Nhà văn Lê Minh Khuê với Truông Bồn

> Kỳ 2: Nhân chứng ngày tang thương
> Kỳ 1: 29 năm mất tích của Tiểu đội trưởng Trần Thị Thông

Đơn vị cô bám trụ ở những trọng điểm ác liệt trên tuyến đường 15B bom đạn gian khó không thua kém tuyến đường chiến lược 15A có trọng điểm Truông Bồn.

Nhà văn Lê Minh Khuê với mẹ Vinh….

Trong đoàn nhà báo nhà văn đi thực tế Truông Bồn, nhà văn Lê Minh Khuê đậm tuổi hơn cả. Khuôn mặt hơi tái vẻ đờ đẫn khi chị cứ rờ rẫm di tay trên tấm bia ngôi mộ tập thể tiểu đội TNXP rồi thở dài các chị Hoàng Thị Nhung, chị Hoài chị Tâm cùng trật tuổi với tớ ...

Bên khu mộ chung, tôi để ý chị đứng chuyện với bà mẹ Vinh lâu lắm... Mẹ Vinh quê xã Mỹ Sơn, Đô Lương đây, người nhỏ tanh tách, một phần đất nhà bà dùng để làm ngôi mộ chung cho các liệt sĩ Truông Bồn.

Mẹ là người chứng kiến cái ngày các TNXP Tiểu đội 2 bị bom Mỹ vùi trong đất đá ngay trong khu vườn nhà.. Nấm mộ chung được xây, rồi nhà bia được dựng, mẹ làm người hương khói coi sóc phần mộ chung này.

Khách viếng Truông Bồn, nhỡ người di tích mắc bận, mẹ làm luôn phận sự làm người thuyết minh kiêm hướng dẫn luôn thể.

Nghe mẹ Vinh chuyện trò, nhà văn Lê Minh Khuê chép miệng tớ thấy bà mẹ này nói hay hơn hướng dẫn viên.

Có cậu viết trẻ rúc rích rằng nghe bà mẹ Vinh một điều hương khói cho các con hai điều các con thấy ngồ ngộ thế nào? Vì hồi các chị đây hy sinh mẹ còn trẻ... Chị Khuê không cười các cậu biết không bà mẹ Vinh khi ấy mới trên 40 tuổi. Bốn mươi thuở ấy là chững chạc lắm. Cánh tớ hồi ấy đóng quân ở đâu cũng gọi những trật tuổi ấy là bố mẹ ngon lành như một điều tự nhiên. Chăng bù bây giờ bốn mươi vẫn cứ phơi phới đi hát...

…Và với mẹ Thởm, ở Truông Bồn.

Ghé nhà mẹ Thởm năm nay tuổi ngoài 90. Nhà mẹ Thởm nơi đóng quân của các o Thông (Tiểu đội trưởng tiểu đội 2) o Vinh... O Thông sau khi được cứu sống khỏi bom vùi trong trận 31-10-1968 người cứ như cái giẻ rách. May nhờ được mẹ Thởm cơm cháo chăm bẵm nhiều ngày mới lại được người.

Nhớ bữa ghé nhà, bà Thông nghẹn ngào nhờ có các anh bộ đội hành quân qua nhờ mẹ Thởm mà tôi sống đó... Ngó chị Khuê ngồi chuyện rủ rỉ với mẹ Thởm trong căn nhà âm âm nửa tối sáng những tưởng thời gian như thoắt vụt về quá vãng.

Nghe chị kể lại hồi đơn vị TNXP của chị trong đội hình Tổng đội TNXP Thanh Hóa đảm bảo giao thông Dốc Bò Lăn ác liệt trên tuyến giao thông huyết mạch 15B.

Hồi ấy bom đạn bời bời nhưng vẫn sót lại những cánh rừng nguyên sinh lành lặn. Dưới tán xanh tầng tầng lớp lớp ấy là những khoảng suối nước cứ văn vắt trong.

