> Văn chương đương đại Việt cần được biết đến ở Pháp
> Phiêu lưu và kỳ vọng
Dương Phương Vinh (DPV): Tôi cho rằng nếu có một cuốn sách tên là “Con giai phố cổ” thì tác giả của nó chỉ có thể là Nguyễn Việt Hà. Những người khác gần như chưa đủ tư cách?
Đỗ Hoàng Diệu (ĐHD): Nói thật với chị, cách đây 10 năm tôi gặp Nguyễn Việt Hà lần đầu và thất vọng ê chề. Trông anh ta như ông đi cày hay chăn vịt ở làng tôi. Da thì gồ, miệng thì ghề, oang oang lệnh vỡ. Giai Hà Nội, giai phố cổ cái gì. Chắc ai đó viết Cơ hội của Chúa rồi mượn danh!
Tất nhiên sau này quen anh ta thì suy nghĩ khác đi. Nhưng cứ mỗi lần gặp, cái suy nghĩ 10 năm trước lại tự động giội xuống, lần nào cũng như lần nào. Anh ta mà là con giai phố cổ á? Chị là con gái phố, chị tin không?
Thế nhưng xem lý lịch thì đúng là anh ta sinh ra và sống 51 năm ở cái ngõ cách Bờ Hồ khoảng hai trăm mét. Nghe anh ta nói chuyện thì quả thật người ấy là “cao bồi trẻ”, yêu Hà Nội điên cuồng dù cái Hà Nội của gã giờ đây thật ê chề. Rồi khi đọc Con giai phố cổ, thì…tin. Không còn lý do nào để nghi ngờ việc gã là Hà Nội boy. Gã giống một mảnh sành sứ có niên đại từ nhiều năm trước đương ẩn dật trong góc Nhà Chung, giữ trong mình tinh hoa xưa cũ cho những giai phố cổ đời sau. Nếu đời sau vẫn còn phố cổ và còn… giai!
Chị biết không, cách đây khoảng 16 năm gì đấy, mới ra trường, tôi tá túc ở ngõ Thổ Quan, cái ngõ ngày xưa có hát cô đầu mà bao nhiêu kẻ sĩ đã từng tối tối rúc tổ. Rất nhiều Hà Nội gốc ở đó. Nhưng không nhiều văn hóa. Giai thì chủ yếu nghiện, gái thường mắt xanh mỏ đỏ diện áo ren Tàu bàn chuyện vũ trường.
Thành ra hơi ác cảm với Hà Nội gốc. Dần dà, hay qua Hàng Ngang, Hàng Đào, gặp mấy con mẹ bán hàng chửi khách có nghề, tôi càng oải cái gọi người Tràng An. Và tất nhiên, họ cũng khinh miệt cái thứ Thanh Nghệ Tĩnh quê mùa, thô thiển ở đâu trùng trùng tiến đến cướp chữ nghĩa hiếp văn hóa kinh kỳ như tôi.
Đến giờ thì tôi kết luận là hai bên không hiểu nhau. Tức là cái đứa tôi thô thiển nhà quê hồi ấy chưa biết giai phố cổ Việt Hà còn bà già Hàng Ngang lại chưa tiếp kiến Phạm Xuân Nguyên.
 |
DPV: Từ “Cơ hội của Chúa” đến tạp văn- gần 500 bài, Nguyễn Việt Hà trong cảm nhận của tôi là cây bút rất Hà Nội, hài hước, sự đọc thì thiên về phương Đông, có đóng góp về mặt ngôn ngữ. Một phong cách khó bắt chước bởi loại sách mà anh ta đọc và đương nhiên, cách anh ta nghĩ.
Ví dụ lối liên tưởng như: “Theo ca dao Việt, cái gọi là tâm hồn hay đáy lòng của phụ nữ vốn hơi nông. Đàn ông nông nổi giếng khơi. Đàn bà sâu sắc như cơi đựng trầu, từ ngàn xưa bọn đàn ông vẫn chắc mẩm là vậy. Chao ôi, đã ngu còn tỏ ra nguy hiểm. Bởi tuy không sâu nhưng đì zai của cơi trầu cổ luôn có nhiều ngăn”.
Kết bài “Tình hèn” bằng câu “hèn bỏ mẹ”. Hoặc: “Mới vài tháng trước đây thôi khi còn đang đồng sàng thì không đêm nào các nàng không khát khao mơ thấy cảnh dùng xăng tẩm đứa nằm cạnh thành món bác- bờ- ciu”. “Đâu rồi tiếng thét thất thanh của Thúy Kiều “dẽ cho để thiếp bán mình chuộc cha” mà chỉ thấy người đẹp nghẹn ngào nức nở “xê ra để thiếp bán mình chuộc xe”. Vân vân.
