BAOÁ TIÏNÌ PHONG PHATÁ HAN H TÊTË CA à CACÁ NGAY TRONG TUÊNÌ Gaoå la â lûúng thûcå chñnh cuaã hún mötå nûaã dên sö ë toanâ cêuì , àûúcå nhiïuì ngûúiâ tiïu thuå hùnç g ngayâ hún ca ã luaá mò hoùcå ngö. Gênì àêy, cacá nha â khoa hocå cöng böë mötå phatá hiïnå kha á lo ngaiå : Khi lûúnå g khñ thaiã carbon tùng lïn vaâ Traiá àêtë tiïpë tucå êmë lïn, hamâ lûúnå g thacå h tñn (chêtë asen) trong gaoå se ä tùng theo. Tiïu thuå chó mötå lûúnå g nho ã thacå h tñn qua thûcå phêmí hoùcå nûúcá uönë g cunä g co á thï í dênî àïnë ung thû vaâ mötå loatå vênë àï ì sûcá khoeã khacá , nhû bïnå h tim macå h va â tiïuí àûúnâ g. Cacá nhaâ nghiïn cûuá trïn khùpæ thï ë giúiá àa ä vaâ àang tòm cacá h giamã mûcá thacå h tñn trong gaoå , àùcå biïtå khi mötå nghiïn cûuá múiá vï ì sû å tñch tu å thacå h tñn vö cú co á thï í trú ã thanâ h vênë àï ì nghiïm tronå g hún do biïnë àöií khñ hêuå . Cacá nha â nghiïn cûuá àa ä trönì g 28 giönë g luaá taiå bönë àõa àiïmí ú ã Trung Quöcë trong 10 nùm. Hoå phatá hiïnå ra rùnç g hamâ lûúnå g thacå h tñn trong gaoå tùng lïn khi nönì g àö å CO2 trong khñ quyïní va â nhiïtå àö å tùng. Sau ào,á cacá nha â dõch tï î hocå ûúcá tñnh rùnç g mûcá tùng nayâ co á thï í gopá phênì gêy ra thïm khoanã g 19,3 triïuå ca ung thû chó tñnh riïng ú ã Trung Quöcë . “Trong nhiïuì nghiïn cûuá , asen vö cú àaä àûúcå chûná g minh laâ chêtë gêy ung thû, coá tacá àönå g xêuë àïnë sûcá khoeã phöií , sûcá khoeã tim macå h”, öng Lewis Ziska, giaoá sû khoa hocå sûcá khoeã möi trûúnâ g taiå Àaiå hocå Columbia (My)ä , àönì g tacá gia ã cuaã nghiïn cûuá , cho biïtë . “Va â biïnë àöií khñ hêuå - CO2 va â nhiïtå àö å tùng - àang dênî àïnë möië àe doaå lúná hún”. Àiïuì àaná g chu á y á la â cacá nha â nghiïn cûuá sû ã dunå g kõch banã töiì tï å nhêtë co á thï,í vûútå qua ca ã giúiá hanå chêpë nhênå àûúcå cuaã Uyà ban liïn chñnh phuã vïì biïnë àöií khñ hêuå , cú quan cuaã Liïn Húpå Quöcë vï ì biïnë àöií khñ hêuå . Dûå àoaná cûcå àoan nhêtë gia ã àõnh rùnç g nhiïtå àö å se ä tùng 2 àöå C va â nönì g àöå CO2 tùng thïm 200 phênì triïuå tûâ nùm 2025 àïnë nùm 2050. Tuy nhiïn, no á cung cêpë mötå bûcá tranh töní g quan vï ì sö ë phênå cuaã cêy luaá trong tûúng lai nïuë lûúnå g khñ thaiã carbon khöng giamã . Mùcå du â cacá nha â nghiïn cûuá têpå trung thñ nghiïmå taiå Trung Quöcë , ho å cho biïtë nhûnä g tacá àönå g nayâ co á thï í xuêtë hiïnå ca ã ú ã chêu Êu vaâ My.ä TACÁ ÀÖNÅ G ÀÏNË SÛCÁ KHOEà Con ngûúiâ tû â lêu àa ä biïtë rùnç g thacå h tñn la â chêtë àöcå . Àùcå tñnh khöng võ, khöng mauâ , khöng muiâ thêmå chñ àaä biïnë no á thanâ h mötå loaiå vu ä khñ hiïuå qua ã ú ã La Ma ä cö í àaiå va â chêu Êu thúiâ Trung cö.