Vắng bom đạn và những lúc không phải bám mặt đường, những tốp TNXP rủ nhau đi tắm. Những bít bùng khăn áo che mặt, những tảng bụi đất đỏ ken dày trên tóc thoắt chuội đi nhường cho những nõn nà thịt da và đủ cung bậc của tiếng cười thanh xuân trên khoảng suối xanh vắng.

Thỏa thích ngụp lặn nhưng các cô đâu biết trên đầu mình là khít rịt những khoảng tán lá lim xanh. Lá lim rụng xuống suối lâu ngày khiến khoảng nước xanh trong kia trở nên rất độc.

Mới tắm chẳng sao nhưng vài ngày sau, phát ngứa còn quá ghẻ. Các mẹ ở những bản gần đó đã đón các cô TNXP về.

Những mẹ như mẹ Vinh, mẹ Thởm ở Truông Bồn đây đã lui cui đun đun nấu nấu thứ lá chi đó cho các cô tắm để tẩy độc. Bữa về chị Khuê nhắc là bao giờ đến đoạn Bãi Trành, Như Xuân, Thanh Hóa thì nhớ chỉ cho chị. Để làm gì? Để ngó lại những khoảng rừng cùng mấy bản hồi đơn vị TNXP đóng quân gần đó.

Nhưng chúng tôi căng mắt hết cỡ ra vẫn chỉ thấy một màu xanh của những thứ cây mới trồng ngút ngát... Người xưa cảnh cũ thoắt đã vời vợi.

Không biết có nên gọi chị Khuê là người may mắn lẫn thành danh? Bây giờ chị cũng chức sắc đấy. Những là Chủ tịch Hội đồng văn xuôi Hội Nhà văn Hà Nội kiêm Phó chủ tịch Hội đồng văn xuôi Hội Nhà văn Việt Nam.

Những chức việc ấy dường như có chi hơi bị chênh với cô TNXP rụt rè nhút nhát ngày ấy. Thế mà những trọng điểm ác liệt thuở ấy những Phà Ghép những Khe Nước Lạnh, Cầu Vằn... chị và bao người đã phải bám trụ.

Dốc Bò Lăn, đường 15 A, 15 B... địch băm nát từng mét nhưng đêm xuống, cô gái TNXP ấy lặng lẽ khêu to ngọn đèn hạt đỗ dưới hầm, hăm hở kê những trang giấy các cỡ các màu nhàu nát lem luốc xin được lên trên chiếc hòm mìn làm bàn để viết những bài bút ký, phóng sự hôi hổi không khí chiến sự và thư thả ra thì những truyện ngắn để gửi về Báo Tiền Phong, tờ báo mà những năm bom đạn mù trời ấy cô là thông tín viên đắc lực! Rồi lần cô tạm rời những cung đường ác liệt của Khu Bốn về học lớp bồi dưỡng Thông tín viên do báo tổ chức...

Đầu năm 1969, thể theo yêu cầu của báo Tiền Phong, cơ quan T.Ư của Đoàn TNLĐ Việt Nam, cô thông tín viên Lê Minh Khuê đã chuyển công tác từ đơn vị TNXP về làm phóng viên của báo...

Rồi Lê Minh Khuê xung phong về Đài Phát thanh Giải phóng vào tận chiến trường khu Năm. Cái năm từ chiến trường ra sốt rét đầu trụi lúi mãi tóc mới mọc được.

Chị làm hàng xóm của tôi chung căn hộ chật hẹp mỗi nhà sáu mét vuông một thời gian thì con gái chị, bé Phước có nhũ danh là bông bông do tôi đặt cất tiếng khóc chào đời! Tên Phước phải quá đi rồi.

Mẹ thì vượt thoát một thời bom đạn và những rối ren lật bật này khác. Bé Phước nay đã là biên tập viên của Nhà Xuất bản Hội Nhà văn.

...Chúng tôi ở Truông Bồn về đến Thành Vinh thì dự luôn cuộc gặp với đại diện TNXP Nghệ An.

