Giờ đây, chương trình chính là pháp lệnh, còn SGK chỉ là tài liệu tham khảo trong quá trình dạy và học, chỉ có tính hướng dẫn. Trong khi trước đây, chỉ có một bộ sách giáo khoa thể hiện chương trình học, tập trung vào nội dung bài học, xoay quanh việc học sinh học nội dung bài học cụ thể.

Với chủ trương một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa cho phép người thầy tự chủ để linh hoạt thiết kế bài giảng dựa trên chương trình, điều kiện của từng trường và năng lực học tập của học sinh. Vì vậy, vai trò của người giáo viên cũng thay đổi theo hướng đảm nhận nhiều chức năng hơn: chuyển từ cách truyền thụ tri thức sang tổ chức hoạt động cho học sinh chủ động tiếp thu kiến thức.

Còn người học phải nâng cao tinh thần tự chủ và tự học, năng lực tư duy và sáng tạo trong học tập, cũng như áp dụng các kiến thức, kinh nghiệm đã học được vào trong đời sống thực tế. Đó là tính ưu việt, tiến bộ, tích cực của chương trình cải cách SGK mới.

Sách giáo khoa không còn là pháp lệnh như trước kia

Vẫn thực hiện theo quy trình cũ

Chủ trương đưa ra là đúng đắn, hợp xu thế, tuy nhiên trên thực tế quá trình thực hiện việc chọn SGK không được như mong mỏi của đông đảo giáo viên và học sinh

Thông qua nhiều phản ánh của dư luận, đại biểu quốc hội, Thông tư 25/2020/TT-BGDĐT quy định việc chọn sách giáo khoa đang được đánh giá là trao toàn quyền quyết định lựa chọn SGK cho những hội đồng tuyển chọn sách mà không quan tâm ý kiến của cơ sở; dễ dẫn tới nguy cơ độc quyền sách giáo khoa.

Để khắc phục tình trạng trên, nhiều địa phương hiện nay vẫn thực hiện theo phương án các trường chọn sách nào, thì hội đồng sẽ lựa chọn sách đó.

Như Hà Giang là một ví dụ, trao đổi với PV, ông Trịnh Đình Huynh, Trưởng phòng Giáo dục tiểu học – Giáo dục dân tộc (Sở GD&ĐT Hà Giang) cho biết: “Hội đồng cấp tỉnh tôn trọng đề xuất dưới cơ sở và lựa chọn những bộ sách mà nhà trường đã đưa ra”.

Những bộ sách nào được đông đảo các nhà trường lựa chọn, sẽ được Sở GD&ĐT tổng hợp sau khi được phê duyệt sẽ được đặt hàng.

Cũng theo ông Huynh, đơn vị này cũng gặp một vài vướng mắc trong việc lựa chọn sách cho những môn chưa có đủ giáo viên, và vấn đề chi phí cho các hội đồng gây khó cho địa phương khi áp dụng.

Cũng có quy trình tương tự, đại biểu Nguyễn Thị Huế, đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Kạn chia sẻ: “ Ở địa phương chúng tôi Sở GD&ĐT chỉ đạo đến các trường để lựa chọn sách phù hợp với tiêu chí của từng nơi. Sau khi các trường thống nhất sẽ thông tin lại với ngành giáo dục, và đăng ký với nhà cung cấp SGK”.

Ở đây vai trò của Sở GD&ĐT hay hội đồng chọn sách cấp tỉnh có vai trò tổng hợp lại ý kiến ở dưới cơ sở, sau đó thể theo nguyện vọng để thông tin cho NXB.

Bà Nguyễn Thị Huế cũng bày tỏ thêm: “Theo tôi, nên sử dụng hình thức chọn như trước kia, vì thầy cô là người nghiên cứu trực tiếp, và đây cũng chính là người sử dụng nên có đầy đủ cơ sở, thông tin, chuyên môn để lựa chọn.

UBND là cơ quan quản lý chung tất cả các lĩnh vực, nên khó có thể có những đánh giá chuyên sâu, phù hợp trong việc đề xuất, quyết định học sách nào”.

Làm sao để tránh sự độc quyền SGK ?

Thực tế, không phải cơ sở GD nào cũng được lựa chọn SGK theo ý mình. Khi phóng viên tìm hiểu, hầu hết các Hiệu trưởng, GV đều cho biết dù bộ SGK nào cũng có những ưu điểm, hoặc tồn tại, nhưng nếu được chọn, họ vẫn chọn bộ Cánh Diều. Lý do: Bộ SGK này gần gũi dễ hiểu, dễ dạy, dễ học , có sự nối tiếp giữa truyền thống và hiện đại. Tuy nhiên, họ lại không được dạy bộ sách mà mình lựa chọn.

Hoặc một số cơ sở GD chọn bộ Chân trời sáng tạo, vì lý do phù hợp với địa phương của họ.

