Châm biếm nạn hối lộ, tham nhũng
Nghệ sĩ Tùng Linh, Trưởng phòng Tổ chức biểu diễn Nhà hát Kịch Việt Nam khoe, vé tất cả các đêm 13, 14, 15, 19, 20/10 bán hết veo. Đêm duy nhất tại Nhà hát Lớn 18/10 cũng đắt khách. Đó là niềm vui, niềm mơ ước của bất cứ nghệ sĩ nào trong bối cảnh sân khấu chật vật bán vé.
Khán giả không trông đợi sự bất ngờ, trầm trồ nào đó từ kịch bản kinh điển này. Tác phẩm từng được dàn dựng nhiều lần ở Việt Nam, thậm chí Nhà hát Chèo Hà Nội ẵm nhiều huy chương nhờ đưa lên sân khấu vở chèo phóng tác Quan lớn về làng (2011) do TS. Phạm Quang Long viết kịch bản, đạo diễn NSND Doãn Hoàng Giang dàn dựng.
 |
Khó vượt qua cái bóng của Giám đốc, NSƯT Xuân Bắc trong Quan thanh tra. Ảnh: KỲ SƠN |
Quan thanh tra của Gogol ra đời năm 1836, dựa theo một số gợi ý của Pushkin, kể về một anh công chức nhỏ khánh kiệt vì thua bạc lang thang đến một thị trấn miền Nam, nhưng liền bị nhận nhầm là quan thanh tra từ thủ đô về thị sát. Tấn bi hài nảy sinh từ những quan chức địa phương tìm cách đút lót quan thanh tra giả, bộc lộ sự mục ruỗng của cả bộ máy quan lại, sự ti tiện của kẻ sẵn sàng dâng vợ con để hòng leo cao hơn nữa.
Nikolay Vasilyevich Gogol là một văn sĩ, thi sĩ, kịch tác gia và nhà phê bình người Nga gốc Ukraina - Ba Lan. Ông được đánh giá là cây bút văn xuôi xuất sắc hàng đầu của văn học Nga. Gogol được công nhận là nhà văn hiện thực vĩ đại, ông còn là một trong số ít những nhà văn đóng vai trò quyết định trong việc đặt nền móng phát triển cho sân khấu kịch Nga và châu Âu hiện đại. Bách khoa toàn thư Anh mô tả về Gogol: “chiến thắng vĩ đại của nghệ thuật châm biếm Gogol”.
Từ vở diễn kéo dài chừng bốn tiếng đồng hồ, TS. NGƯT, đạo diễn Lê Mạnh Hùng - mới đây ông cũng đảm đương dàn dựng vở khó Người đi dép cao su của Kateb Yacine - đã cắt gọt, biên tập chỉ còn một nửa thời gian. Dung lượng hai tiếng đồng hồ vừa vặn với thị hiếu xem kịch của khán giả Việt, cũng giúp cho tiết tấu nhanh hơn nhưng tất cả nút thắt, mâu thuẫn vẫn được giải quyết thấu đáo và hợp lý.
Theo lẽ thường khi dựng kịch kinh điển châu Âu, thường nghệ sĩ Việt phải vật lộn trong mớ phục trang lai châu Âu thùng thình, nhiều khi nuốt chửng người mặc. Họa sĩ, NSƯT Doãn Bằng ghi dấu ấn với sân khấu độc đáo nay lại đảm vai trò thiết kế trang phục Quan thanh tra. Anh gây thích thú với những bộ phục trang gọn gàng, vừa vặn với nghệ sĩ nhưng vẫn có những điểm cắt xẻ, nhấn nhá cá tính riêng phù hợp với từng nhân vật.
 |
Dàn nghệ sĩ hùng hậu bảo chứng cho sự ăn khách của vở diễn. Ảnh: KỲ SƠN |
Sức sống của kịch bản gần 200 năm không chỉ dựa vào bối cảnh, không khí câu chuyện từ thời sa hoàng Nga. Tài năng châm biếm của Nikolay Vasilyevich Gogol được cộng hưởng với bàn tay biên tập, dàn dựng của đạo diễn Lê Mạnh Hùng. Khán giả thích thú với từng miếng hài, từng câu thoại quăng bắt nho nhỏ của diễn viên. Là bởi nói được những cái xấu, vụ tham nhũng, hối lộ hiển hiện trong xã hội Việt Nam như hối lộ bằng hộp rượu vang, giáo viên nói ngọng, bắt học sinh uống nước giẻ lau bảng, bệnh viện quá tải, tắc trách với bệnh nhân... được đưa vào rất hợp lý.
Bùng nổ nhờ dàn nghệ sĩ chất
Ngay từ đêm tổng duyệt, cánh phóng viên đã tin chắc Quan thanh tra sớm cháy vé. Nói vui với NSƯT Xuân Bắc rằng, anh tung hết đội tinh nhuệ, thiện chiến lên sàn diễn thì mấy ai bì được. Bận rộn trăm bề, NSƯT Xuân Bắc xắn tay đảm nhận vai chính - quan thanh tra rởm. Phó Giám đốc NSƯT Kiều Minh Hiếu vào vai ông Kiểm học, NSƯT Trịnh Mai Nguyên đảm vai Thị trưởng, Lâm Tùng vai Chánh án, Hồng Phúc vai Viện trưởng Viện tế bần, Hồng Quang nhận vai Chủ sự bưu vụ...
Dàn nghệ sĩ cá tính và hùng hậu nhưng tung hứng nhịp nhàng, không để cái tôi lấn át nhân vật. Mỗi nghệ sĩ tìm được chìa khóa nhập vai hết sức duyên dáng. Vai quan thanh tra được xem là đinh của vở diễn không làm khó NSƯT Xuân Bắc, dù anh vẫn cho rằng đây là vở diễn khó. Quyết định tung hết nghệ sĩ mạnh cốt để vở diễn đạt được hiệu ứng bùng nổ nhất. Có khán giả còn thấy phảng phất chất của Xuân tóc đỏ - vai diễn trên màn ảnh nhỏ của Xuân Bắc - trong những phân cảnh quan thanh tra rởm ve vãn vợ con ông Thị trưởng.
Một trong những điều bất ngờ nhất ở thủ pháp dàn dựng của đạo diễn Lê Mạnh Hùng là hình ảnh những chiếc ghế. Trong phần đầu vở diễn, nhất cử nhất động của các nhân vật Thị trưởng, Kiểm học, Chánh án... đều dính lấy chiếc ghế quyền lực. Hình ảnh châm biếm này gợi liên tưởng về bản chất của những kẻ không từ thủ đoạn luồn cúi, bám dính lấy vị trí để kiếm chác, đục khoét.
Với lối dàn dựng của đạo diễn Lê Mạnh Hùng, diễn viên không thể lười biếng đứng yên, hoặc chỉ đi qua đi lại và thoại như trả bài được. Họ thực sự phải đổ mồ hôi với vũ đạo, biểu diễn hình thể cộng hưởng với nét diễn trên khuôn mặt.
So với vở hài kịch diễn hàng trăm đêm cháy vé Bệnh sĩ (kịch bản Lưu Quang Vũ), Quan thanh tra hứa hẹn tiếp tục là vở diễn ăn khách và khẳng định vị thế “anh cả đỏ” của Nhà hát Kịch Việt Nam. Sự tìm tòi, dám thử thách sẽ giúp nghệ sĩ cựa quậy, chuyển dịch không ngừng. Dồn sức dựng một vở diễn khó không đơn thuần chỉ để khỏa lấp gánh nặng mưu sinh.