Ông GĐ Sở GTVT Nguyễn Hồng Kỳ giới thiệu trong đoàn nhà văn nhà báo có chị Lê Minh Khuê là cựu TNXP.

Nhiều bà nhiều chị à lên với những cái cười sáng rỡ... Lê Minh Khuê như hòa đồng như lọt thỏm trong quần tụ. Mà chị đâu phải típ người hoạt ngôn nhưng bữa đó chả biết sao lại lợi khẩu?

Tôi ngạc nhiên khi qua lời chị biết được trong lễ duyệt binh mừng ngày Đại thắng năm 1975, trong đội hình không có lực lượng TNXP! Rằng những đại gia cỡ bự hầu như chưa có ai từng là TNXP? Lại nữa (hình như chưa có ai thống kê thì phải?) những vụ tham những lớn cộm cán không có cựu TNXP!

Còn những vụ tham những tiêu cực này khác cựu TNXP can dự rất ít? Chị đặt cái micro cầm tay xuống rủ rỉ với các bà các cô, mặc dù có những sự quên lãng thậm chí vô ơn này khác cùng là những thua thiệt mất mát, nhưng may mắn sống sót qua cuộc chiến đã là thứ lãi không thể tính đếm.

Ngoài món quà vô giá ấy, sự hiện diện những chức bà chức ông đã là niềm sung sướng hạnh phúc cho mỗi nhà. Còn gì may mắn hơn khi ta cứ bình dị mà hiện diện với những chức phận cao quý ấy.

Chị kể những lần về dự với anh chị em TNXP đơn vị cũ chị như được tắm tưới bởi cảm giác ấm áp thân thương mà những ngày ác liệt năm nào thi thoảng cứ đi đi về về trong giấc mơ của chị...

Sống sót hay sự sống đã là một điều may mắn? Có thể. Gần cung chặng đảm bảo giao thông ác liệt ở Khu Tư gần với Đại đội C 118 Tổng Đội TNXP của chị Khuê, anh TNXP Tô Huy Rứa từng ở đại đội TNXP C104. Qua binh lửa trận mạc, may mắn sống sót thì mỗi người một số phận, chức phận...

May mắn cũng là trách nhiệm là món nợ? Dường như tỷ trọng chiến tranh choán và trĩu nhiều trong sáng tác của Lê Minh Khuê.

Giải thưởng Nhà nước (chị Khuê là một trong ba tác giả nữ) mà chị vừa nhận trao cho cụm tác phẩm Cao điểm mùa hạ, Những ngôi sao xa xôi, Một chiều xa thành phố... mà phần đạn bom ùng oàng cũng choán đến 2/3.

Cái năm Lê Minh Khuê được mời sang Hàn Quốc để nhận Giải Văn chương về cuốn sách của chị Những ngôi sao, trái đất và dòng sông (kèm Giải là 10 ngàn USD), Ban tổ chức đã dùng cụm từ để nhận xét về tác phẩm văn phong đẹp chua xót và trang nghiêm. Cụm từ ấy có lẽ thích hợp với những cuốn sách viết về chiến tranh về những thua thiệt mất mát?

Vừa rồi chị lại sang Incheon (Hàn Quốc) dự Diễn đàn văn học Á Phi Mỹ Latinh. Tham luận trong diễn đàn của Lê Minh Khuê như giải mã về con người Việt như sự tiếp thêm sức cho một thế hệ Việt.... Người trẻ Việt trong chiến tranh và hôm nay.

Chị thẳng thắn rằng thời chiến thì thiếu thốn cơ cực nhưng người ta thanh thản và biết quan tâm đến cái Đẹp!

Chao ôi, để tìm để khư khư sự thanh thản nào đó trong thời điểm khó khăn này?

Chị còn nói chị vẫn viết mặc dầu có ít người đọc.

Và không có ai đọc chị vẫn viết!

Như một sự giải tỏa cân bằng.