Tuy nhiên, không phải bất cứ sự lựa chọn nào của GV cũng được như mong muốn. Rất nhiều nhà quản lý, GV ở các tỉnh thành đều có tâm tư, rằng tránh sự độc quyền trong việc chọn SGK, hãy để cho GV có quyền lựa chọn.

Về vấn đề này, cô giáo Nguyễn Thị Phương Lan, Phó Hiệu trưởng trường THPT Nguyễn Trãi ( Ba Đình, Hà Nội) cho biết :“Quan điểm của tôi là trường nào chọn bộ nào, cuốn nào, hãy để cho họ lựa chọn như vậy. Các tổng chủ biên, chủ biên, tác giả có nhiệm vụ đến trường tập huấn cho bộ sách, cuốn sách mà GV lựa chọn. Dù sự lựa chọn đó không nhiều, rất ít đi chăng nữa. Họ chọn bộ sách, cuốn sách phù hợp với học sinh của trường. Và không nên có bất kể tác động gì đến việc chọn SGK ở cơ sở. Như thế mới là xã hội hóa trong biên soạn và phát hành SGK” .

Một Hiệu trưởng trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học và trung học cơ sở ở tỉnh B. cho biết, năm học sắp tới, nếu trường cô chọn bộ sách khác ngoài bộ sách mà thầy trò đang dạy và học, thì phải buộc giải trình với Phòng GD, với Sở GD&ĐT.

Một Hiệu trưởng trường THCS ở Hà Nội (giấu tên) bày tỏ: “Tôi ủng hộ việc lựa chọn những cuốn sách tốt nhất từ các bộ SGK. Như vậy mới hợp lý và công bằng. Để tránh tiêu cực không đáng có, hãy để GV dạy những bộ sách mà họ lựa chọn. Ngay cả Sở GD, Phòng GD cũng không nên can thiệp vào việc lựa chọn SGK ở các trường. Làm được điều ấy, những bộ SGK chất lượng lập tức sẽ có đất sống. Đó mới thực sự là công bằng, khách quan trong việc lựa chọn SGK” .

Thầy Đào Quốc Vịnh, Hiệu trưởng trường Tiểu học Tô Hiến Thành ( quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) cũng cho rằng, ý kiến của GV cấp cơ sở trong việc chọn SGK cho học sinh trường mình học cần được tôn trọng.

Để tìm ra giải pháp khắc phục những tình trạng do Thông tư 25/2020/TT-BGDĐT, chúng tôi đã có trao đổi với TS.Nguyễn Tùng Lâm, Phó Chủ tịch Hội tâm lý Giáo dục Hà Nội.

Ông Lâm bày tỏ: “Quy định hiện nay SGK do UBND các tỉnh thành thành lập hội đồng đề lựa chọn. Trong khi đây phải là công việc của giáo viên, hoạt động này nên thống nhất ngay ở các cơ sở giáo dục. Tùy trường có thể lựa chọn sử dụng theo định hướng điều kiện giảng dạy của mình”.

Người sử dụng sẽ là người chọn, vì họ mới biết được cần gì và thiếu gì. Trong quá trình giảng dạy, người dạy và người học có thể tương tác, giao lưu từ đó phát hiện ra những bất cập, hạn chế của các bộ sách giáo khoa.

Thực tế sách giáo khoa hiện nay không còn là pháp lệnh như trước, chỉ còn là tài liệu tham khảo nên có thể thống nhất giữa thầy và trò, không cần thiết phải lấy ý kiến của hội đồng cấp trên.

“Việc đề nghị các trường lựa chọn và trình cho hội đồng lựa chọn tiếp điều này không đúng. Như vậy sẽ không phản ánh được vai trò làm chủ của giáo viên, họ không phải chịu trách nhiệm về việc lựa chọn.

Cấp Sở là bộ phận tập hợp các ý kiến của các trường để liên hệ với các NXB để in sách. Như vậy mới là lựa chọn của giáo viên, nếu không vẫn có trường hợp phải dùng những sách mà mình không lựa chọn”, thầy Lâm cho biết.

Công bằng và minh bạch trong việc chọn SGK đó là điều mà chúng ta buộc phải làm. GĐ Sở GD&ĐT Thái Nguyên Phạm Việt Đức cũng cho rằng, cơ sở GD – GV ở các trường chọn SGK là chuẩn xác nhất. Chính họ, chứ không phải ai khác có quyền quyết định lựa chọn bộ SGK hay cuốn sách nào phù hợp cho HS của mình học.

Mỗi bộ SGK đều có những ưu điểm theo tiêu chí của từng bộ sách. Nếu không thể lựa chọn cả bộ, có thể chọn từng cuốn phù hợp trong từng bộ SGK. Đó mới thực sự là sự lựa chọn đúng đắn, có trách nhiệm, công bằng.