ĐHD: Theo tôi, Nguyễn Việt Hà là hài hước. Một thứ thiếu hẳn trong văn học Việt Nam đương đại. Thiếu trầm trọng.
Tại sao chúng ta lại khan hiếm nụ cười đến thế trong khi đời ê hề thứ để cười? Cái này phải nhờ các nhà nghiên cứu phê bình lừng danh như Nguyễn Văn Lưu hay Nguyễn Hòa hay Nguyễn Thanh Sơn làm vài chuyên trang báo Văn Nghệ hay vài công trình quy mô giải thích mới thỏa.
Chỉ thấy một loại chuyên hùng hục mang búa tạ làm nên những bức tranh cổ động khổng lồ tả cảnh công nhân làm việc hăng say nông dân cày ruộng suốt ngày nhà máy to đẹp nhà cửa khang trang khách du lịch tràn đường tràn phố nói Việt Nam tuyệt vời chúng tôi yêu Việt Nam. Đẹp thế, có gì để mà cười.
Loại khác thì suốt ngày ẩn ức, tiêu cực, nhìn đời như bãi phân trâu khổng lồ đầy ruồi bâu hay cái thùng rác vĩ đại ở công viên Lê Nin toàn kim tiêm với xác hài nhi bị vứt bỏ lẫn bao cao su nhưng lại không dám nói thẳng cái mình nhìn thấy. Nên cứ ẩn dụ vòng quanh. Kiểu như tôi của Bóng đè ấy. Khổ thế, chán thế, rặn đâu ra tiếng cười.
Duy ông Việt Hà. Ông ấy cứ ngang ngang đi trước nhà thờ, nói oang oang, cười oàng oàng. Vô tư, hồn nhiên hết cỡ. Ừ thì bãi phân trâu cũng có cái hay của nó. Nhà máy to gái hoa hậu trai tiến sĩ gạo xuất khẩu lại càng hay ho. Chúa ban cho ông ấy cái não nối liền với cái miệng. Còn chúng ta não nối liền tay.
Dưng mà cứ thử làm các đại ca phê bình để nghiên cứu thì tôi thấy Việt Hà cười được vì anh ta đọc quá nhiều. Nghe chẳng liên quan gì đến nhau phải không. Bởi thường đọc nhiều hay sinh ra ngộ chữ rồi đá ống bơ trước cửa chùa Quán Sứ xin tiền. Ông Việt Hà thì đọc đâu nhớ đấy, trích chỗ này một tý chỗ nọ nhiều tý ghép lộn với nhau Tây Tàu láo nháo như một nồi lẩu cực ngon vừa ăn vừa xuýt xoa lại chảy nước mắt cười. Nói chung là một ca khó lẫn.
DPV: Chị có nghĩ Nguyễn Việt Hà không ưa phụ nữ? Anh ta viết: “Đã có những năm tháng mà nhiều quý bà quý cô quay quắt phản bội chỉ vì một chiếc xe đạp Mi-pha Đức. Nói cho cùng, đàn ông mang hư danh vừa là vất vả nạn nhân vừa là đáng thương tội nhân” (Tạp văn “Hư danh đàn ông”). Gọi Desdemona là người vợ trinh bạch cuối cùng, còn Scarlett O’Hara điển hình cho tính nữ thời hiện đại, tái hôn nhanh như ăn cướp. Vân vân. Tôi nghĩ anh ta viết thế vì ai anh ta cũng trêu, và đọc vui. Cho đến khi chính Việt Hà nói với tôi cảm nhận về phụ nữ.
ĐHD: Lê Thiết Cương có nói với tôi rằng Việt Hà viết vậy nói vậy bởi anh ta có bi kịch của mình. Lẽ thường, đời nào mà chẳng buồn. Mình cũng chẳng thân Nguyễn Việt Hà tới mức thông ngõ thông nhà hắn mà hiểu. Nhưng thấy cái cách hắn ứa lệ luyến tiếc mấy cao bồi già phố cổ thì cũng ngậm ngùi.
Rồi như chị nói, kiểu hắn miêu tả phụ nữ bội phản, phụ nữ hời hợt, phụ nữ giả dối… nghe ra quá chua cay. Thực tế đa phần đàn ông trên thế gian này đều không ưa đàn bà, và ngược lại đàn bà cũng chẳng nghĩ đàn ông tốt đẹp gì. Nhưng người ta vẫn phải dựa vào nhau để tồn tại, vì Thượng đế bảo phải thế.
