Quýt Mường Khương được trồng ở vùng đất cao với khí hậu ôn hòa, nổi tiếng bởi vỏ mỏng, vị ngọt đậm, pha chút vị chua, thơm đặc trưng và mọng nước. Vùng đất này có nhiều giống như quýt sen, quýt chín sớm và chín muộn; vụ thu hoạch kéo dài từ tháng 9 đến tháng 2 năm sau, trong đó tháng 11 là thời điểm rộ nhất.
Trước đây, đa số hộ dân ở Mường Khương trồng lúa, ngô theo mùa vụ, thu nhập bấp bênh, thiếu nguồn thu vào những tháng giáp vụ. Việc chuyển đổi sang quýt không chỉ là thay đổi cây trồng, mà còn là thay đổi tư duy sản xuất: Từ canh tác nhỏ lẻ, tự cung tự cấp sang mô hình vườn chuyên canh, áp dụng kỹ thuật VietGAP, cơ giới hóa từng bước và kết nối thị trường.
Một trong những người đi đầu trong chuyển đổi từ trồng lúa, ngô sang quýt là anh Sền Pờ Diu (44 tuổi, thôn Chúng Chải B). Anh bắt đầu trồng quýt từ năm 2004. Những năm đầu, do thiếu kinh nghiệm, cây phát triển kém, ít đậu quả. Không nản chí, anh Diu đi nhiều nơi học hỏi kỹ thuật, tham gia các lớp tập huấn do địa phương tổ chức. Từ vài trăm gốc ban đầu, đến nay vườn của anh đã có hơn 6.000 cây, cho thu nhập 500-600 triệu đồng mỗi năm. “Trồng quýt cho thu nhập cao hơn, lại đỡ vất vả so với làm lúa, ngô”, anh Diu chia sẻ.
Mỗi mùa thu hoạch, vườn bà Hoàng Thị Bình, 54 tuổi, thôn Chúng Chải B rộn ràng tiếng nói cười của người hái, những sọt quýt đầy được chất lên đầy ắp quả. Bà Hoàng Thị Bình cho biết, gia đình bà bắt đầu trồng quýt từ năm 2012 với 600 cây, đến nay vườn nhà bà đã có trên 2.000 cây, thu trên 200 triệu đồng mỗi năm. Gia đình 7 nhân khẩu trước đây chỉ trông vào nương rẫy nay có nguồn thu ổn định, đủ trang trải sinh hoạt và nuôi con học hành. “Từ trồng quýt, gia đình tôi có nguồn thu ổn định, đủ trang trải sinh hoạt và cho con ăn học. Trồng quýt lời hơn nhiều so với lúa”, bà Bình nói.
Quýt Mường Khương hiện được tiêu thụ khắp cả nước, từ Lào Cai, Hà Nội, Nghệ An đến cả TP Hồ Chí Minh... Không chỉ mang lại thu nhập cho các hộ trồng, mỗi vụ thu hoạch, phát quang cỏ dại hay bón phân còn tạo thêm việc làm thời vụ cho người dân địa phương, với mức công từ 250.000 - 300.000 đồng/ngày.
Một số mô hình nông nghiệp kết hợp du lịch cũng nở rộ. Bà Lồ Diu Hóa, cùng thôn Chúng Chải B đã mở vườn đón khách, mỗi mùa thu hoạch, vườn bà đón hàng trăm lượt khách tới tham quan, thưởng thức quýt tươi và tham gia hoạt động du lịch trải nghiệm.
Người dân Mường Khương đã nhanh chóng nhìn thấy lợi thế kép: Vừa sản xuất nông sản chất lượng, vừa phát triển du lịch trải nghiệm. Khi vườn quýt ngả vàng, không ít du khách đổ về hái quả, chụp ảnh và thưởng thức ngay tại vườn. Một số hộ tổ chức livestream trực tiếp từ vườn để bán hàng, giới thiệu quy trình canh tác và cảnh quan, giúp mở rộng thị trường ngay trên nền tảng số.
Chị Hoàng Thị Hậu, du khách ở Phú Thọ, chia sẻ: “Lần đầu lên Mường Khương đúng mùa quýt chín, tôi mê lắm. Không khí mát mẻ, vườn quýt đẹp và quýt thì rất ngon”. Lưu lượng khách trải nghiệm không chỉ tăng thu cho hộ nông dân mà còn kéo theo dịch vụ ăn uống, hướng dẫn viên, góp phần lan toả giá trị kinh tế cho cả vùng.
Năm 2024, tổng thu từ cây quýt toàn vùng đạt hơn 150 tỷ đồng. Trong năm 2025, theo số liệu Phòng Kinh tế xã Mường Khương, toàn xã hiện có 742 ha quýt, tất cả diện tích đều đang cho thu hoạch. Trong một tuần cao điểm, sản lượng thu đạt hơn 1.200 tấn; lũy kế đến nay đạt trên 3.800 tấn, với giá trị sản lượng ước tính trên 74 tỷ đồng. Giá bán tại vườn và thị trường dao động trong khoảng 15 đến 30 nghìn đồng/kg, tùy loại và số lượng. Sản phẩm cũng đã được cấp chỉ dẫn địa lý, đạt tiêu chuẩn VietGAP và là sản phẩm OCOP 3 sao.
Ông Phạm Đức Trung, Phó Chủ tịch UBND xã Mường Khương (Lào Cai) cho biết, quýt Mường Khương hiện đã có chỗ đứng trên thị trường, trở thành nông sản đặc trưng của địa phương. Thời gian tới, cấp uỷ và chính quyền xã sẽ phối hợp với các cơ quan chức năng của tỉnh hỗ trợ người dân mở rộng vùng trồng, đồng thời nâng tầm giá trị sản phẩm.
“Việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng từ lúa, ngô sang quýt giúp nhiều hộ dân từng bước thoát nghèo. Xã đang xây dựng phương án hỗ trợ bà con tiếp cận thương mại điện tử, đưa quýt vào hệ thống siêu thị và phát triển mô hình nông nghiệp gắn với du lịch”, ông Trung cho hay.
