rảnh ông lại ôm đờn hát, cũng nhờ giọng ca của ông mà ghe trở nên hút khách, rồi ông bà sắm chiếc chẹt khoảng 30m2 đậu mé sông vừa làm nhà vừa bán nước, gắn thêm biển hiệu “Đờn ca tài tử Lý Hùng”. Khách đến chợ nổi tham quan xong thường ghé chẹt ông bà để thưởng thức đờn ca tài tử, nhâm nhi ly cà phê, nên việc kinh doanh cũng thuận. Tuy nhiên, chuyện đó của gần chục năm trước, giờ chiếc chẹt của vợ chồng bà Chưởng vẫn đậu mé sông, cũ kỹ, xuống cấp, bảng hiệu đờn ca tài tử Lý Hùng cũng gỡ tự bao giờ. “Từ ngày chồng mất (khoảng 6 năm trước - PV), chợ nổi vắng dần, lại không còn tiếng đờn, giọng ca của chồng, nên tiệm cà phê cố định vắng khách, đành bỏ. Chẹt mục nát ở không an toàn nên tôi về trong quê ở Long Tuyền sống luôn tới giờ. Hằng ngày, cứ 4h sáng tôi chạy ghe ra đây bán cà phê dạo trên sông, trưa hết khách lại về nhà”, bà Chưởng giọng trầm buồn. ĐỔI ĐỜI CHO CON CHÁU Tầm hơn 8h, chợ nổi Cái Răng đã bắt đầu vãn khách du lịch, chợ bắt đầu vắng, ông Nguyễn Văn Núi ngồi thảnh thơi trên tàu của mình nhìn những du khách cuối cùng rời chợ. Ông Núi vừa bán hết 10 tấn dưa hấu sau cả tuần neo tàu ở chợ bán dần, ông có 1 ngày nghỉ ngơi để tối lại đưa tàu xuống vùng Trần Đề (Sóc Trăng) nhập hàng mới về bán tiếp. Hơn 20 năm về trước, 1 chuyến tàu 10 tấn dưa của ông Núi chỉ bán 1 - 2 hôm đã hết, tiền lời ít nhất 5 - 10 triệu đồng/chuyến. Giờ mỗi chuyến vậy ông phải bán có khi cả tuần mới hết, lời đã may, nhiều chuyến lỗ vốn 1 - 2 triệu đồng, dùng tiền lời chuyến khác bù lại. Những ghe, tàu bán nông sản ở chợ nổi Cái Răng rơi tình cảnh như của ông Núi không hiếm, khi tàu khách du lịch tới chợ còn nhiều hơn tàu buôn, vì đường sông, chợ nổi không cạnh tranh được với đường bộ, chợ trên bờ. Do đó, cuộc sống của thương hồ ngày càng khó khăn, đa số bỏ ghe lên bờ kiếm kế sinh nhai khác. Cách chợ nổi Cái Răng vài trăm mét, ngay gầm cầu Cái Răng là chợ Cái Răng trên bờ, người mua kẻ bán tấp nập cả ngày. Ông Núi năm nay 59 tuổi, từ huyện Phong Điền (Cần Thơ) ra chợ nổi Cái Răng làm ăn rồi cắm sào ở luôn đã ngót 30 năm nay. Hai con ông, chỉ con cả theo nghiệp bố mẹ làm thương hồ, con út ông quyết lo cho ăn học nay đã sinh viên năm 3 ngành kỹ thuật ô tô, để tới lên bờ vì lênh đênh theo chợ nổi không còn là kế lâu dài. “Dù chợ nổi giờ teo tóp, làm ăn khó khăn, nhưng nhờ chợ mới nuôi được con vào đại học. Con trai lớn muốn nối nghiệp mình không cản, nhưng không thể để 2 đứa đều bám chợ, nên phải quyết lo cho nó ăn học có nghiệp còn lên bờ ổn định lâu dài”, bà Đặng Thị Sánh (vợ ông Núi) ngồi cạnh chồng góp chuyện. Rồi bà Sánh tự hào khoe đứa cháu cũng nhờ chợ nổi đã theo học thành tài, nay đi làm cán bộ ngân hàng. Chúng tôi ghé sang bè nổi của chị Đặng Thị Mỹ Dung, con trai chị đã học xong đại học và lên bờ đi làm được 2 năm nay. Bè của gia đình chị Dung đã cắm sào ở chợ nổi Cái Răng mấy chục năm nay để ở, rồi sắm ghe nhỏ bán trái cây dạo, có khi chở khách du lịch, kinh tế khá lên sắm thêm