í Trong vaiâ thêpå ky ã qua, cacá nha â khoa hocå kïtë luênå rùnç g ngay caã lûúnå g thacå h tñn thêpë cunä g co á thï í gêy ra tacá àönå g àïnë sûcá khoeã khi tiïpë xucá lêu daiâ trong suötë cuöcå àúiâ . Àiïuì nayâ àùcå biïtå àuná g vúiá thacå h tñn vö cú, loaiå chêtë dï î bamá vaoâ cacá phên tû ã sinh hocå trong cú thïí con ngûúiâ àï í gêy haiå . Khöng chó coá sùné trong àaá va â àêtë , thacå h tñn coá thï í la â sanã phêmí phu å cuaã cacá hoatå àönå g nhû khai thacá mo,ã àötë than vaâ cacá quy trònh cöng nghiïpå khacá . Àiïuì nayâ co á nghôa laâ thacå h tñn àùcå biïtå phö í biïnë trong nûúcá ngêmì úã mötå sö ë khu vûcå , bao gömì Nam My ä va â mötå sö ë vunâ g Nam vaâ Trung A.Á Nhûng ngûúiâ dên ú ã nhûnä g núi khacá cunä g dï î bõ töní thûúng, vñ du,å taiå My,ä hún 7% chu ã giïnë g tû nhên, hay 2,1 triïuå ngûúiâ , àang uönë g nûúcá nhiïmî thacå h tñn. Trïn toanâ thï ë giúiá , khoanã g 140 triïuå ngûúiâ uönë g nûúcá co á hamâ lûúnå g thacå h tñn cao hún mûcá do Tö í chûcá Y tï ë Thï ë giúiá (WHO) khuyïnë nghõ. Àiïuì khiïnë cacá chuyïn gia y tïë lo ngaiå la â canâ g co á nhiïuì nghiïn cûuá vï ì thacå h tñn thò canâ g thêyë tacá àönå g tiïu cûcå cuaã no á àöië vúiá con ngûúiâ . Thaná g 1/2025, Cucå Baoã vï å möi trûúnâ g My ä (EPA) cêpå nhêtå àaná h gia á cuaã ho å vïì “yïuë tö ë gêy ung thû” cuaã chêtë asen sau khi xem xetá têtë ca ã cacá nghiïn cûuá múiá . Àaná h gia á múiá nhêtë cuaã ho å cho rùnç g “asen laâ chêtë gêy ung thû manå h hún nhiïuì so vúiá nhûnä g gò chuná g ta biïtë trûúcá àêy”. Àùcå biïtå , hiïnå co á bùnç g chûná g cho thêyë thacå h tñn khöng chó lamâ tùng nguy cú ung thû da maâ conâ ca ã ung thû phöií va â banâ g quang. Ngoaiâ ung thû, asen vö cú conâ lamâ tùng nguy cú mùcæ bïnå h tim vaâ tiïuí àûúnâ g. No á cunä g lamâ tùng khaã nùng tû ã vong ú ã thai nhi hoùcå tre ã sú sinh, cunä g nhû lamâ tùng nguy cú tre ã sinh ra bõ nheå cên - coá thï í anã h hûúnã g àïnë tim macå h hoùcå thênì kinh. Àöië vúiá tûnâ g ca á nhên, ruiã ro khöng qua á lúná . Theo àaná h gia á múiá nhêtë cuaã EPA, tiïu thuå 0,13 microgam asen vö cú trïn kilogram tronå g lûúnå g cú thïí möiî ngayâ - hoùcå 7,8 microgam àöië vúiá mötå ngûúiâ nùnå g 60kg - seä tùng nguy cú mùcæ ung thû banâ g quang khoanã g 3% va â tiïuí àûúnâ g khoanã g 1%. Nhûng nïuë xetá toanâ bö å dên sö,ë àùcå biïtå la â nhûnä g nhomá ngûúiâ ùn nhiïuì gaoå , nhûnä g ruiã ro nho ã nayâ se ä cönå g dönì laiå . Va,â nïuë nhûnä g dû å àoaná cuaã öng Ziska trú ã thanâ h sû å thêtå , àiïuì nayâ co á thï í tacá àönå g àaná g kï í àïnë dên sö ë phu å thuöcå vaoâ gaoå trong nhûnä g thêpå ky ã túiá . GIAIà PHAPÁ KHA à THI Vêyå , ngoaiâ viïcå cùtæ giamã khñ thaiã va â giû ä nhiïtå àö å öní àõnh, chuná g ta co á thï í lamâ gò? “Chuná g ta khöng thïí loaiå bo ã gaoå hoanâ toanâ . Àiïuì ào á la â bêtë kha ã thi”, öng Keeve Nachman, àönì g tacá gia ã nghiïn cûuá , cho biïtë . Khöng chó laâ mötå truyïnì thönë g êmí thûcå quan tronå g, gaoå rêtë cênì thiïtë àöië vúiá nhûnä g ngûúiâ co á hoanâ canã h kho á khùn. “Nhûng chuná g ta phaiã lamâ àiïuì gò ào á khacá biïtå ”. Vò mötå sö ë loaiå gaoå tñch tuå ñt thacå h tñn hún, nïn chuná g ta co á thï í têpå trung àêuì tû trönì g chuná g. Mötå giaiã phapá khacá la â thïm lûu huynâ h vaoâ nûúcá , àïí no á co á thï í hêpë thu å asen. Mötå cacá h khacá àï í thay àöií hï å vi sinh vêtå cuaã caná h àönì g luaá la â thïm mötå sö ë loaiå phên boná nhêtë àõnh, nhû hönî húpå co ã xa å hûúng nuiá va â phên chim. Mötå phûúng phapá khacá la â trönì g luaá bùnç g nûúcá mûa, hoùcå núi ca ã àêtë va â nûúcá tûúiá àïuì co á hamâ lûúnå g asen thêpë hún. Luaá tû â Àöng Phi, núi coá xu hûúná g tûúiá bùnç g nûúcá mûa thay vò nûúcá giïnë g, àûúcå phatá hiïnå co á hamâ lûúnå g thacå h tñn thêpë , giönë g nhû luaá ú ã Indonesia. Luaá My,ä Trung vaâ Nam My,ä Àöng Nam A,Á chêu Êu vaâ UcÁ àïuì àûúcå phatá hiïnå co á hamâ lûúnå g thacå h tñn cao hún. Cacá nha â nghiïn cûuá cho rùnç g, cunä g cênì phaiã giamá satá va â quanã ly á tötë hún viïcå tiïpë xucá vúiá thacå h tñn trong thûcå phêmí . Hiïnå taiå , Cucå Quanã ly á Thûcå phêmí va â Dûúcå phêmí My ä khöng quanã ly á mûcá thacå h tñn trong gaoå nhûng àaä àùtå ra giúiá hanå la â 0,1 mg/kg gaoå danâ h cho tre ã em. Nùm 2023, EU àùtå ra giúiá hanå múiá àöië vúiá asen vö cú trong gaoå la â 0,2 mg/kg, vaâ Trung Quöcë cunä g àa ä àûa ra àïì xuêtë tûúng tû.å Nhûng nhûnä g khuyïnë nghõ nayâ khöng tñnh àïnë thûcå tï ë la â mötå sö ë cönå g àönì g ùn nhiïuì gaoå hún cacá cönå g àönì g khacá . “Co á nhiïuì cacá h àï í giamã lûúnå g asen vö cú, nhûng àiïuì nayâ àoiâ hoiã phaiã co á sû å thay àöií cú banã trong cacá h quanã lyá cacá h trönì g luaá hiïnå nay”, öng Ziska noiá . “Àiïuì nayâ thûcå sû å cênì àûúcå quan têm, vò noá anã h hûúnã g àïnë rêtë nhiïuì ngûúiâ trïn toanâ cêuì ”. n Gaoå la â lûúng thûcå chñnh cuaã hanâ g ty ã ngûúiâ trïn khùpæ thïë giúiá , va â mötå nghiïn cûuá múiá cho thêyë hiïnå tûúnå g noná g lïn toanâ cêuì co á thï í lamâ tùng lûúnå g thacå h tñn coá trong gaoå . Biïën àöíi khñ hêuå coá thïí laâm tùng thacå h tñn trong gaoå Thacå h tñn trong gaoå co á thï í tùng khi nhiïtå àö å tiïpë tucå tùng Ú Ã nhûnä g caná h àönì g luaá ngêpå nûúcá , vi khuêní kykå hñ trong àêtë chuyïní thanâ h asen do thiïuë oxy [ HOAI VY ] (theo BBC) Hêuì nhû têtë ca ã gaoå àïuì chûaá thacå h tñn. Hoaá chêtë co á trong tûå nhiïn nayâ tñch tu å dûúiá àêtë trönì g luaá , tû â àoá ngêmë vaoâ hatå gaoå . Du â lûúnå g thacå h tñn tòm thêyë trong hatå gaoå bêy giúâ thêpë hún nhiïuì so vúiá giúiá hanå khuyïnë nghõ, no á co á thï í tùng hún nhiïuì lênì trong tûúng lai. 39 KINH TẾ
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==