Trong công hàm gửi đến Tổng thư ký Liên Hợp Quốc ngày 19/1, Phái đoàn thường trực Nhật Bản nói rằng việc “Trung Quốc vẽ các đường cơ sở quanh những đảo và đá trên Biển Đông” không đáp ứng được những điều kiện đặt ra trong Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) 1982.
Nhật cũng cáo buộc Trung Quốc hạn chế tự do hàng hải và tự do bay trên Biển Đông. Yêu sách của Bắc Kinh trên hầu hết vùng biển này đã bị Tòa trọng tài quốc tế bác bỏ trong phán quyết đưa ra năm 2016, trong đó khẳng định những cấu trúc chỉ nổi khi thủy triều xuống thì không có lãnh hải. “Trung Quốc không chấp nhận phán quyết và khẳng định rằng họ có “chủ quyền” trên vùng biển xung quanh và vùng trời trên những cấu trúc chỉ nổi khi thủy triều thấp”, Công hàm của Nhật nói. “Thực tế là Trung Quốc đã phản đối quyền tự do bay của máy bay Nhật Bản ở khu vực đá Vành Khăn và cố hạn chế tự do bay trên Biển Đông”, công hàm viết.
Đá Vành Khăn thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam đã bị Trung Quốc chiếm đóng và biến thành một căn cứ quân sự. Dù trước đây thúc giục Bắc Kinh công nhận phán quyết nhưng hiếm khi Nhật Bản công khai phản đối các hoạt động của Trung Quốc trên Biển Đông, trong khi Tokyo cũng có tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc trên biển Hoa Đông.
Công hàm được công bố vài giờ trước cuộc tham vấn cấp cao về các vấn đề biển giữa Trung Quốc và Nhật Bản, trong đó các nhà ngoại giao Nhật Bản phản đối sự hiện diện gia tăng của các tàu hải cảnh Trung Quốc gần quần đảo Senkaku, nơi Trung Quốc cũng có yêu sách và gọi là Điếu Ngư.
Chen Xiangmiao, một học giả tại Viện nghiên cứu quốc gia về Nam Hải của Trung Quốc, nói rằng thời điểm Nhật Bản gửi công hàm rất đáng chú ý. “Đây có thể là cách để Nhật Bản tăng vị thế của mình trong các cuộc đàm phán (trên biển Hoa Đông) với Trung Quốc. Vì Nhật Bản và Mỹ là đồng minh thân cận, quan điểm cứng rắn hơn của Nhật trên Biển Đông sẽ được Mỹ hoan nghênh, dù là chính quyền Trump hay chính quyền Biden”, SCMP dẫn lời ông Chen.
Công hàm của Nhật Bản tiếp nối công hàm của hàng loạt quốc gia gồm Mỹ, Úc, Anh, Pháp và Đức, cùng các nước liên quan khác gồm Indonesia hay Philippines.
“Việc Nhật Bản tham gia liên minh pháp lý quốc tế làm tăng sức nặng cho phán quyết năm 2016”, ông Yoichiro Sato, giáo sư về an ninh Ấn Độ - Thái Bình Dương tại ĐH châu Á - Thái Bình Dương Ritsumeikan ở Nhật Bản, đánh giá.
Tìm kiếm bảo đảm của Mỹ
Trong bối cảnh căng thẳng Trung - Nhật tiếp tục nóng ở Hoa Đông, tân cố vấn an ninh quốc gia Mỹ vừa khẳng định hiệp ước quốc phòng giữa Washington và Tokyo áp dụng cả với quần đảo Senkaku/Điếu Ngư, nghĩa là Mỹ có nghĩa vụ bảo vệ Nhật Bản cả trong trường hợp quần đảo này bị tấn công.
Trong cuộc điện đàm dài 30 phút và là tiếp xúc chính thức đầu tiên giữa quan chức cấp cao hai nước từ sau khi Tổng thống Mỹ Joe Biden nhậm chức hôm 20/1, cố vấn ninh quốc gia của Nhà trắng Jake Sullivan và người đồng cấp Nhật Bản Shigeru Kitamura tái khẳng định tầm quan trọng của quan hệ đồng minh, báo Nikkei Asia đưa tin.
Ông Sullivan nói rằng Mỹ phản đối bất kỳ hành động đơn phương nào nhằm làm tổn hại đến sự quản lý của Nhật Bản đối với quần đảo Senkaku/Điếu Ngư và Washington cam kết với nghĩa vụ được nêu trong hiệp ước, theo nội dung về cuộc điện đàm được chính phủ Nhật thông báo.
Cuộc điện đàm được thực hiện theo đề nghị của phía Tokyo, thể hiện nỗ lực của Tokyo nhằm chắc chắn rằng chính quyền Biden chia sẻ chung suy nghĩ và mục tiêu trong những vấn đề chủ chốt của quan hệ đồng minh. Nhật Bản hy vọng chính quyền Biden sẽ tiếp tục ủng hộ khái niệm Ấn Độ - Thái Bình Dương mở và tự do mà Tokyo và Washington đã thúc đẩy trong mấy năm qua. Trong cuộc điện đàm, hai bên khẳng định sẽ phối hợp vì một “khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương mở và tự do” và hợp tác chặt chẽ với các nước cùng chung chí hướng thông qua những cơ chế như đối thoại an ninh Bộ Tứ cùng Úc và Ấn Độ.