tàu 10 tấn chuyên chở nông sản thuê cho các vựa trái cây trong vùng. “Hơn chục năm về trước chợ sung túc, gia đình tôi nhờ chiếc ghe nhỏ này buôn bán, chở khách ngày kiếm được ngót nghét cả triệu đồng. Nhờ đó, nuôi được con học hết đại học, nay có công việc ổn định, không còn phải nương vào chợ nổi ngày càng teo tóp”, chị Dung nói. Dù chợ nổi Cái Răng đã thành điểm đến du lịch nổi tiếng ở đất Cần Thơ, nhưng cũng tương tự chợ nổi khác ở khắp miền Tây, chợ này cũng “chìm dần”. Để duy trì chợ nổi Cái Răng tới hôm nay, từ năm 2016, Cần Thơ đã triển khai Đề án bảo tồn và phát triển chợ nổi Cái Răng, sử dụng một phần ngân sách kết hợp với xã hội hoá. Hiện, lượng ghe tàu tại chợ nổi Cái Răng chỉ còn khoảng 200 - 250 chiếc, thời kỳ “hoàng kim” chợ này có cả nghìn ghe, tàu. (Còn nữa) H.H Bà Trịnh Thị Bé bán bún riêu tại chợ nổi Cái Răng, thành phố Cần Thơ ẢNH: HÒA HỘI Nét đặc trưng vẫn được lưu giữ ở chợ nổi này là “cây bẹo”. Cây bẹo được làm từ chiếc sào dài cắm trên mũi ghe, tàu, trên đầu sào treo loại hàng mình bán, ghe bán xoài sẽ treo trái xoài trên đầu cây bẹo, tương tự các loại nông sản, hàng hoá khác. Người mua chỉ cần nhìn vào cây bẹo sẽ biết tàu, ghe bán loại hàng gì để tới mua, cùng với tiếng rao của người bán hàng. 9 n Thứ Ba n Ngày 8/4/2025 VĂN HÓA - GIẢI TRÍ có thể đã có những tác giả chuyên nghiệp sử dụng những văn bản do trí tuệ nhân tạo viết ra để làm tư liệu tham khảo”. Ở chiều ngược lại, Chủ tịch Hội đồng Văn xuôi, Hội Nhà văn Việt Nam, nhà văn Dương Hướng không hề lo lắng trước sự xâm nhập của AI. “Tôi từng nhờ AI sáng tác cả bài hát nhưng tôi không thích. Tôi cũng không lo tiểu thuyết, truyện ngắn do AI tạo ra sẽ cạnh tranh với tác phẩm của các nhà văn. Vì độc giả tinh ý sẽ nhận ra hàng thật hay hàng nhân tạo. Tác phẩm không phải do nhà văn viết ra tự dưng đã khiến độc giả thấy nhạt. Độc giả sẽ ngày càng tinh trong thưởng thức. AI có thể vượt nhà văn ở tốc độ sáng tác nhưng chất lượng thì chưa chắc. Sản phẩm văn chương của nhà văn sẽ khác sản phẩm của máy móc. Dù có hay đến đâu cũng là không thật”. Tác giả Bến không chồng ví von: “Giống như so nhan sắc trời ban và nhan sắc can thiệp dao kéo. Phát hiện nhan sắc nhờ đến can thiệp thẩm mỹ tự dưng ta thấy nhạt, tình cảm của ta với vẻ đẹp ấy tự dưng giảm. Nhan sắc tự nhiên mang đến cho ta cảm xúc. Dù người sở hữu nhan sắc tự nhiên chưa chắc hoàn hảo như người sở hữu nhan sắc dao kéo song lại có hồn cốt, không như búp bê vô hồn. Độc giả tinh sẽ chọn hàng thật”. PGS.TS Phạm Quang Long, nguyên Hiệu trưởng Trường ĐH KHXH & NV (ĐH Quốc gia Hà Nội) là một nhà văn có nhiều tác phẩm được giới chuyên môn đánh giá cao: Lạc giữa cõi người, Chuyện làng, Mùa rươi…. Tác giả Mùa rươi chia sẻ trải nghiệm AI: “Tôi không hiểu nhiều về AI nhưng tôi đang dùng nó. Tôi thử đặt cho nó vài chục câu hỏi về những vấn đề văn chương, lịch sử, thử nhờ nó làm thơ, câu đối… Những vấn đề phổ biến trên phương tiện thông tin đại chúng và mạng