www.tienphong.vn 45 Nội năm 1960. Tiếp theo 106 bài thơ dịch là lời giới thiệu có tiêu đề “Những bài thơ viết trong tù của Hồ Chí Minh” do Ivo Vasiljev viết. Trong Lời giới thiệu dài 12 trang, Ivo Vasiljev cung cấp cho người đọc nhiều thông tin về tác giả, sự ra đời của cuốn nhật ký, lý do cuốn nhật ký được viết bằng chữ Hán. Trong Lời giới thiệu có đoạn viết: “Không thể phủ nhận sự hoàn hảo về mặt hình thức của những câu thơ chữ Hán của Hồ Chí Minh. Nhà thơ nắm vững nghệ thuật ẩn dụ, tương phản, nghịch lý, chơi chữ, dí dỏm và mỉa mai tinh tế…”. Và kết thúc: “Một bức tranh toàn diện về nhân cách Hồ Chí Minh với mọi chiều kích nhân văn dần hiện ra trước mắt người đọc, đủ sức cộng hưởng. Theo nghĩa này, có thể nói rằng thơ Hồ Chí Minh vừa giản dị vừa sâu sắc, vừa dễ hiểu vừa khó hiểu”. Về việc dịch Nhật ký trong tù sang các ngôn ngữ nước ngoài, từ cái nhìn của một nhà ngôn ngữ học tinh thông tiếng Việt, I. Vasiljev viết: “Trong bản dịch của mình, chúng tôi dựa trực tiếp vào bản gốc tiếng Trung, nhằm truyền tải tinh thần, ý tưởng và chất thơ của tập thơ một cách trung thực nhất có thể. Điều này cũng xuất phát từ ý kiến của các học giả văn học Việt Nam, chỉ ra những điểm yếu riêng trong bản dịch tiếng Việt hiện có. Đây là bản dịch đầy đủ đầu tiên Nhật ký trong tù của Hồ Chí Minh sang một ngôn ngữ khác ngoài tiếng Việt, trực tiếp từ bản gốc tiếng Trung”. Tiếp theo Lời giới thiệu, cuốn sách in nguyên văn chữ Hán bài thơ chơi chữ (Chiết tự) qua nét bút tài hoa của nhà ngôn ngữ học Việt Nam, Tiến sĩ Nguyễn Phan Cảnh, cùng với lời dịch sang tiếng Czech. Dịch giả Ivo Vasiljev cho biết chính nhà ngôn ngữ học Nguyễn Phan Cảnh là người đã khích lệ và mở đường cho ông và nhà thơ Vladimír Korčák đến với việc dịch thơ Việt Nam sang tiếng Czech. Giáo sư, dịch giả Ivo Vasiljev (1935 - 2016) là một nhà ngôn ngữ học nổi tiếng trong giới học thuật Việt Nam và được biết “nói tiếng Việt như người Hà Nội”. Ngoài việc dạy tiếng Việt cho người Czech và tiếng Czech cho người Việt, ông còn dịch nhiều tác phẩm văn học Việt Nam ra tiếng Czech và biên soạn một số công trình về Việt Nam. Tuy nhiên, không phải “Ông là người đầu tiên dịch Nhật ký trong tù ra tiếng Czech (xuất bản năm 1985)” hay “Nhật ký trong tù được GS Ivo Vasiljev dịch trong một năm từ cuối năm 1979 đến năm 1980 hoàn thành, xuất bản tại Czech năm 1985” như một số người đã viết. Dịch giả Vladimír Korčák (1949 - 2012) là nhà thơ đã cùng cộng tác với Iso Vasiljev trong việc dịch thơ ca Việt Nam sang tiếng Czech. Ngoài 2 bản dịch Nhật ký trong tù, ông còn dịch thơ của một số nhà thơ Việt Nam khác, như Xuân Diệu, Nguyễn Đình Thi, Việt Phương… sang tiếng Czech. Ivo Vasiljev có lần tiết lộ: “tôi chưa bao giờ làm thơ vì vậy tôi kết