Trong 10 người con của thi sĩ, may không có ai theo đuổi hoặc nối cái nghề những là nhọc nhằn lẫn hệ lụy của cha. Không biết người con trai út sẽ làm những gì để bảo vệ di sản của thi sĩ Hữu Loan đây?
Trong câu chuyện, ánh mắt ông bộ trưởng thoáng chốc bao quát mảnh sân nghèo trên đó đang sáng loáng một chiếc xe lăn, quà tặng của ông bộ trưởng cho thi sĩ. Cũng thật là may lẫn tiện, thi sĩ đang phải nằm chưa ngự xe lăn được thì bà vợ không may cái chân bị gãy đang bó bột nên dùng xe lăn trước.
Tôi đang cố đoán ông Triệu đương nghĩ gì vậy? Cầu mong thi sĩ qua được đận này để mà ngự trên chiếc xe đó thay cho những bước nhúc nhắc trước đây? Mãi bữa nay, ông mới đến được đây có muộn không nhỉ?
Có lẽ muộn còn hơn không. Như cái câu người ta vẫn nói, không có sự tử tế nào là muộn cả!
… Câu đối, trướng chia buồn giăng khắp sân. Trong số những bài thơ khóc phúng điếu thi sĩ, tôi thấy có một bài in trên bức trướng thế này Khoác tấm áo rách vai/Hát chiều hoang biền biệt/Sao con Tạo khéo đùa/Thăm thẳm đựng trời quê/Đẩy xe gầm bánh nặng/Đội trời nắng chang chang/Cảm thơ mưa rách dột/Mênh mang nghe gió núi/Chốc ngậm cười sương khói hoang. Con gái Nguyễn Thị Hương, con rể cùng các cháu bái khóc. Một bài thơ của con gái thi sĩ Hữu Loan có chi phảng phất hơi hướng hồn cốt của cha mình.
Vân Hoàn chiều nay trời khô khén, nắng xuân tãi vàng hươm trên những vạt thanh hao. Đang khi tang tự dưng cái thứ cây dùng làm chổi xể cứ lừng lên thứ hương đến là khó chịu. Chúng tôi chầm chậm nối nhau đưa thi sĩ ra nghĩa địa ven chân núi. Ông thầy lo việc hương khói tâm linh cho lễ tang nhà thơ Hữu Loan khoát nhẹ một vòng tay để chỉ cho mọi người thấy cái thế mà ông nói rằng khá đắc địa. Nhánh sông Mã quanh co uốn lượn trước dãy Vân Hoàn. Hậu sơn tiền thủy, thế ấy là vượng trạch vượng địa chả cứ âm phần mà dương phần đều được! Nghe vậy thì biết vậy thôi...
Chả biết những ngày nắng lửa hay oi nồng liên tiếp quệt mồ hôi hổn hển ngó xuống nhánh sông Mã trong những ngày đánh đá quyết liệt để kiếm gạo nuôi con, thi sĩ Hữu Loan có tiên liệu được cái nơi mình nằm xuống lại chính chỗ những hố đá mình khơi ra như thế không? Ngó hàng người dài dặc chuyển những viên đá xanh hình thù đủ loại từ chân núi lên huyệt mộ, tôi chợt nhận ra những viên những hòn đá ấy cùng loại cùng cỡ với thứ đá mà ông bạy, ông quai ra để kiếm sống một cách nhọc nhằn dằng dặc hơn bốn chục năm giời!
Hàng trăm hàng ngàn khối đá thi sĩ đánh ra như thế nhưng đến khi nằm xuống chỉ cần chỉ dành cho mình non một khối thôi. Hóa ra tỷ lệ để sống và tỷ lệ để chết nó chênh nhau đến là khiếp. Tôi chợt nhận ra bên những phần mộ thứ cũ thứ mới, bạt ngàn cơ man nào là cái giống sim mua lè tè lúp xúp. Đang cữ hoa nên giăng khắp một màu tím ấm khiến nơi mộ phần vẻ như bớt phần cô quạnh. Có một dáng lưng thon thon trong đám chị em đi đưa đám thấp hơn lui cui động thái gom bẻ hoa. Một chốc tôi sững người khi bên phần mộ của thi sĩ một bó tím ngắt. Có ai đó khẽ thốt màu tím hoa sim. Một giọng khác nối theo sim đâu mà sim, hoa mua đấy. Thì sim mua cũng cùng loại cùng loài. Ấn tượng nữa trong đám hiếu thi sĩ, bặt hẳn đi điệu kèn lâm khốc bi ai.