Việt Hà là người sùng đạo. Và cực kỳ thông minh tinh nhạy. Anh ta biết không thể cưỡng lời Chúa. Nếu liên kết từ Cơ hội của Chúa tới Khải huyền muộn rồi Con giai phố cổ, sẽ thấy anh ta khinh đàn bà nhưng cũng sợ đàn bà. Khác hẳn Nguyễn Huy Thiệp, người anh thân thiết của Hà. Nhưng dù kiểu thể hiện nào thì tôi cũng thấy cả hai người này đều “ ngại” đàn bà.
Vài hôm trước, tôi có hỏi thẳng Việt Hà anh ghét phụ nữ phải không? Anh ta cười: “Anh có mẹ có chị gái, làm sao ghét được”.
DPV: Để tôi kể chị nghe chuyện này. Chuyến đi Mỹ hơn 10 năm trước, đến Iowa bọn tôi ở một khách sạn cách âm rất tốt, thế mà ngang qua phòng nọ vẫn nghe vọng ra: “Tôi không nói bé được”, và đó là tiếng Nguyễn Việt Hà. Có Việt Hà ở đám nào thì kể cả Nguyễn Quang Lập cũng tắt điện. Anh này còn có cái tài là kể chuyện riêng tư cũng rất hấp dẫn. Thường thì người ta thích nghe những chuyện liên quan đến ta một chút hoặc liên quan đến nhiều người một chút.
ĐHD: Lần đầu gặp Việt Hà, chồng tôi đã nói anh ta có thể trở thành nghệ sĩ Opera vĩ đại nếu được đào tạo bài bản. Trời phú giọng nói to khỏe vang, đầu óc lại siêu nhanh nhạy. Từ ý này nối sang ý khác, chuyện nọ xọ chuyện kia như súng liên thanh. Không có bộ phận giảm thanh. Việt Hà mà làm MC thì kiểu Lại Văn Sâm hay Thanh Bạch phải về nhà ngồi viết tạp văn!
Anh ta thật may mắn. Vì có người viết hay nhưng nói không ra gì hoặc ngược lại. Việt Hà được cả hai. Giống Nguyễn Quang Lập, Nguyễn Trọng Tạo. Tôi đồng ý với chị là nếu ngồi với Việt Hà thì Quang Lập tắt điện. Nhưng với Trọng Tạo thì chưa biết nhé. Ông Tạo không chỉ nói hay mà hát còn to hơn. Lại là nhạc sông quê con đò, kiểu nhạc ai cũng muốn nghe. Việt Hà nên tìm thầy luyện thanh là vừa, nếu muốn độc tôn thiên hạ.
Còn vốn chuyện thì anh ta có thừa. Việt Hà chỉ cần chép lại những gì anh ta nói chắc chắn sẽ thành những cuốn sách hấp dẫn ăn khách bậc nhất. Có khi lại được phán là cách tân, hậu hiện đại hay cái gì đại loại thế.
Thế mới nói, ở khía cạnh nào đó thì Việt Hà là giai phố cổ khá hấp dẫn các quý cô, nhất là quý cô đeo kính cận mà nhẹ dạ.
DPV: Nguyễn Việt Hà cho rằng thành tựu lớn nhất của Lỗ Tấn nằm ở tạp văn chứ không phải tiểu thuyết, truyện ngắn. Chắc cũng muốn đề cao thể loại mà mình theo đuổi đây. Theo chị Nguyễn Việt Hà đặc sắc ở tiểu thuyết hay tạp văn hơn?
ĐHD: Chị có thấy vài người cứ đặt bút là thành hay, dù bất cứ thể loại, đề tài gì không? Chẳng hay lắm thì cũng riêng biệt, lóe sáng vài đốm. Từ truyện ngắn, tiểu thuyết tới tiểu luận, tản văn, thậm chí chỉ là bài báo ăn tiền. Bảo Ninh, Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài, Phan Thị Vàng Anh, Trần Đăng Khoa. Cái dở của họ cũng hơn người. Nguyễn Việt Hà nằm trong số đó.
Tản văn thì bây giờ thấy nhiều người viết, có phải vì nó nhanh, bổ và đắt? Tiền tươi thóc thật, đưa báo vài hôm là lĩnh ngay nhuận bút. Dù công nhận tản văn của Việt Hà hay, riêng biệt, sâu sắc, hóm hỉnh. Dù nhà nhà tản văn, tôi vẫn nói đàn bà tản văn có Phan Thị Vàng Anh, đàn ông tản văn không thể không nhắc Nguyễn Việt Hà. Dù anh ta có nói tản văn làm nên sự vĩ đại của Lỗ Tấn. Thì tôi vẫn cho rằng Nguyễn Việt Hà là nhà tiểu thuyết. Cơ hội của Chúa làm nên Nguyễn Việt Hà, cho anh ta sự nổi tiếng và khiến anh ta viết tản văn.
DƯƠNG PHƯƠNG VINH và ĐỖ HOÀNG DIỆU
thực hiện