xã hội thì AI trả lời nhanh, đạt được kiến thức cơ bản. Nhưng những vấn đề mà nó không có thông tin thì trả lời không ổn. Tôi bảo AI làm thơ, đưa cho nó những dữ liệu cụ thể, có bài nó làm tạm được, có bài không được. Tôi đưa nó làm câu đối, nó đề nghị tôi cho nó biết rõ hơn về niêm luật, thể thức. Tôi cảm ơn vì biết nó khó làm nổi”. Ông đồng quan điểm với nhà văn Dương Hướng khi nhìn nhận về tác động của AI tới văn chương. “Từ góc nhìn của tôi, tôi thấy AI làm được một số việc, chẳng hạn, có thể làm kế toán tốt hơn con người, có thể dạy ngoại ngữ khá hơn một số thầy dạy ngoại ngữ ở mức bình thường. Có thể tôi sai nhưng tôi nghĩ AI không thể thay thế được nhà văn. Vì văn chương là lĩnh vực hết sức tinh tế, phức tạp. AI tinh tế đến mấy thì cũng khó đạt được sự hoàn thiện. Những ngõ ngách của tâm hồn con người khó lập trình lắm”, ông nói. “ĐẠO” AI VÀ BỊ AI “ĐẠO” Theo nhà thơ Hồng Thanh Quang, trong tương lai sẽ phải có những quy định pháp lý để chống lại hiện tượng đạo văn AI. Nhưng nhà thơ Nguyễn Phong Việt lại cho rằng, nhà văn, nhà thơ có thể sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ. “AI giúp một số công đoạn của nhà văn đỡ mất thời gian. Thí dụ, người viết nhờ AI tạo sườn một câu chuyện, rồi viết dựa trên sườn ấy. Một người viết tự tin, tự tôn và tự trọng có thể ghi đây là tác phẩm có sự cộng hưởng của AI”. Nhà văn Đào Bá Đoàn phân tích, lực lượng viết văn sẽ phân hóa. Vẫn tồn tại những người viết văn kiểu cũ không dùng trí tuệ nhân tạo để sáng tạo. Nhưng những người viết trẻ không làm theo kiểu cũ cũng chẳng làm gì được họ. Có khi họ còn viết được nhiều hơn và hay hơn. Họ không hoàn toàn sử dụng AI để tạo nên một tác phẩm văn chương nhưng hợp tác với nó. Đó là sự tất yếu khi trí tuệ nhân tạo ra đời và phát triển. Nhà văn Việt Nam có lo bị AI “đạo”? Tác giả Bến không chồng lạc quan, cho rằng chuyện ấy vẫn còn xa vời ở ta. “Tôi cũng không ngại bởi hàng thật giá thật”, Dương Hướng nói. Nhà văn Đào Bá Đoàn phân tích: “Ngay khi ChatGPT ra đời thì người ta đã nghĩ đến việc AI đạo văn của nhà văn, cũng đã nghiên cứu chế tài để tránh bị trí tuệ nhân tạo lạm dụng, trở thành mối nguy hiểm với con người. Nhưng thế nào là AI đạo văn? Rất khó bắt bẻ”, ông nói. Nhà thơ Hồng Thanh Quang cũng cảm thấy khó bắt lỗi AI “đạo” văn. Bởi nhìn nhận đến cùng, khi con người sáng tạo ra các tác phẩm cũng sử dụng thông tin, tri thức từ tự nhiên, từ cuộc sống, từ học vấn… Ông nói: “Tôi nghĩ theo đà phát triển tự nhiên, AI sẽ ngày càng diệu nghệ hơn trong việc xóa dấu vết các văn bản gốc mà nó sử dụng để tạo ra các tác phẩm. Và AI cũng biện minh rằng, các tác phẩm do con người tạo ra cũng chỉ là một dạng tài liệu gốc tương tự như thế… Chắc chắn sẽ rất phức tạp và khó khăn để có thể xây dựng được một cơ chế thực tế và hiệu quả đối phó với việc AI đạo văn của con người”. NÔNG HỒNG DIỆU Nhà văn Phạm Quang Long Nhà văn Đào Bá Đoàn Nhà văn Dương Hướng
RkJQdWJsaXNoZXIy MjM5MTU3OQ==