Phường bát âm là thông dụng ở những vùng quê sao bữa nay vắng? Nhưng bù lại, đội kèn đồng tinh những ô boa clarinet sáng loáng, sắc phục trắng toát gần 30 tay kèn liên tục cử những bản nhạc với tiết tấu chẳng có gì bi ai cả. Thấy tôi chăm chú với những bản nhạc mang hơi hướng hành khúc, một ông bạn làm thơ ở Hà thành đập lên vai giọng hỉ hả, thế này mới ra cái chất Hữu Loan! Chất Hữu Loan? Chứ không à. Tiết tấu nhịp điệu của những Đèo Cả những Hoa lúa, những Làng đi qua là chất tráng ca. Tiết tấu thơ những đoạn đột ngột xuống dòng lẫn cách quãng, ngay từ năm 1946 với Đèo Cả, Hữu Loan đã làm mới cho thơ Việt với chất tráng ca độc đáo ấy rồi.
Sống sao thác vậy. Hẳn nơi cao xanh kia thi sĩ cũng ngậm cười rằng âm thanh chủ đạo trong đám tang mình phải nồng ấm hơi hướng của sự hằng sống của nhịp đời khác với những nỉ non rên rỉ... Không đợi cho ông bạn dứt mạch, tôi hỏi nhỏ người con trai của thi sĩ Nguyễn Hữu Đán thì được biết, đội kèn đồng gần 30 tay kèn là nguời của xứ đạo Nga Liên, Tam Linh, Nga Phú của Nga Sơn tình nguyện sang phục vụ đám hiếu. Hỏi kỹ hơn, thì ra thời gian hoạt động bí mật ở những vùng công giáo xôi đỗ hoặc toàn tòng này cũng như thời gian là Phó Chủ tịch lâm thời huyện Nga Sơn, thi sĩ Hữu Loan đã có nhiều việc làm gây ấn tượng tốt cho bà con giáo dân ở những nơi ấy. Tôi ghé sang một tay kèn ô boa sáng loáng, anh cho hay, lâu lắm rồi ở Nga Sơn mới có một đội kèn đồng hoành tráng như đội kèn chiều nay trong một đám ma. Ông bạn làm thơ lại nối thêm cái sự nhiệt thành khi trích ra câu của Nguyễn Tuân đại ý rằng, đám ma Hữu Loan phải là thế, rằng chúng ta nên đẹp quanh cái chết của một người thân!
Tròn mười năm đã vèo đã đủng đỉnh lê thê trôi. Bây giờ ngồi gõ những dòng này, tâm trí tôi như ngược về buổi chiều tang ở Vân Hoàn ong ong nắng. Vệt người đưa tiễn người con làng Vân Hoàn thi sĩ Hữu Loan có cảm giác như cứ dài mãi ra. Chợt nhớ bài thơ khóc tướng Nguyễn Sơn năm 1956 của Hữu Loan. Bài thơ có tên đám tang không bao giờ đi đến huyệt. Vẫn cái mạch hào sảng không để những bi lụy can dự trong văn mạch của thứ tráng ca na ná của Đèo Cả viết ngày đầu kháng chiến đám tang đi/không bao giờ đến huyệt/Nguyễn Sơn như một con tàu khổng lồ/mang giông tố đại dương/đi đến đâu không cho sóng ngủ...
Mười năm. Hai mươi năm. Và có lẽ còn nhiều năm nữa thông điệp về đám tang không bao giờ đến huyệt sẽ còn gửi cho mai hậu về một tài năng, cao hơn thế nữa về tiết tháo Hữu Loan đã trọn vẹn đã lóe trong một hoàn cảnh chả dễ dàng gì!
Tiết tháo ấy, phẩm chất ấy luôn là cú hích là điều nhắc nhở xót xa lẫn sâu xa những ai trót cái nghiệp bút mực?
Dân làng chuyển đá xây mộ Hữu Loan Ảnh: XBHàng trăm hàng ngàn khối đá thi sĩ đánh ra như thế nhưng đến khi nằm xuống chỉ cần chỉ dành cho mình non một khối thôi. Hóa ra tỷ lệ để sống và tỷ lệ để chết nó chênh nhau đến là khiếp.