hợp với bạn mình là nhà thơ Vladimír Korčák và trong vòng 3 ngày chúng tôi dịch bài thơ Việt Nam đầu tiên là bài Hương thầm của Phan Thị Thanh Nhàn”. Vladimír Korčák có tập thơ Nelze čekat (Tôi không thể chờ) tuyển chọn những bài thơ do ông sáng tác được xuất bản năm 1983. Bản dịch thứ tư cũng có tựa đề Deník z vězení (Nhật ký trong tù) do Dương Tất Từ, Jan Noha và Karel Sýs thực hiện, Barbora Vykysalova minh họa, Periscope xuất bản ở Praha năm 2011. Dịch giả Dương Tất Từ cho biết vào đầu những năm 1960 nhiều bài thơ trong Nhật ký trong tù đã được ông (khi đó là sinh viên ở trường đại học Charles tại Praha) và nhà thơ Jan Noha (Czech) cùng dịch ra tiếng Czech, đăng trên các báo và tạp chí ở Czechoslovakia. Nhưng sau khi Dương Tất Từ về nước và nhà thơ Jan Noha qua đời đột ngột vào năm 1966, bản dịch bị bỏ dở. “Mãi tới năm 2011, Chủ tịch Hội nhà văn Cộng hòa Czech - ông Karel Sys - đến Việt Nam và được biết về những bản dịch viết tay này, ông đã về nước đứng ra khởi xướng việc tập hợp các bản dịch và xuất bản”. Như vậy, phải mất tới nửa thế kỷ bản dịch được bắt đầu trước tiên mới được hoàn thành và trở thành bản dịch ra mắt bạn đọc muộn nhất trong số 4 bản dịch Nhật ký trong tù bằng tiếng Czech. Tuy nhiên, như ông Karel Sýs chia sẻ: “Sau 50 năm, những bài thơ của Hồ Chí Minh vẫn còn tính thời sự, rất bổ ích đối với bạn đọc chúng tôi”. Sự ra đời của bản dịch này đã đưa tiếng Czech trở thành tiếng có số bản dịch Nhật ký trong tù nhiều thứ hai (với 4 bản dịch) sau tiếng Anh (với 8 bản dịch) trong số 37 ngôn ngữ nước ngoài. n Các bài thơ được Antonin Kolek dịch ra tiếng Czech từ bản dịch tiếng Pháp Carnet de Prision của dịch giả Phan Nhuận. Trong “Lời cuối sách”, Antonin Kolek giới thiệu với người đọc lý do ra đời của tập thơ Nhật ký trong tù, tình cảnh khổ cực mà tác giả Hồ Chí Minh đã phải trải qua trong các nhà tù của Quốc dân đảng và nội dung vắn tắt của tập nhật ký. Cuối cùng ông viết: “Hồ Chí Minh hiện lên trong Nhật ký trong tù như một người có trí thông minh sắc sảo, tinh thần lạc quan vô bờ bến và trên tất cả là một trái tim nhạy cảm”. Chân thành cảm ơn Hana Nemeškalová từ Thư viện Quốc gia Cộng hòa Czech đã cung cấp cho người viết một số thông tin về các bản dịch Nhật ký trong tù tiếng Czech và các dịch giả. Cảm ơn PGS. TS Trịnh Bá Đĩnh và Trịnh Việt Hà đã mua và gửi tặng người viết hai bản dịch Nhật ký trong tù tiếng Czech từ Praha. Cảm ơn PGS. TS Nguyễn Hồng Cổn đã giúp kiểm tra phần dịch Lời tựa của bản dịch năm 1973. Bìa bản dịch Nhật ký trong tù tiếng Czech năm 1973 (trái) & 1980 (phải) ẢNH: VXQ Bìa bản dịch Nhật ký trong tù tiếng Czech 1985 (trái) & năm 2011 (phải) ẢNH: VXQ VĂN HÓA - VĂN NGHỆ
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==