuộc họp hôm nay, có đề nghị được đưa ra là trong quan hệ với nội bộ ASEAN cũng như trong quan hệ với các nước đối tác, ASEAN cần sử dụng, xây dựng được những văn bản trở thành giá trị chung, phản ánh quan điểm của ASEAN để làm cơ sở cho quan hệ của ASEAN với các đối tác. Giữa 18 nước thành viên của Hội nghị Cấp cao Đông Á có lẽ cũng cần xây dựng một bộ quy tắc ứng xử nào đó cho cả khu vực.
Cần tham vấn nhiều hơn
Lao Động: Cuộc họp diễn ra vào thời điểm căng thẳng biển Đông đang leo thang, đặc biệt việc Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan trong vùng biển Việt Nam. Phản ứng của các nước về vấn đề này thế nào? ASEAN sẽ tìm được tiếng nói chung và thể hiện vai trò trung tâm ra sao?
Chúng ta nên nhìn nhận vấn đề này từ góc độ khu vực, với nhiệm vụ phải bảo vệ an ninh, an toàn hàng hải, phải bảo đảm thực hiện Tuyên bố về ứng xử của các bên ở biển Đông (DOC) và tuân thủ Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển. Cần có cả phản ứng ngắn hạn và dài hạn. Ngắn hạn là khi sự việc xảy ra thì bày tỏ quan ngại, và ASEAN đã làm việc này vào ngày 10/5 ở Myanmar cùng nhiều văn kiện cấp cao trong dịp đó. Và trong cuộc họp này, chúng tôi tính xem với tuyên bố như vậy, ASEAN cần thúc đẩy gì nữa để các bên cùng chia sẻ và thực hiện.
Về tầm dài hạn, dường như những cơ chế của luật pháp quốc tế, những khuôn khổ quy định của khu vực đã có, nhưng làm sao để bảo đảm thực thi một cách hiệu quả nhất. Việt Nam và các quốc gia ASEAN khác đang bàn, đặc biệt là về thực thi DOC. Trong DOC có 10 quy định, nhưng thiếu một cái lớn nhất là cơ chế đảm bảo thực hiện nghiêm túc những quy định này.
Chẳng hạn, Điều 5 của DOC quy định không cho phép làm phức tạp tình hình. Trong khi đó, việc đưa giàn khoan và tàu vào không chỉ trái với luật pháp quốc tế mà còn trái với cả DOC. Làm sao để có một quy chế để đảm bảo thực hiện những quy định của DOC như vậy.
Cuộc họp này sẽ bàn vấn đề này, và chắc chắn ASEAN sẽ bàn tiếp với Trung Quốc. Bộ quy tắc ứng xử ở biển Đông (COC) phải dựa trên và phát huy được những nguyên tắc tích cực đã có trong DOC, nhưng phải bổ sung những gì DOC còn thiếu. DOC là một tuyên bố chính trị, vậy người ta cần một bộ quy tắc có giá trị ràng buộc, tốt nhất là ràng buộc pháp lý. ASEAN đã chia sẻ điều này và chắc chắn sẽ trao đổi với Trung Quốc.
Tuổi Trẻ: Để duy trì vai trò trung tâm của ASEAN, phải có sự đoàn kết. Thứ trưởng đánh giá thế nào về sự đoàn kết trong ASEAN trước những sự cố, đặc biệt là vấn đề tranh chấp chủ quyền?
Chúng ta cần hiểu chung vai trò trung tâm và đoàn kết ASEAN. Các quốc gia ASEAN có chung mục tiêu là thống nhất hoạt động trên một số nguyên tắc. Tuy nhiên, không phải trong bất kỳ vấn đề nào, lợi ích quốc gia của các nước thành viên cũng song trùng với nhau. Bất kỳ vấn đề nào cũng tồn tại điểm chung và điểm khác biệt trong ASEAN. Điều quan trọng nhất là khi nảy sinh vấn đề của khu vực, ASEAN cần có tiếng nói chung.
Trong cuộc họp lần này, ASEAN bàn nhiều về vấn đề trên. Trong ASEAN tồn tại những lợi ích chính trị - xã hội khác nhau, nhưng cũng cùng chia sẻ lợi ích chung. Vì thế, vấn đề đặt ra là làm sao khi một vấn đề xảy ra, tất cả các nước ASEAN đều coi đó là mối quan tâm chung của mình để từ đó đưa ra phản ứng thích hợp.
Nếu muốn đúng phương cách ASEAN, nếu muốn tăng cường tính đồng thuận thì cần tham vấn nhiều hơn. Chỉ có tham vấn, các nước mới hiểu được nhau, hiểu được khía cạnh của mối quan tâm chung và thấy được rằng cần phải kết hợp giữa lợi ích quốc gia và khu vực. Đặc biệt, chỉ có thông qua tham vấn mới giúp đứng trên cương vị và lập trường của một nước ASEAN mà không ngại cấn cá với một nước lớn nào đó.
Quan điểm của ASEAN về biển Đông rất rõ ràng
Chủ tịch cuộc họp, ông U Aung Lynn, Vụ trưởng Vụ ASEAN kiêm trưởng phái đoàn SOM ASEAN của Myanmar, cho biết, cuộc họp lần này không phải về vấn đề biển Đông, mà tập trung vấn đề vai trò trung tâm của ASEAN.
“Nhưng tôi muốn khẳng định, quan điểm của ASEAN về vấn đề biển Đông rất rõ ràng. Chúng ta đã có nguyên tắc 6 điểm về vấn đề biển Đông. Chúng tôi cũng đang theo sát diễn biến tình hình trên biển Đông. Đối với các diễn biến gần đây, ASEAN đã thể hiện sự quan ngại sâu sắc. Đó là quan điểm chung của ASEAN, ông U Aung Lynn nói.
Vị quan chức Myanmar phủ nhận ý kiến cho rằng, quá trình thương lượng tiến tới COC giữa ASEAN và Trung Quốc đang chững lại. “Các điều phối viên ASEAN vẫn đang làm việc chặt chẽ với Trung Quốc. Cách đây vài ngày đã diễn ra cuộc họp trên đảo Bali của Indonesia, về việc thúc đẩy quá trình chuẩn bị tiến tới COC. Quá trình này vẫn đang tiến triển giữa ASEAN và Trung Quốc”, ông U Aung Lynn nói.
